Hồ sơ chiến tranh Ukraine - Phần 7

6 phút trướcBài gốc

Hồ sơ chiến tranh Ukraine - Phần 4: Bình minh sấm sét và gót chân Asin của quân đội Nga trong 60 ngày đầu
Hồ sơ chiến tranh Ukraine - Phần 5: Giải mật những động thái ngoại giao khi súng nổ
Hồ sơ chiến tranh Ukraine - Phần 6: Mặt trận Donbass: Lò lửa và điểm nút của cuộc chiến

Không chỉ là một vị trí chiến lược, Avdiivka còn là một điểm nút định đoạt cục diện chiến trường trong cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine. Vì sao pháo đài thép 'bất khả xâm phạm' được xây bằng máu và nước mắt của người Ukraine trong 8 năm lại thất thủ? Chiến thuật quân sự nào đã 'nghiền nát' Avdiivka? Và cuộc đọ sức giữa hai trường phái tác chiến tại Avdiivka... ĐÃ hé lộ những dấu hiệu gì về tương lai cuộc chiến?

Trong căn hầm ẩm ướt và chật hẹp ở phòng tuyến thứ hai của Avdiivka, trung sĩ Andriy Shevchenko siết chặt khẩu súng trường, lặng nghe cơn gió rít qua những bao cát mang theo hơi lạnh cắt da của mùa đông Donbass cùng mùi khét lẹt, ngai ngái đặc trưng của thuốc súng – thứ mùi đã trở nên quen thuộc đến ám ảnh khắp các chiến hào bao quanh pháo đài Avdiivka.

Trên đầu Adriy là tiếng pháo kích vọng về từ phía xa, lúc trầm đục như tiếng sấm rền, khi lại chói tai xé toạc màn đêm. Avdiivka chìm trong bóng tối chiều cuối năm, lập lòe vài đốm lửa từ những khu nhà đổ nát, những vết thương nham nhở mà những đợt tấn công mới đây vừa để lại. Anh không hay biết rằng, chỉ một thời gian ngắn sau, căn hầm mà anh đang trú ẩn sẽ trở thành mục tiêu tấn công của UAV, và pháo đài thép bất khả xâm phạm Avdiivka sẽ sụp đổ!

Sinh ra và lớn lên ở Avdiivka, Andriy thuộc nằm lòng từng con phố, từng ngõ hẻm nơi đây. Trong trí nhớ của anh, Avdiivka trước chiến tranh là một thành phố công nghiệp nhỏ nhắn nhưng yên bình, nhịp sống chậm rãi trôi giữa những công viên rợp bóng, những khu nhà tập thể có kiến trúc đặc trưng kiểu Xô Viết.

Nhưng giờ đây, Avdiivka của anh đã tan hoang, biến dạng với những đống gạch vụn và sắt thép nham nhở, thành “cối xay thịt” nghiền nát bao số phận những người lính như anh. Vẫn biết rằng Avdiivka không chỉ là một cửa ngõ của Dotnesk mà còn là một pháo đài được xây dựng bằng máu và mồ hôi trong suốt 8 năm giao tranh giữa phe li khai và chính phủ, nhưng chưa bao giờ Andriy hình dung quê hương của mình lại trở thành một chiến trường tàn khốc đến vậy sau buổi “bình minh sấm sét” 24/2/2022.

Thành phố Avdiivka cách trung tâm Donetsk chỉ khoảng 13km về phía Bắc.

Avdiivka: Từ những làng quê yên bình tới tiền đồn của những xung đột giằng xé

Ít ai biết rằng, Avdiivka, cái tên xuất hiện dày đặc trên truyền thông sau khi cuộc chiến tranh Ukraine nổ ra, từng là một vùng quê nhỏ bé với lịch sử khiêm nhường và yên bình. Vết tích về sự quần cư và văn hóa tại khu vực này được đánh dấu với cột mốc thế kỷ XVIII, khi những người Cossack Zaporozhye khai phá vùng đất hoang vu, dựng lên những trạm gác để kiểm soát các tuyến đường giao thương. Cái tên Avdiivka, theo nhiều nhà nghiên cứu, có lẽ bắt nguồn từ tên người lính Cossack đầu tiên khai khẩn và định cư tại đây. Trong suốt thế kỷ XVIII và XIX, Avdiivka vẫn chỉ là một khu vực dân cư nhỏ bé, chìm khuất giữa thảo nguyên mênh mông của vùng đất Dikoye Pole (cánh đồng hoang), nơi giao thoa giữa hai lối sống du mục và định cư, giữa ảnh hưởng của Đế quốc Nga và Khanate Crimea.

