Liên minh châu Âu (EU) vừa đạt được thỏa thuận cuối cùng vào cuối ngày 1/12 về việc cải tổ Chương trình Hệ thống Ưu đãi Thuế quan Phổ cập (GSP), trong đó lần đầu tiên gắn trực tiếp ưu đãi thuế quan với nghĩa vụ nhận lại công dân của chính quốc gia đó khi họ bị từ chối lưu trú tại EU.
Theo tài liệu mà Politico tiếp cận được, EU sẽ xem xét lại hoặc tạm thời rút quyền tiếp cận thị trường với thuế suất thấp đối với những quốc gia đang phát triển "từ chối hoặc không hợp tác nghiêm túc và có hệ thống" trong việc tiếp nhận lại công dân của mình – những người bị xác định là "di dân bất hợp pháp" vào khối này.
"Trong trường hợp tồn tại những thiếu sót nghiêm trọng và có hệ thống liên quan đến nghĩa vụ quốc tế về tiếp nhận lại công dân của quốc gia thụ hưởng, các ưu đãi thuế quan… có thể bị rút tạm thời, đối với toàn bộ hoặc một số sản phẩm có xuất xứ từ quốc gia đó, khi Ủy ban Châu Âu đánh giá rằng mức độ hợp tác về tiếp nhận lại công dân vẫn ở mức không đủ", tài liệu nêu rõ.
Điều khoản này sẽ được áp dụng linh hoạt, có mức độ nghiêm ngặt khác nhau tùy theo mức độ phát triển của từng quốc gia. Trước khi áp dụng biện pháp trừng phạt thương mại, EU cam kết sẽ tiến hành đối thoại với quốc gia liên quan.
Người di cư đến đảo El Hierro thuộc quần đảo Canary, năm 2023. Ảnh: Getty
Đây là lần đầu tiên chính sách thương mại của EU được sử dụng một cách rõ ràng và có hệ thống như một công cụ để thúc đẩy hợp tác bắt buộc trong việc tiếp nhận lại người di cư bị trục xuất.
Hiện nay, chỉ một phần rất nhỏ trong số hàng trăm nghìn người bị trục xuất mỗi năm thực sự rời khỏi EU, chủ yếu vì các quốc gia xuất xứ không cấp giấy thông hành hoặc từ chối tiếp nhận.
Thỏa thuận mới nhất đạt được sau hơn 3 năm đàm phán căng thẳng, trong bối cảnh các đảng cực hữu giành chiến thắng lớn ở nhiều nước thành viên và áp lực chính trị đòi "cứng rắn hơn" với việc thực thi trục xuất ngày càng tăng.
"Là một phần công việc nhằm tạo ra cách tiếp cận công bằng và hiệu quả hơn đối với di cư, các nhà lập pháp đồng thuận rằng ưu đãi GSP có thể bị rút lại nếu quốc gia thụ hưởng không hợp tác với EU trong việc tiếp nhận lại công dân của mình", thông cáo báo chí của Hội đồng EU phát đi ngay trong đêm 1/12 khẳng định.
Kế hoạch gắn thương mại với di cư từng vấp phải sự phản đối mạnh từ Nghị viện châu Âu, Ủy ban châu Âu và một số thủ đô lo ngại làm tổn hại quan hệ với các đối tác quan trọng. Tuy nhiên, dưới sức ép chính trị ngày càng lớn và ưu tiên của Chủ tịch luân phiên Hội đồng EU hiện tại là Đan Mạch – nơi có chính phủ trung tả nhưng rất cứng rắn về di cư, điều khoản cuối cùng vẫn được thông qua.
"Tôi hài lòng vì với thỏa thuận này, châu Âu vừa củng cố sự hỗ trợ của mình đối với các nước đang phát triển thông qua thương mại và quyền tiếp cận ưu tiên vào thị trường chung – một thành tựu không hề nhỏ trong thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Đồng thời, chúng tôi cũng nói rõ rằng những lợi ích thương mại này phải đi đôi với việc tôn trọng nhân quyền, quản trị tốt, bảo vệ môi trường và – lần đầu tiên – hợp tác trong việc tiếp nhận lại công dân của chính quốc gia đó đang hiện diện bất hợp pháp tại EU", Bộ trưởng Ngoại giao Đan Mạch Lars Løkke Rasmussen cho biết.
Tuần tới, các Bộ trưởng Tư pháp và Nội vụ EU sẽ tiếp tục họp để bàn về các biện pháp mạnh tay hơn, bao gồm khả năng lập "trung tâm hồi hương" tại các nước thứ ba để xử lý người di cư bị từ chối ngay ngoài lãnh thổ liên minh.
Minh Đức (Theo Politico, Consilium.europa.eu)