Dày đặc chương trình liên kết thu phí: Ai đánh giá được hiệu quả thực chất?

3 giờ trướcBài gốc

Thời gian qua, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã nhận được nhiều phản ánh của độc giả, liên quan đến việc các chương trình liên kết/tăng cường/bổ trợ được triển khai dày đặc trong các trường phổ thông. Tòa soạn cũng đã có bài: "Dày đặc chương trình liên kết vào trường công, nguồn thu lớn: Nhiều băn khoăn cần lời giải"

Độc giả băn khoăn một số vấn đề như: Có những trường tổ chức nhiều chương trình liên kết/tăng cường/bổ trợ về tiếng Anh, Tin học, STEM… với mức thu không hề nhỏ, trở thành “gánh nặng” với phụ huynh. Dù hình thức đều là tự nguyện nhưng có trường chỉ một em không học trên tổng số hơn 1556 học sinh toàn trường.

Khó đánh giá hiệu quả từng chương trình liên kết

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Mai Hường - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và phát triển nghiệp vụ sư phạm (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) cho rằng: “Thực tế cho thấy, việc các trường phổ thông triển khai nhiều chương trình liên kết, tăng cường hay bổ trợ xuất phát từ mong muốn nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng nhu cầu hội nhập, đặc biệt trong các lĩnh vực như tiếng Anh, Tin học, STEM... Tuy nhiên, vấn đề không nằm ở mục tiêu, mà ở cách thức triển khai và quản lý.

Một số nguyên nhân chính có thể kể đến như: Thiếu định hướng thống nhất từ cấp quản lý về việc tích hợp, đánh giá và giới hạn số lượng chương trình bổ trợ. Áp lực cạnh tranh giữa các trường, đặc biệt ở các đô thị lớn, khiến nhiều nơi chạy theo hình thức “đa dạng hóa” để thu hút phụ huynh. Công tác kiểm định chất lượng và giám sát đối tác liên kết chưa chặt chẽ, dẫn đến việc “thương mại hóa” giáo dục.

Nếu tình trạng này kéo dài, hệ lụy có thể rất lớn: “Gánh nặng” tài chính đè lên vai phụ huynh, nhất là khi nhiều chương trình trở thành bắt buộc “ngầm”. Học sinh quá tải, mất cân bằng thời gian học tập, nghỉ ngơi và phát triển năng khiếu cá nhân. Giáo dục bị lệch hướng, từ “giáo dục toàn diện” chuyển thành “giáo dục theo dịch vụ”, nơi chất lượng học tập bị thay thế bằng hình thức tổ chức”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Mai Hường - Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và phát triển nghiệp vụ sư phạm (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội). Ảnh: NVCC.

Có ý kiến cho rằng, để nhiều chương trình cùng đưa vào nhà trường, khiến việc đánh giá về hiệu quả chương trình là rất khó. Cụ thể, các chương trình liên kết/tăng cường rất khó tách bạch hiệu quả với chương trình tiếng Anh, Tin học chính khóa.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Mai Hường cũng đồng tình với quan điểm trên: “Đúng là rất khó đánh giá hiệu quả thực chất của các chương trình liên kết, đặc biệt khi có nội dung giảng dạy chồng chéo với chương trình chính khóa. Nếu không có cơ chế kiểm định và đánh giá độc lập, nguy cơ các chương trình này chỉ mang tính hình thức, thiên về thu phí là có thật.

Là người làm giáo dục, tôi cho rằng, mọi chương trình được đưa vào nhà trường phải xuất phát từ lợi ích học sinh, không phải từ nhu cầu hình thức hay kinh tế. Một chương trình thực sự hiệu quả cần: Có mục tiêu rõ ràng, phù hợp độ tuổi và năng lực học sinh; Được giảng dạy bởi đội ngũ có chuyên môn, được giám sát về chất lượng; Được đánh giá định kỳ với sự tham gia của phụ huynh và giáo viên chủ nhiệm, tránh tình trạng “dạy cho có”.