Bước ngoặt lớn đến với Avdiivka diễn ra vào cuối thế kỷ XIX, khi cuộc cách mạng công nghiệp lan tỏa đến vùng Donbass giàu có về tài nguyên khoáng sản. Năm 1884, tuyến đường sắt Ekaterininskaya huyết mạch được xây dựng đi qua Avdiivka, mở ra cánh cửa kết nối vùng đất này với trung tâm công nghiệp trọng yếu của Đế quốc Nga. Năm 1913, nhà máy hóa chất và than cốc đầu tiên được xây dựng tại Avdiivka, đánh dấu sự chuyển mình từ một làng quê nông nghiệp thuần túy thành một trung tâm công nghiệp non trẻ. Dòng người từ khắp nơi đổ về Avdiivka tìm kiếm cơ hội việc làm, biến nơi đây thành một thị trấn công nhân sầm uất, dù vẫn còn mang đậm dấu ấn của một vùng quê. Đến năm 1956, Avdiivka chính thức được công nhận là đơn vị hành chính cấp thành phố, và được ghi danh vào bản đồ công nghiệp của Liên Xô.

Trong thời kỳ Liên Xô, Avdiivka tiếp tục phát triển mạnh mẽ, trở thành một khu vệ tinh công nghiệp quan trọng của Donetsk, trung tâm hành chính và kinh tế của vùng Donbass.

Nhà máy hóa chất và than cốc Avdiivka (АКХЗ), một trong những nhà máy lớn nhất châu Âu, trở thành xương sống của nền kinh tế địa phương, tạo công việc cho hàng ngàn người dân và đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước. Cùng với sự phát triển công nghiệp, Avdiivka cũng được đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, nhà ở, trường học, bệnh viện, nhà văn hóa… mang dáng dấp của một thành phố Xô Viết điển hình với những khu nhà tập thể bê tông, quảng trường rộng lớn, tượng đài Lenin uy nghi, và những hàng cây bạch dương thẳng tắp dọc theo các đại lộ.

Tuy nhiên, bản sắc của Avdiivka không chỉ được định hình bởi quá trình công nghiệp hóa và những kiến trúc Xô Viết. Do có vị trí địa lý đặc biệt, nằm ngay sát Donetsk, trung tâm văn hóa Nga ngữ của vùng Donbass, Avdiivka cũng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của văn hóa Nga. Tiếng Nga trở thành ngôn ngữ giao tiếp phổ biến trong đời sống hàng ngày, bên cạnh tiếng Ukraine.

Giống như trung sĩ Andriy Shevchenko, nhiều người dân Avdiivka có quan hệ gia đình, kinh tế, văn hóa chặt chẽ với Donetsk và các vùng lân cận, vốn mang đậm dấu ấn Nga. Sự giao thoa văn hóa này đã tạo nên một bản sắc riêng biệt cho Avdiivka, vừa là một thành phố Ukraine, nhưng đồng thời cũng mang trong mình những yếu tố Nga rõ nét, phản ánh sự phức tạp và đa tầng của bản sắc vùng Donbass.

Bước vào giai đoạn Ukraine độc lập, Avdiivka tiếp tục đối diện với những vấn đề giằng xé, những mâu thuẫn nội tại của đất nước giữa hai xu hướng như Hồ sơ chiến tranh Ukraine đã giải mã trong các phần trước. Sau khi Liên Xô tan rã, nền kinh tế Ukraine trải qua giai đoạn khủng hoảng, nhà máy АКХЗ gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến đời sống của người dân Avdiivka. Tuy nhiên, nhờ vị trí gần Donetsk và vai trò công nghiệp quan trọng, Avdiivka vẫn duy trì được vị thế là một trong những thành phố khá giả của vùng Donbass, so với nhiều địa phương khác.

