Cần có các giải pháp thu hút và giữ chân nhân tài

4 giờ trướcBài gốc

Chủ động, tích cực tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng, trong phần "Về các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển chủ yếu 5 năm 2026 - 2030", ghi rõ: "Xác lập mô hình tăng trưởng mới với mục tiêu là nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nền kinh tế; lấy khoa học, công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính; tạo ra sức sản xuất và phương thức sản xuất mới chất lượng cao, trọng tâm là kinh tế dữ liệu, kinh tế số; đẩy mạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi cơ cấu... Xác định các động lực tăng trưởng mới và lấy khoa học công nghệ là trọng tâm để làm mới các động lực tăng trưởng truyền thống".

Điều đó cho thấy vai trò của KHCN rất quan trọng. Chính vì vậy, Bộ Chính trị đã chọn "bộ tứ Nghị quyết" làm nền tảng để bước vào kỷ nguyên mới, trong đó có Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là nghị quyết cho thấy Đảng chủ động, tích cực tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, có ý nghĩa chiến lược, định hình con đường phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Nghị quyết đặt các mục tiêu: Đến năm 2030 Việt Nam phải thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo, trung tâm phát triển một số ngành, lĩnh vực công nghiệp công nghệ số mà Việt Nam có lợi thế. Tối thiểu có 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm các nước tiên tiến. Nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo đạt 12 người trên một vạn dân; có từ 40 - 50 tổ chức KHCN được xếp hạng khu vực và thế giới; số lượng công bố khoa học quốc tế tăng trung bình 10%/năm; số lượng đơn đăng ký sáng chế, văn bằng bảo hộ sáng chế tăng trung bình 16 - 18%/năm, tỉ lệ khai thác thương mại đạt 8 - 10%.

Nghị quyết còn đặt mục tiêu, tầm nhìn đến năm 2045: "KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phát triển vững chắc, góp phần đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao. Việt Nam có quy mô kinh tế số đạt tối thiểu 50% GDP; là một trong các trung tâm công nghiệp công nghệ số của khu vực và thế giới; thuộc nhóm 30 nước dẫn đầu thế giới về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Tỉ lệ doanh nghiệp công nghệ số tương đương các nước phát triển; tối thiểu có 10 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm các nước tiên tiến. Thu hút thêm ít nhất 5 tổ chức, doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới đặt trụ sở, đầu tư nghiên cứu, sản xuất tại Việt Nam".

Để đạt mục tiêu này, Nghị quyết yêu cầu: Tăng cường đầu tư, đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo (GD-ĐT), bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo. Có cơ chế, chính sách hấp dẫn về tín dụng, học bổng và học phí để thu hút học sinh, sinh viên giỏi theo học các lĩnh vực toán học, vật lý, sinh học, hóa học, kỹ thuật và công nghệ then chốt, nhất là ở các trình độ sau đại học. Xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo tài năng trên các lĩnh vực. Đặc biệt ban hành cơ chế đặc thù thu hút người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài có trình độ cao về Việt Nam làm việc, sinh sống...; trọng dụng, giữ chân các nhà khoa học đầu ngành, các chuyên gia, các "tổng công trình sư" trong và ngoài nước có khả năng tổ chức, điều hành, chỉ huy, triển khai các nhiệm vụ trọng điểm quốc gia về KHCN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số... Xây dựng, kết nối và phát triển mạng lưới chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế.

GS Vũ Hà Văn - GS Toán học ở Đại học Yale (Hoa Kỳ), thường xuyên về giảng dạy tại Việt Nam và đảm nhận chức vụ Giám đốc khoa học của Quỹ đổi mới sáng tạo Vingroup (VinIF).