Nếu chỉ thêm giờ, thêm học phí mà không thêm giá trị thật cho người học, thì dù “liên kết” hay “tăng cường”, chương trình đó đều đi ngược lại mục tiêu giáo dục toàn diện”.

Chương trình liên kết “mọc ra” nhiều trong khi chương trình chính khóa đã đảm bảo có lãng phí?

Chia sẻ với phóng viên về vấn đề này, cô Tăng Thị Ngọc Mai - Đại biểu Quốc hội khóa XIV, nguyên Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Trà Vinh (nay là tỉnh Vĩnh Long) cũng cho rằng, tại một số nhà trường, khi chương trình chính khóa về tiếng Anh, Tin học đã đảm bảo, mà phụ huynh không đồng thuận 100% với các chương trình liên kết nhưng nhà trường vẫn triển khai cũng có nhiều băn khoăn.

Theo cô Tăng Thị Ngọc Mai, đối với những trường hợp trên, phụ huynh cần phản ánh với cơ quan quản lý tại địa phương để sớm giải quyết vấn đề này.

“Nếu một trường phổ thông đã đủ đội ngũ giáo viên để dạy các môn Tiếng Anh và Tin học đảm bảo đáp ứng yêu cầu, mà nhà trường vẫn khơi gợi nhu cầu hay có hình thức nào gây áp lực để phụ huynh đăng ký cho con đi học, đó là cái sai của Hiệu trưởng. Trong trường hợp này, giáo viên có thể không dám lên tiếng, nhưng phụ huynh có thể có ý kiến góp ý thẳng thắn với nhà trường, hoặc phản ánh đến cơ quan quản lý trực tiếp” - cô Mai nhấn mạnh.

Cô Tăng Thị Ngọc Mai - Đại biểu Quốc hội khóa XIV, nguyên Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Trà Vinh (tỉnh Vĩnh Long sau sắp xếp). Ảnh: NVCC.

Bên cạnh đó, liên quan đến vấn đề đấu thầu, nguyên đại biểu Quốc hội cũng chỉ ra, nếu như đấu thầu công khai mà chỉ có một đơn vị tham gia và trúng thầu, hoặc một đơn vị duy nhất trúng thầu liên tiếp nhiều lần qua nhiều năm tại cùng một nhà trường, là chuyện vô lý, rất dễ dẫn đến những lo ngại về nảy sinh tiêu cực.

Cô Tăng Thị Ngọc Mai phân tích thêm: “Mỗi học sinh dù có tham gia các dịch vụ phục vụ hoạt động giáo dục ngoài giờ học chính khóa hay không, thì bắt buộc các em vẫn phải hoàn thành chương trình của môn Tiếng Anh, Tin học chính khóa, tức là đảm bảo đáp ứng các yêu cầu căn bản. Vậy thì, đánh giá hiệu quả của các chương trình sau giờ chính khóa như thế nào cho chuẩn?

Để làm rõ hiệu quả của từng chương trình liên kết, cần đánh giá đúng, thực chất sự thay đổi của học sinh khi chưa học chương trình đó và sau khi tham gia chương trình đó. Đồng thời, phải tách bạch các nội dung của từng chương trình ra. Thay vì có tình trạng hiện nay ở một số trường sẽ tổ chức cùng lúc nhiều chương trình khác nhau, người ta gọi đó là “đánh lận con đen”, không thể đo đếm được tác động của từng chương trình.

Không phải Hiệu trưởng nào cũng có tầm, có tâm để triển khai thực chất, mà có nơi còn dựa vào chương trình giáo dục “mở” để tạo cơ hội cho các chương trình ngoài nhà trường được đưa vào như “nấm mọc sau mưa”. Chính vì vậy, cần tăng cường hơn nữa công tác quản lý tại các địa phương, đồng thời, làm rõ nghĩa vụ, quyền lợi của người đứng đầu cơ sở giáo dục, làm sao kiểm soát được các vấn đề này. Để làm được điều đó. Cũng cần phải có hướng dẫn cụ thể với các quy định rõ ràng để các trường làm chuẩn chỉnh, nếu không sẽ chỉ giải quyết được “phần ngọn” của vấn đề”.