Bước ngoặt bi thảm ập đến Avdiivka vào năm 2014, khi xung đột vũ trang nổ ra ở miền Đông Ukraine. Do vị trí ngay sát Donetsk, thành trì của phe ly khai, Avdiivka trở thành một trong những điểm nóng giao tranh đầu tiên và ác liệt nhất.

Từ năm 2014 đến trước khi chiến tranh toàn diện bùng nổ năm 2022, Avdiivka nằm ngay trên đường ranh giới phân chia lãnh thổ giữa quân đội Ukraine và lực lượng ly khai, trở thành một tiền đồn thực sự của những mâu thuẫn nội tại về chính trị, quân sự, ngoại giao của Ukraine. Hệ thống hầm ngầm kiên cố, chiến hào chằng chịt, công sự bê tông dày đặc mọc lên xung quanh thành phố, biến Avdiivka thành một pháo đài bất khả xâm phạm - nhưng đồng thời cũng là vùng đất chết bị cô lập khỏi cuộc sống bình thường. Người dân Avdiivka đã chuẩn bị sẵn sẵn tâm lý thường trực cho những cuộc xung đột vũ trang, đối diện với pháo kích, bom đạn hàng ngày, chứng kiến thành phố của mình dần dần bị tàn phá. Từ một làng quê thuần nông nghiệp và sau đó là thành phố công nghiệp yên bình, Avdiivka đã biến thành một tiền đồn xung đột - một biểu tượng cho sự đối đầu và chia cắt, một vết sẹo chiến tranh hằn sâu trên bản đồ Ukraine.

Avdivvka – vị trí chiến lược, trận địa hỏa lực và pháo đài thép

Nằm cách trung tâm Donetsk chỉ khoảng 13km về phía Bắc, cửa ngõ Avdiivka đóng vai trò chốt chặn quan trọng trên tuyến đường trục M-30 kết nối Donetsk với các vùng lãnh thổ do Ukraine kiểm soát ở phía Bắc và Tây Bắc, đặc biệt là các thành phố lớn như Sloviansk và Kramatorsk - những trung tâm hậu cần và chỉ huy quan trọng của Ukraine ở Donbass.

Theo phân tích của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), kiểm soát Avdiivka đồng nghĩa với việc kiểm soát một trong những hành lang giao thông huyết mạch dẫn vào Donetsk, trung tâm kinh tế - chính trị - quân sự then chốt của phe ly khai và sau này là của Nga tại vùng Đông Ukraine. Mất Avdiivka, sẽ tạo ra lỗ hổng lớn trong hệ thống phòng thủ của Ukraine, mở đường cho Nga tiếp cận trực tiếp các tuyến đường tiếp tế quan trọng và đe dọa các thành phố lớn khác do Ukraine kiểm soát.

Về mặt quân sự, vị trí của Avdiivka mang lại những lợi thế chiến lược vô cùng quan trọng cho bên kiểm soát, đặc biệt là về hỏa lực pháo binh. Avdiivka tọa lạc trên một vùng đất cao, có địa hình đồi núi tách biệt so với vùng Donetsk tương đối bằng phẳng ở phía Nam.

Từ Avdiivka, có thể quan sát trực tiếp và khống chế bằng hỏa lực phần lớn khu vực Donetsk, bao gồm cả khu vực trung tâm thành phố, các đầu mối giao thông quan trọng, và sân bay quốc tế Sergey Prokofiev Donetsk - vốn đã bị phá hủy nặng nề nhưng vẫn giữ vai trò chiến lược về mặt biểu tượng và tiềm năng tái sử dụng.

Hệ thống công sự của quân đội Ukraine tại Avdiivka, được xây dựng kiên cố trong 8 năm, có khả năng tác chiến trên diện rộng, cho phép pháo binh Ukraine tấn công chính xác vào các mục tiêu quân sự, kho tàng, và thậm chí cả các khu dân cư ở Donetsk và vùng phụ cận, gây khó khăn lớn cho mọi hoạt động quân sự và dân sự của đối phương trong khu vực.

