CDC các tỉnh kiến nghị siết chặt kiểm soát thuốc lá trong giai đoạn mới

một giờ trướcBài gốc

ThS.BS.Phan Thị Hải – Phó Giám đốc phụ trách Quỹ PCTH thuốc lá cho biết: Công tác PCTHTL đang chuyển sang một giai đoạn mới với nhiều hình thức, sản phẩm thay đổi nhanh chóng, đòi hỏi giải pháp mạnh mẽ hơn dựa trên bằng chứng khoa học và sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều ngành, nhiều cấp.

Thực trạng sử dụng thuốc lá và các nguy cơ tại cộng đồng

Trong phần trình bày của mình, các địa phương đã mang đến hội thảo một nguồn dữ liệu khoa học phong phú, phản ánh rõ thực trạng sử dụng thuốc lá và các yếu tố liên quan tại cộng đồng.

Tại Đà Nẵng, kết quả khảo sát trên 2.504 học sinh trung học phổ thông cho thấy 6,1% học sinh đang sử dụng thuốc lá điện tử. Tỷ lệ này ở nam giới lên tới 9,1%, cao hơn nhiều so với nữ. Đáng chú ý, đến 47,1% học sinh cho biết nguồn cung thuốc lá điện tử đến từ bạn bè cao gấp đôi so với mua tại cửa hàng.

Con số này hé lộ một thực tế quan trọng: hành vi sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh không đơn thuần xuất phát từ thị trường bán lẻ, mà xuất phát từ “chuỗi cung ứng xã hội” trong môi trường trường học. Báo cáo cũng cảnh báo rằng nếu chỉ siết chặt việc buôn bán mà không can thiệp mạnh vào hành vi của nhóm trẻ, nguy cơ lan truyền thuốc lá điện tử vẫn rất lớn.

Các địa phương đều thống nhất rằng dù đã đạt được những kết quả quan trọng, nhưng những thách thức trong thực thi Luật PCTHTL vẫn rất lớn.

Với nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Y Dược Cần Thơ trên 1.993 sinh viên cho thấy tỷ lệ hút thuốc lá và thuốc lá điện tử chỉ còn 7,7%, thấp hơn nhiều so với các nghiên cứu trước (19,1%). Tuy nhiên, nhiều yếu tố nguy cơ vẫn rất rõ rệt. Nam giới có khả năng hút thuốc cao gấp 2,21 lần nữ, trong khi sinh viên có từ 5 người bạn hút thuốc trở lên có nguy cơ hút thuốc cao gấp 3,64 lần.

Hành vi sử dụng rượu bia cũng khiến nguy cơ hút thuốc tăng gấp 2,36 lần so với nhóm không sử dụng. Những dữ liệu này nhấn mạnh vai trò của môi trường bạn bè, hành vi xã hội và ảnh hưởng của rượu bia tới hành vi hút thuốc trong sinh viên. Đây cũng là bằng chứng quan trọng để xây dựng các chương trình can thiệp hướng đến nhóm người trẻ có hiểu biết về sức khỏe nhưng vẫn chịu tác động mạnh từ các yếu tố xã hội.

Không chỉ nhóm trẻ, tình trạng phơi nhiễm khói thuốc lá thụ động ở phụ nữ không hút thuốc vẫn đang ở mức đáng lo ngại. Nghiên cứu PGATS 2024 trên 39.254 phụ nữ từ 25 tuổi trở lên cho thấy có tới 47,5% phụ nữ bị phơi nhiễm khói thuốc ngay tại nhà, 19,1% tại nơi làm việc và 13,4% tại các địa điểm công cộng.

Điều đáng nói là sự bất bình đẳng theo trình độ học vấn diễn ra rất rõ rệt, đặc biệt tại nơi công cộng: phụ nữ có trình độ học vấn thấp có nguy cơ phơi nhiễm cao hơn hẳn so với nhóm học vấn cao. Đây là một cảnh báo quan trọng về tác động sức khỏe không đồng đều giữa các nhóm dân cư, đồng thời cho thấy những rào cản mà phụ nữ dù không hút thuốc vẫn phải đối mặt trong đời sống hằng ngày.

Bên cạnh đó, dữ liệu quan sát tại 3.028 địa điểm công cộng trên 37 tỉnh thành trong khuôn khổ PGATS 2024 tiếp tục cho thấy những hạn chế trong việc thực thi môi trường không khói thuốc. Tỷ lệ tuân thủ thấp nhất ghi nhận tại nhà hàng và quán ăn, chỉ đạt 36,3%, trong khi trường học đạt mức 86,7%. Phơi nhiễm thụ động cao nhất diễn ra tại nhà hàng với 67,3%, tiếp theo là quán cà phê với 59,2%. Điều này phản ánh thực trạng nhiều cơ sở dịch vụ ăn uống, vui chơi giải trí vẫn chưa tuân thủ nghiêm quy định, thậm chí còn trở thành “điểm nóng” gây phơi nhiễm khói thuốc thụ động trong cộng đồng.

Ở cấp địa phương, các báo cáo mới nhất đều ghi nhận những tín hiệu tích cực. Tại Quảng Ngãi, tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc giảm còn 19,9%, trong đó nam giới chiếm 39,2%, mức giảm đáng kể so với năm 2020 (28,6%). Hà Tĩnh cũng cho thấy tỷ lệ hút thuốc lá đã giảm xuống còn 13,7%, so với 15,7% năm 2020.

Mặc dù vậy, tỷ lệ phơi nhiễm tại nhà vẫn còn cao, đạt 29,8%, cùng với thực trạng phơi nhiễm tại các cơ sở dịch vụ còn lớn. Các địa phương đều thống nhất rằng dù đã đạt được những kết quả quan trọng, nhưng những thách thức trong thực thi Luật PCTHTL vẫn rất lớn.