Bộ Chính trị còn có Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển GD-ĐT, hướng tới xây dựng nền giáo dục hiện đại, hội nhập, công bằng và chất lượng cao; có vai trò động lực then chốt để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài khoa học, để công nghệ trở thành động lực và lợi thế cạnh tranh cốt lõi của đất nước. Một chi tiết đáng chú ý trong Nghị quyết là "tuyển dụng ít nhất 2.000 giảng viên giỏi từ nước ngoài". Đây là "cỗ máy cái" để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế, đúng như tầm nhìn của Dự thảo văn kiện Đại hội XIV, khi nhấn mạnh: "Chủ động, tích cực hội nhập quốc tế về giáo dục, chia sẻ kinh nghiệm và tham gia vào mạng lưới học tập toàn cầu; thu hút mạnh mẽ các nguồn lực cho giáo dục; khuyến khích các nhà giáo, nhà khoa học người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài tham gia đào tạo, nghiên cứu khoa học trong nước; đẩy mạnh việc đưa cán bộ, học sinh, sinh viên đi đào tạo ở nước ngoài và thu hút sinh viên nước ngoài đến học tập tại Việt Nam. Tập trung đào tạo nhân lực chất lượng cao theo chuẩn quốc tế, đáp ứng yêu cầu phát triển các ngành công nghiệp, công nghệ chiến lược. Có cơ chế, chính sách đặc biệt để phát hiện, thu hút, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài; chú trọng thu hút các nhà khoa học giỏi, chuyên gia đầu ngành trong và ngoài nước, nhất là các ngành khoa học cơ bản và các lĩnh vực đặc biệt quan trọng".

Hai nghị quyết trên là nền tảng để Việt Nam bước vào kỷ nguyên phát triển mới, bắt đầu từ năm 2026. Theo Tổng Bí thư Tô Lâm: Năm 2025 là năm bản lề mở ra kỷ nguyên mới, trong khi mục tiêu trở thành quốc gia phát triển chỉ còn hai thập niên phía trước (2045). Nếu không bắt kịp nhịp độ cải cách, không tạo đột phá ngay từ bây giờ, chúng ta sẽ lỡ mất cơ hội vàng và tụt lại trong cuộc đua toàn cầu.

Thu hút nhân tài, chống "chảy máu chất xám"

Sáng 13/01, tại Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu thẳng thắn: "Nhà nước có thể chọn thí điểm một số viện, hoặc trường để mời chuyên gia ở bên ngoài làm lãnh đạo, nhất là trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, những người hiểu rõ văn hóa Việt Nam, trưởng thành ở các nước phát triển, am hiểu chuyên môn và quản lý, có sự kết nối quốc tế sâu rộng. Trước đây người ta không dám về là vì chúng ta chưa thật sự sẵn lòng, còn nhiều rào cản về hành chính và các quy định, rất khó điều hành. Nay mọi thứ sẽ thuận hơn rất nhiều". Phát biểu của Tổng Bí thư rất chân thành và cầu thị, với mục tiêu rất rõ ràng nhằm thu hút nhân tài về cho đất nước, đặc biệt là các nhà khoa học Việt kiều.

Nói là làm, Nhà nước đã có nhiều chính sách thu hút nhân tài. Bộ Chính trị đã có Kết luận số 205-KL/TW ngày 07/11/2025 phê duyệt các ưu đãi đặc biệt đối với cán bộ, chuyên gia giỏi cũng như các giải pháp đột phá trong tuyển dụng, bố trí, sử dụng, đãi ngộ cán bộ, người có tài. Hàng loạt cơ chế, chính sách đã và đang được xây dựng, triển khai, trong đó có quy định "vượt khung" về lương, thu nhập, điều kiện làm việc nhằm thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài trong lĩnh vực KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hướng tới thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc. Bộ KH&CN cũng đã xây dựng Đề án "Phát triển, trọng dụng nhân tài, nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia"...

Từ đó, một vấn đề dư luận từng đặt ra: Vì sao chúng ta để chảy máu chất xám? Ngày 07/11, chia sẻ tại hội nghị về bồi dưỡng các đội tuyển thi Olympic giai đoạn 2016 - 2025, ông Huỳnh Văn Chương - Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng, Bộ GD-ĐT, cho biết từ năm 2016 đến 2024, Việt Nam có 220 học sinh đoạt huy chương Olympic khu vực và quốc tế. Trong đó có đến 146 học sinh (chiếm 66% tổng số học sinh) đoạt giải đi du học tại các nước Mỹ, Singapore, Pháp, Trung Quốc, Úc, Anh... và đa số ở lại nước ngoài làm việc. Theo Bộ GD-ĐT, đa số các em đi học nước ngoài thường ở lại để làm việc do chế độ đãi ngộ, mức lương cao, cũng như mong muốn được nâng cao bản thân ở những nước có nền khoa học tiên tiến.

