Chính sách thuế phải phù hợp sức chịu đựng của người dân và doanh nghiệp

2 giờ trướcBài gốc

Thời gian qua, nước ta phải đối mặt với thách thức lớn về thiên tai. Trong bối cảnh đó, đề xuất cải cách thuế doanh thu và bắt buộc hóa đơn đối với mọi loại hàng hóa đặt ra yêu cầu phải đánh giá kỹ về mức độ phù hợp và khả năng thích ứng của người dân, doanh nghiệp.

"Tử huyệt" của hóa đơn đại trà

Thiên tai không chỉ phá hủy tài sản mà còn làm biến dạng cấu trúc chi phí của nền kinh tế.

Tại ĐBSCL, hơn 1,5 triệu người và hàng trăm ngàn ha lúa, cây trái bị ảnh hưởng bởi hạn mặn. Chi phí sản xuất thực tế đã tăng 20%-30% do phải đầu tư nước ngọt và đổi giống.

Tại miền Trung, bão lũ 2023–2024 và dự báo tình hình khốc liệt của năm 2025 khiến doanh nghiệp đình trệ, nguồn thu thuế nhiều tỉnh giảm 8%-12%.

Tại miền Bắc, sạt lở cắt đứt giao thông, làm gãy đổ chuỗi cung ứng nông sản, khiến nông sản mất giá và ngân sách thất thu.

Khi nhu cầu chi ngân sách cho cứu trợ và tái thiết tăng vọt, việc tận thu thuế từ những đối tượng đang tổn thương này sẽ khiến nền kinh tế địa phương kiệt quệ.

Vấn đề lớn nhất của đề xuất bắt buộc hóa đơn đầu vào là sự lệch pha với cấu trúc thực tế của nền kinh tế Việt Nam, với 55% nền kinh tế là phi chính thức, 32% lao động là nông dân và 70% thực phẩm đi qua chợ truyền thống.

Bài học thực tế từ các nước cho thấy họ áp dụng thành công mô hình VAT toàn diện, vì nông dân của họ chiếm dưới 5% và hàng hóa chủ yếu qua siêu thị. Áp dụng mô hình chuẩn của nước phát triển vào cấu trúc "chưa chuẩn" của Việt Nam sẽ gây ra sự đứt gãy nghiêm trọng.

Cần nhìn nhận thẳng thắn rằng trong bối cảnh thiên tai, ưu tiên hàng đầu phải là an ninh lương thực và bình ổn giá, thay vì nôn nóng chuẩn hóa "truy xuất nguồn gốc" hay thủ tục hành chính. Nếu ép nông dân và tiểu thương vào khuôn khổ doanh nghiệp ngay lập tức, chuỗi cung ứng linh hoạt giá rẻ - vốn là bệ đỡ cho người nghèo - sẽ sụp đổ.

Cảnh báo về cú sốc lạm phát

Nếu bắt buộc hóa đơn đầu vào, một kịch bản lạm phát chi phí là khó tránh khỏi.

Khi đó, nông dân không xuất được hóa đơn thương lái không thể mua phải qua trung gian doanh nghiệp. Doanh nghiệp cũng phải gánh chi phí kế toán, phần mềm, hóa đơn điện tử và thuế VAT.

Toàn bộ chi phí này cộng vào giá bán cuối cùng. Một ký rau 10.000 đồng sẽ vọt lên 13.000 -15.000 đồng. Đây không phải là đầu cơ, mà là toán học chi phí.

Với biên lợi nhuận vốn đã mỏng manh của ngành nông nghiệp, không ai có thể "gánh" thay chi phí này ngoài người tiêu dùng. Hậu quả là người nghèo chịu thiệt đơn thiệt kép, còn 70% hàng hóa nhỏ lẻ có nguy cơ bị loại khỏi thị trường.

Khi chợ truyền thống teo tóp, các tập đoàn bán lẻ lớn sẽ độc quyền thị trường. Lúc đó, sự cạnh tranh tự nhiên biến mất, và người tiêu dùng không còn lựa chọn giá rẻ.

Đề xuất: Phân tầng thuế theo sức chịu đựng

Thay vì "đồng phục hóa" chính sách thuế, cần một cơ chế phân tầng linh hoạt dựa trên quy mô và tính chuyên nghiệp.

Theo đó, nhóm 1 (nông dân, hộ kinh doanh nhỏ): Không bắt buộc hóa đơn đầu vào – đầu ra, không áp thuế doanh thu. Để tránh việc thương lái lớn núp bóng trốn thuế, có thể áp dụng cơ chế "định danh đơn giản" thay vì sổ sách phức tạp. Mục tiêu là nuôi dưỡng nhóm này như một lớp đệm an sinh xã hội.

Nhóm 2 (hộ kinh doanh vừa): Áp dụng ngưỡng doanh thu phù hợp theo vùng/ngành hàng; cho phép tự chọn giữa thuế khoán và kê khai thực tế.

Nhóm 3 (doanh nghiệp): Áp dụng đầy đủ chuẩn mực hóa đơn, sổ sách và hội nhập quốc tế.

Bên cạnh đó, nhà nước cần thực hiện đồng bộ các giải pháp hỗ trợ, trong đó có việc thành lập "Quỹ An sinh khí hậu quốc gia". Quỹ này dùng để cứu trợ khẩn cấp và tái thiết hạ tầng. Nguồn lực cho quỹ không nên tận thu từ các hộ kinh doanh nhỏ lẻ đang chật vật, mà nên lấy từ việc đánh thuế các ngành phát thải cao hoặc lợi nhuận của các doanh nghiệp lớn, đúng theo nguyên tắc người có khả năng chi trả cao hơn phải đóng góp nhiều hơn.

Một giải pháp khác là xây dựng khung thuế vùng thiên tai: Miễn, giảm thuế đất nông nghiệp và cho phép khấu trừ chi phí khôi phục sản xuất cho vùng bị hạn mặn, sạt lở. Đi đôi với đó là giải pháp hỗ trợ hạ tầng số, cung cấp phần mềm hóa đơn miễn phí và đơn giản hóa thủ tục cho những hộ muốn tự nguyện chuyển đổi.

Ngoài ra, cần có biện pháp bảo vệ hệ thống phân phối truyền thống: Nâng cấp chợ theo chuẩn vệ sinh, thay vì tìm cách triệt tiêu bằng hàng rào thuế quan, giữ lại "van điều áp" giá cả cho xã hội.

Cải cách thuế không chỉ là chuyện hiện đại hóa công nghệ, mà trước hết là câu chuyện về lòng tin và sự sống còn của hàng chục triệu con người đang bị bão lũ, hạn mặn, sạt lở bủa vây.

Một hệ thống thuế nhân văn không phải là hệ thống thu được thật nhiều tiền ngay lập tức, mà là hệ thống biết cúi xuống nâng người dân dậy khi họ gục ngã; biết phân biệt rạch ròi giữa tập đoàn tỉ đô với nông dân đang mất trắng mùa màng; biết lùi một bước về thủ tục hành chính để tiến 3 bước về an sinh và công bằng xã hội.

TS Tô Văn Trường

Nguồn NLĐ : https://nld.com.vn/chinh-sach-thue-phai-phu-hop-suc-chiu-dung-cua-nguoi-dan-va-doanh-nghiep-196251129113949335.htm