Kiến nghị nhằm tăng cường chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá trong giai đoạn mới

Từ các báo cáo được trình bày tại hội thảo, có thể thấy các CDC địa phương đã triển khai nhiều mô hình và giải pháp can thiệp hiệu quả, mang lại kết quả rõ rệt và có thể nhân rộng trên phạm vi cả nước.

Trước hết, các tỉnh đều chú trọng việc khảo sát, giám sát định kỳ dựa trên bộ công cụ PGATS và GATS chuẩn hóa quốc tế. Việc triển khai đồng thời khảo sát định lượng, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp đã giúp các địa phương đánh giá chính xác thực trạng hút thuốc, phơi nhiễm thụ động và mức độ tuân thủ quy định không khói thuốc. Đây là cơ sở quan trọng để điều chỉnh chính sách cũng như đo lường hiệu quả của các biện pháp can thiệp.

Ảnh minh họa

Bên cạnh hoạt động giám sát, các địa phương cũng tăng cường truyền thông theo hướng đa dạng hóa nền tảng, nội dung và đối tượng tiếp cận. Một số tỉnh đã sử dụng mạng xã hội, hệ thống pano, video ngắn nhằm truyền đi thông điệp về tác hại của thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử – sản phẩm đang lan rộng nhanh trong giới trẻ.

Thực tế, phân tích PGATS 2024 cho thấy truyền thông PCTHTL là yếu tố có tác động mạnh nhất đến ý định bỏ thuốc, với hệ số ảnh hưởng β = 0,25. Điều này khẳng định việc truyền thông mạnh mẽ, liên tục và dễ ghi nhớ là chìa khóa giúp nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân.

Nhiều CDC tỉnh đã triển khai các đợt cao điểm kiểm tra tại nhà hàng, khách sạn, quán cà phê, bến xe – những địa điểm được xác định là có tỷ lệ phơi nhiễm thụ động cao nhất. Việc phối hợp liên ngành giữa ngành Y tế, Công an, Quản lý thị trường và chính quyền địa phương đã góp phần tăng hiệu quả xử lý vi phạm. Một số nơi cũng bắt đầu áp dụng phương án “phạt nguội” thông qua camera giám sát nhằm tăng tính răn đe và khuyến khích tuân thủ.

Vấn đề kiểm soát thị trường thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng cũng được các địa phương đặc biệt chú trọng. Kết quả nghiên cứu ở Đà Nẵng cho thấy việc sử dụng thuốc lá điện tử không chỉ đến từ kênh bán lẻ mà còn từ hành vi trao đổi giữa bạn bè. Do đó, nhiều tỉnh đề xuất cần chuyển trọng tâm từ chỉ kiểm soát hoạt động kinh doanh sang can thiệp hành vi trong trường học, gia đình và môi trường xã hội của thanh thiếu niên.

Trong quá trình thực thi Luật PCTHTL, một số mô hình lồng ghép tiêu chí “môi trường không khói thuốc” vào đánh giá thi đua hằng năm của cơ quan, đơn vị đã mang lại hiệu quả tích cực. Các tỉnh như Hà Tĩnh và Quảng Ngãi triển khai mô hình này và nhận thấy ý thức tuân thủ ở các cơ quan, đơn vị tăng lên rõ rệt, đặc biệt khi người đứng đầu chịu trách nhiệm trực tiếp về kết quả đánh giá.

Từ các phân tích và bằng chứng khoa học, đại biểu các tỉnh đã đưa ra nhiều kiến nghị nhằm tăng cường chính sách PCTHTL trong giai đoạn tới.

Một trong những kiến nghị quan trọng là hoàn thiện khung pháp lý liên quan thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, với đề xuất tăng mức xử phạt, kiểm soát nghiêm hoạt động buôn bán trực tuyến và xử lý các hình thức quảng cáo trá hình. Các địa phương cũng đề xuất tăng thuế thuốc lá – biện pháp được WHO đánh giá là hiệu quả nhất để giảm sử dụng thuốc lá. Nhiều CDC khuyến nghị cần tăng ngân sách cho PCTHTL, đặc biệt để duy trì hoạt động truyền thông và triển khai mô hình tư vấn hỗ trợ cai nghiện tại tuyến y tế cơ sở.

Cùng với đó, can thiệp sớm vào nhóm học sinh, sinh viên được xem là ưu tiên hàng đầu, bởi dữ liệu hiện tại cho thấy thanh thiếu niên vẫn là nhóm nguy cơ cao và chịu ảnh hưởng mạnh từ môi trường bạn bè. Việc tăng cường giám sát thực thi môi trường không khói thuốc, nhất là tại các cơ sở dịch vụ ăn uống, khách sạn, quán cà phê, được coi là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn tới.

Nhìn tổng thể, những chia sẻ từ các CDC địa phương cho thấy Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá. Tỷ lệ hút thuốc giảm, nhận thức cộng đồng tăng, trong khi các mô hình và nghiên cứu khoa học ngày càng được triển khai bài bản. Tuy vậy, sự xuất hiện của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, cùng tình trạng phơi nhiễm thụ động vẫn cao tại gia đình và các cơ sở dịch vụ, tiếp tục đặt ra những thách thức mới. Việc tiếp tục tăng cường chính sách, đẩy mạnh thực thi và mở rộng các mô hình can thiệp dựa trên bằng chứng sẽ là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới một môi trường sống không khói thuốc trong tương lai.

Trang Nhi - Lan Nhi

Nguồn Công Lý : https://congly.vn/cdc-cac-tinh-kien-nghi-siet-chat-kiem-soat-thuoc-la-trong-giai-doan-moi-503347.html