Cần người thầy biết 'đạo diễn' tri thức

14 giờ trướcBài gốc

Chuyên gia giáo dục Tô Thụy Diễm Quyên. Ảnh: NVCC

Thưa bà, trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo đang bùng nổ, đâu là những khó khăn và thách thức lớn nhất đối với đội ngũ giáo viên?

Tôi nhìn thấy bốn thách thức rất rõ. Thứ nhất là vấn đề cơ sở vật chất và phần mềm, từ đường truyền mạng đến kinh phí mua phần mềm hỗ trợ. Thực ra, đây lại là khó khăn dễ giải quyết nhất.

Thứ hai là thiếu hiểu biết đúng về bản chất AI. Nhiều giáo viên chưa được tác động đủ để hiểu AI là gì, vì sao cần học và học để làm gì. Thậm chí, có người còn “bài xích” AI, cho rằng nó chỉ là phong trào.

Thứ ba, ở nhóm giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng của AI, lại phát sinh sai lầm trong cách sử dụng. Họ để AI làm thay công việc của mình. Ví dụ, yêu cầu công cụ viết sẵn giáo án, thiết kế bài giảng… Điều đó khiến giáo viên lệ thuộc, mất khả năng tư duy và sáng tạo. Tôi gọi vui, là “giảm năng lực ngược chiều”.

Ví dụ: Cùng một yêu cầu cho ChatGPT, nó sẽ đưa ra câu trả lời giống nhau. Nhưng đâu phải học sinh nào cũng giống nhau. Học sinh ở Huế quen ăn cay, nhưng nếu mang “món ăn giáo dục” ấy ra miền Bắc hay miền Nam thì khó tiêu hóa nổi. Nếu giáo viên chỉ dùng công cụ mà không hiểu học sinh của mình, họ đang “chết chìm trong sự tiện lợi”.

Thứ tư, thách thức lớn nhất là chưa biết cách ứng dụng AI một cách thật sự. Rất nhiều người mới chỉ dừng ở mức “sử dụng công cụ” chứ chưa “ứng dụng AI” đúng nghĩa.

Ứng dụng nghĩa là giáo viên phải tương tác với AI như một người trợ lý, giúp mình mở rộng góc nhìn, gợi ý ý tưởng, nhưng không làm thay mình. AI không thể hiểu mục tiêu bài học, năng lực của học sinh, hay văn hóa lớp học - những thứ chỉ con người mới nắm được.

Bà có thể cho biết cụ thể cách ứng dụng AI trong một tiết dạy không?

Ví dụ, tôi dạy bài “rượu ethylic” ở lớp 9. Thay vì bảo AI “soạn giúp tôi giáo án”, tôi sẽ hỏi: “Hãy cung cấp 10 ứng dụng của rượu ethylic trong đời sống và dẫn link video minh họa”. Sau đó, tôi chọn lọc, điều chỉnh ví dụ phù hợp với năng lực học sinh của mình.

Việc ứng dụng AI giúp hỗ trợ sinh viên trong học tập. Ảnh: ĐHH

Như vậy, AI giúp tôi chuẩn bị tài liệu nhanh hơn, nhưng giáo viên vẫn là người đạo diễn. AI chỉ tạo ra những “mảnh ghép”, còn người thầy ghép chúng thành bức tranh toàn cảnh của bài học.

Nếu dùng đúng, AI không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn mở rộng biên giới sáng tạo của người dạy. Nhưng nếu dùng sai, để nó nghĩ giùm, làm giùm, thì giáo viên sẽ bị thối não (brain rot), năng lực tư duy bị giảm dần vì ít vận dụng trí tuệ.

Một số người lo ngại học sinh lạm dụng AI. Quan điểm của bà thế nào?

Tôi hoàn toàn không ủng hộ việc cấm. Học sinh càng sử dụng AI, nếu được hướng dẫn đúng, càng phát triển năng lực tư duy. Ví dụ, khi áp dụng mô hình flipped classroom (lớp học đảo ngược) kết hợp micro teaching (dạy học nhóm nhỏ), tôi yêu cầu học sinh tự tìm hiểu bài ở nhà bằng AI, rồi đặt câu hỏi thật “độc” cho buổi thảo luận trên lớp. Các em tự khám phá thay vì sao chép... Như vậy, AI trở thành chất xúc tác cho học tập chủ động, chứ không phải kẻ phá rối.