Theo ông Chương, đây cũng là việc khiến Bộ GD-ĐT trăn trở. Bởi sau các kỳ thi, các em bước tiếp vào giai đoạn 2 là đào tạo chuyên sâu, đào tạo trình độ cao, hiện còn đang bỏ ngỏ nhiều. Ông Chương nhìn nhận, việc học sinh đoạt giải Olympic đi du học và ở lại nước ngoài, thứ nhất là do Việt Nam chưa có cơ chế đào tạo thu hút, bồi dưỡng đặc thù dành cho các đối tượng tài năng này. Nguyên nhân thứ hai, do chưa có cơ chế tuyển dụng, đãi ngộ xứng đáng, chưa có môi trường làm việc phù hợp cho các đối tượng này sau khi hoàn thành chương trình đại học, thạc sĩ, tiến sĩ, dẫn đến nhiều em học sinh muốn quay lại cống hiến cho đất nước nhưng còn ngại ngần.

Đó là thực trạng chảy máu chất xám dễ thấy nhất. Do vậy Bộ GD-ĐT đang xây dựng đề án về lựa chọn, bồi dưỡng, đào tạo, sử dụng, đãi ngộ đối với đội ngũ nhân tài, mũi nhọn, năng khiếu (trong đó có học sinh giỏi và đoạt giải Olympic), đã đưa vào kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị.

Nhìn sang Trung Quốc, trong 3 thập kỷ qua, nước này đã thực hiện một cuộc cách mạng thầm lặng trong chính sách thu hút nhân tài và đạt được nhiều thành tựu. Ra mắt vào năm 2008, kế hoạch "Nghìn nhân tài" (Thousand Talents Plan-TTP) là một trong những chương trình trọng điểm đầu tiên của Trung Quốc nhằm thu hút các nhà khoa học, kỹ sư và chuyên gia có tay nghề cao từ nước ngoài, đặc biệt là người gốc Hoa đang làm việc tại Mỹ, Châu Âu và các nước phát triển. TTP ban đầu nhắm đến khoảng 1.000 cá nhân ưu tú trong vòng 5 đến 10 năm nhưng nhanh chóng mở rộng cả về quy mô và phạm vi. Nhiều địa phương ở Trung Quốc cũng có chính sách thu hút nhân tài vượt trội. Kết quả là hàng ngàn trí thức, nhà khoa học Hoa kiều chất lượng cao về nước, tạo nên sự phát triển thần kỳ về KHCN của Trung Quốc trong thời gian qua.

Có thể nói, thu hút trí thức tài năng Hoa kiều chính là "vũ khí kinh tế bí mật" của sự phát triển vượt bậc về KHCN của Trung Quốc. Thành công của Trung Quốc sẽ là bài học để Việt Nam tham khảo xây dựng chính sách thu hút nhân tài.

Với hơn 5 triệu người Việt Nam ở nước ngoài, trong đó có nhiều nhà khoa học tài năng, đó là một nguồn "chất xám" rất lớn chưa được khai thác đầy đủ. Số lượng các giáo sư và nhà khoa học kiều bào đã quay về nước và tham gia vào các dự án khoa học trong nước còn rất ít. Bài toán này cần được giải bằng phương pháp tối ưu, để Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đi vào đời sống hiệu quả nhất, làm nền tảng để nước ta thay đổi mô hình tăng trưởng khi bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

VĨNH HY - DUY LUÂN

Nguồn CA TP.HCM : http://congan.com.vn/tin-chinh/can-co-cac-giai-phap-thu-hut-va-giu-chan-nhan-tai_185634.html