Cùng quan điểm đó, Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ - đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội nêu quan điểm, dù có triển khai bất kỳ chương trình gì trong trường phổ thông, thì đều phải chịu sự quản lý từ nhà trường. Nhà trường có trách nhiệm đảm bảo tính hiệu quả của chương trình và không phát sinh các tiêu cực.

“Mặc dù chương trình giáo dục phổ thông 2018 tạo cơ hội “mở” cho môi trường giáo dục trong nhà trường với những chương trình phong phú và đa dạng, song, không thể biến nhà trường thành một “thị trường” với các chương trình chồng chéo. Bởi lẽ, thời gian học tập của học sinh cũng có hạn, triển khai quá nhiều chương trình sẽ khiến các em có thể bị “quá tải”, không còn nhiều thời gian nghỉ ngơi, vui chơi. Đồng thời, đối với các dịch vụ phục vụ hoạt động giáo dục ngoài giờ học chính khóa, theo tôi, cần có sự đồng thuận của phụ huynh khi triển khai, nhất là trong việc xác định mức thu” - vị đại biểu bày tỏ.

Theo Đại biểu Trương Xuân Cừ, mặc dù các trường có thể tự chủ trong việc xây dựng chương trình liên kết sau giờ học chính khóa, nhưng cơ quan quản lý vẫn cần có sự giám sát chặt chẽ, tránh để xảy ra tình trạng nhiều chương trình được “vẽ ra” với nội dung tương tự nhau, chồng chéo nhau, không mang lại hiệu quả thực chất. Đồng thời, nhiều trung tâm bên ngoài có đội ngũ giảng dạy, hướng dẫn có nhiều biến động, nên rất cần có sự kiểm soát của cơ quan quản lý, tránh trường hợp người dạy không đạt chuẩn, không đảm bảo yêu cầu mà vẫn được dạy học sinh.

Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ - đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội. Ảnh: quochoi.vn.

Cần phát triển năng lực nội sinh của hệ thống giáo dục, thay vì phụ thuộc vào các đơn vị bên ngoài

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Mai Hường, để công tác quản lý các chương trình liên kết, tăng cường, bổ trợ trong trường phổ thông thực sự hiệu quả và bền vững, cần nhìn nhận vấn đề theo hướng phát triển năng lực nội sinh của hệ thống giáo dục, thay vì phụ thuộc vào các đơn vị bên ngoài.

Theo đó, có ba hướng quan trọng cần chú trọng:

Thứ nhất, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục trong nhà trường:

Đội ngũ nhà giáo chính là “trái tim” của mọi chương trình giáo dục. Nếu thầy cô có đủ năng lực, tâm huyết và điều kiện phát triển, nhà trường sẽ không cần phụ thuộc quá nhiều vào các chương trình thuê ngoài.

Cần có kế hoạch bồi dưỡng thường xuyên, liên tục cho giáo viên, đặc biệt về phương pháp giảng dạy tích hợp, liên môn, công nghệ thông tin, ngoại ngữ và kỹ năng mềm.

Cán bộ quản lý phải được đào tạo về năng lực quản trị chương trình giáo dục - hiểu rõ quy trình xây dựng, triển khai, đánh giá và điều chỉnh các chương trình tăng cường để đảm bảo phù hợp với định hướng phát triển năng lực học sinh.

Khi nội lực của đội ngũ được nâng cao, nhà trường sẽ chủ động thiết kế những chương trình mang tính thực tiễn, linh hoạt, phù hợp với học sinh và cộng đồng địa phương, thay vì phải “mua” chương trình từ bên ngoài.

Thứ hai, phát triển năng lực quản lý và triển khai chương trình ở cấp nhà trường:

Mỗi trường học cần được trao quyền và được bồi dưỡng năng lực tự chủ trong xây dựng, lựa chọn và quản trị chương trình giáo dục.

Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo nên ban hành bộ tiêu chí đánh giá chương trình liên kết (về nội dung, phương pháp, thời lượng, tính phù hợp, tính bổ trợ cho chương trình chính khóa).

Trước khi triển khai, nhà trường phải thực hiện quy trình thẩm định nội bộ – bao gồm việc lấy ý kiến hội đồng sư phạm, cha mẹ học sinh và tổ chuyên môn – để bảo đảm tính cần thiết, minh bạch và khả thi.

Sau khi triển khai, cần có cơ chế theo dõi, đánh giá định kỳ, xem xét hiệu quả thực sự đối với học sinh, tránh tình trạng “chạy theo phong trào”.

Thứ ba, tăng cường kiểm tra, giám sát và thẩm định trước khi đưa chương trình vào trường:

Hiện nay, nhiều chương trình được đưa vào giảng dạy khi chưa qua thẩm định kỹ lưỡng về nội dung, chất lượng và năng lực giáo viên. Vì vậy, cần siết chặt các khâu sau:

Thẩm định nội dung chương trình trước khi phê duyệt, bảo đảm phù hợp chuẩn đầu ra của chương trình giáo dục phổ thông, không gây chồng chéo hay quá tải.

Kiểm tra, giám sát thường xuyên trong quá trình thực hiện, bao gồm cả việc đánh giá năng lực giảng dạy của đội ngũ từ đơn vị liên kết.

Công khai thông tin chương trình, học phí, đối tác để phụ huynh có quyền giám sát và lựa chọn.

Cơ quan quản lý cần phối hợp với nhà trường trong thanh tra, hậu kiểm và đánh giá thực chất, từ đó nhân rộng các mô hình tốt, loại bỏ các chương trình kém chất lượng hoặc mang tính thương mại hóa.

Quản lý các chương trình liên kết, tăng cường trong trường phổ thông không chỉ là vấn đề hành chính, mà là bài toán phát triển năng lực hệ thống giáo dục. Khi đội ngũ giáo viên được phát triển, năng lực quản lý nhà trường được nâng cao, và quy trình giám sát - thẩm định được thực hiện nghiêm túc, thì những chương trình được đưa vào sẽ thực sự góp phần phát triển toàn diện cho học sinh, thay vì trở thành gánh nặng cho phụ huynh hay áp lực cho nhà trường.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Thị Mai Hường cũng cho biết, học sinh ngày nay cần được học qua trải nghiệm, tương tác và cảm xúc, không phải chỉ ghi nhớ lý thuyết: “Tuy nhiên, nếu các khóa học ngoài chính khóa thêm những hoạt động sinh động, vui nhộn, không khô khan khiến học sinh lơ là môn học chính khóa, thì lỗi không nằm ở các em, mà nằm ở cách chúng ta tổ chức việc dạy và học.

Vì vậy, thay vì đối lập “chính khóa” với “ngoại khóa”, nhà trường cần: Đưa tinh thần trải nghiệm, sáng tạo vào trong giờ học chính khóa; Bồi dưỡng đội ngũ giáo viên công lập để họ có thể đảm nhận các chương trình tích hợp hiện đại, thay vì phải thuê ngoài; Phối hợp với phụ huynh để thống nhất quan điểm: học ngoại khóa là để bổ trợ, chứ không thay thế nền tảng học tập cơ bản.

Giáo dục ở các nhà trường cần làm tốt chương trình hiện có, khơi gợi hứng thú học tập thật sự của học sinh. Muốn vậy, cần sự vào cuộc đồng bộ của ba yếu tố: gia đình - nhà trường - xã hội. Gia đình định hướng, nhà trường tổ chức, xã hội hỗ trợ - khi ba trụ cột này cùng hướng tới một mục tiêu chung là phát triển con người toàn diện, thì dù ít chương trình, hiệu quả vẫn cao”.

Thành An

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/day-dac-chuong-trinh-lien-ket-thu-phi-ai-danh-gia-duoc-hieu-qua-thuc-chat-post255665.gd