Nghe bà chia sẻ, có vẻ như AI cũng đang “phân loại” giáo viên? Bà có nghĩ rằng, AI sẽ làm mờ dần vai trò của giáo viên trong tương lai?

Khi ứng dụng AI vào dạy học, tôi chia giáo viên ra làm bốn cấp độ. Cấp 1: Không biết gì, không tham gia, đứng ngoài cuộc. Cấp 2: Biết sơ nhưng chưa dám dùng. Cấp 3: Biết dùng công cụ, nhưng dùng sai, tức là để AI làm thay mình. Cấp 4: Biết “đạo diễn” AI, hiểu mình cần gì và sử dụng AI đúng chỗ, đúng lúc.

Ba cấp đầu đều thất bại. Cấp thứ 3 tưởng là “hiểu rồi” nhưng lại nguy hiểm nhất, vì dễ rơi vào ảo tưởng năng lực. Chỉ cấp 4 mới thực sự phát triển, khi giáo viên biết “dùng AI để nâng chính mình lên”.

AI sẽ không bao giờ thay thế vai trò người thầy. AI có thể làm nhanh hơn, chính xác hơn, nhưng nó không có cảm xúc, không có trái tim. Chỉ con người mới biết khi nào nên im lặng, khi nào nên khích lệ, khi nào nên trao cho học trò niềm tin. AI chỉ là công cụ. Người thầy mới là người truyền cảm hứng, là “đạo diễn” của những tâm hồn trẻ.

Nếu chúng ta biết sử dụng AI đúng cách, AI không lấy mất công việc của giáo viên, mà giúp họ trở nên hoàn hảo hơn.

Các cơ quan liên quan đang bàn về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo. Theo bà, luật nên tác động thế nào đến lĩnh vực giáo dục? Và, đâu là giải pháp thiết thực nhất để hỗ trợ giáo viên trong giai đoạn này?

Luật là cần thiết, nhưng không nên áp đặt giáo viên “phải dùng AI”. Điều nên làm là tạo hành lang khuyến khích và đồng hành. Ví dụ, Nhà nước có thể yêu cầu mọi sản phẩm, hình ảnh, video do AI tạo ra phải ghi rõ nguồn gốc, đó là tính minh bạch cần luật hóa.

Còn về giáo viên, Bộ Giáo dục & Đào tạo và sở giáo dục & đào tạo các địa phương nên tổ chức các chương trình bồi dưỡng, tạo cơ hội để giáo viên được học, được thử, được sai, chứ không phải bắt buộc. Không thể ép ai đó “chạy 10km mỗi ngày”, nhưng có thể chạy cùng họ 1km hôm nay, 1,5km ngày mai. Chính sự đồng hành đó mới bền vững.

Tôi đã triển khai hai chương trình đào tạo miễn phí giáo viên về “Dạy học tích cực tích hợp trí tuệ nhân tạo”; “Game-based learning (dạy học qua trò chơi) tích hợp AI”. Giáo viên được học cách dùng AI như một “trợ giảng”, cách thiết kế hoạt động để học sinh hứng thú mà vẫn phát triển năng lực tư duy. Sau khóa học, họ làm bài kiểm tra, được cấp chứng nhận - hoàn toàn phi lợi nhuận.

Tôi cũng tài trợ cuộc thi “Sáng tạo giáo dục trên nền tảng RoboKey AI” tại tỉnh An Giang, với giải thưởng 300 triệu đồng. Cuộc thi khuyến khích giáo viên tạo ra sản phẩm giáo dục bằng AI và chính trong quá trình dự thi, họ tự học hỏi, tự lớn lên rất nhiều. Nếu Huế muốn tổ chức, tôi sẵn sàng hỗ trợ.

Xin cảm ơn bà!

Lê Thọ (Thực hiện)

Nguồn Thừa Thiên Huế : https://huengaynay.vn/giao-duc/can-nguoi-thay-biet-dao-dien-tri-thuc-159377.html