Chính vì vậy, Avdiivka được cả giới phân tích quân sự Nga và phương Tây đồng thuận xem là một cao điểm bố trí hỏa lực chiến lược, một mũi dao nhọn luôn chĩa thẳng vào trái tim của Donetsk.

Avdiivka là một cao điểm bố trí hỏa lực chiến lược chĩa thẳng vào trái tim của Donetsk.

Để tận dụng tối đa lợi thế địa hình và vị trí chiến lược này, sau khi thỏa thuận Minsk được ký kết năm 2014 nhằm kéo dài thời gian chuẩn bị lực lượng cho Ukraine, quân đội Ukraine đã tiến hành một chương trình công sự hóa quy mô lớn tại Avdiivka, biến thành phố này thành một pháo đài bất khả xâm phạm theo đúng nghĩa đen.

Theo thông tin từ các phóng viên chiến trường Ukraine và phương Tây, quá trình xây dựng hệ thống phòng thủ Avdiivka diễn ra liên tục trong suốt 8 năm, với sự đầu tư nguồn lực khổng lồ, do lực lượng công binh trực tiếp thực hiện. Hệ thống công sự tại Avdiivka không chỉ đơn thuần là những đường hào đơn lẻ, mà là một mạng lưới phức tạp, nhiều lớp, nhiều tầng, ăn sâu vào lòng đất, với hàng trăm kilomet hào giao thông, hầm trú ẩn kiên cố, lô cốt bê tông cốt thép, hệ thống hỏa điểm được bố trí khoa học và liên hoàn.

Theo ước tính của tình báo phương Tây, mật độ hầm hào và công sự phòng thủ tại Avdiivka có thể vượt trội so với nhiều chiến trường khác ở Ukraine, thậm chí sánh ngang với các công trình phòng thủ nổi tiếng trong Thế Chiến I.

Mục đích của việc xây dựng hệ thống phòng thủ kiên cố tại Avdiivka, theo phân tích của giới chuyên gia quân sự Ukraine, không chỉ là ngăn chặn các cuộc tấn công trực diện từ phía lực lượng ly khai và Nga vào Donetsk, mà còn tạo ra một bàn đạp vững chắc cho các hoạt động phản công tiềm năng trong tương lai, và kiềm chế, gây áp lực thường xuyên lên đối phương bằng hỏa lực pháo binh.

Avdiivka được thiết kế để trở thành một vùng đệm an toàn, bảo vệ lãnh thổ Ukraine khỏi các cuộc tấn công từ phía Bắc, đồng thời là một mũi nhọn luôn sẵn sàng chọc thủng phòng tuyến đối phương và mở rộng vùng kiểm soát của Ukraine.

Chiến lược này, theo giới phân tích, dựa trên học thuyết quân sự “phòng thủ chiều sâu” (defense in depth), kết hợp giữa phòng vệ và phản công cơ động, nhằm tối đa hóa lợi thế địa hình và hạn chế điểm yếu về quân số và hỏa lực so với đối phương.

Bố trí phòng thủ tại Avdiivka được Ukraine triển khai đa tầng tận dụng tối đa địa hình tự nhiên và nhân tạo. Theo sơ đồ bố trí được một số nguồn tin quân sự công bố, hệ thống phòng thủ Avdiivka có thể được chia thành ba tuyến chính:

Tuyến 1 (Tiền tuyến - FLOT):

Nằm sát đường ranh giới tiếp xúc với đối phương, bao gồm các điểm tựa phòng ngự và công sự tiền tiêu. Lực lượng được bố trí tại đây chủ yếu là bộ binh, có nhiệm vụ phát hiện sớm, chặn đánh các đợt tấn công thăm dò, và gây tiêu hao lực lượng đối phương ngay từ tuyến đầu. Theo tường thuật từ binh sĩ Ukraine trực tiếp tham chiến tại Avdiivka, tuyến 1 thường xuyên hứng chịu pháo kích và giao tranh ác liệt nhất, điều kiện sống vô cùng khó khăn, nhưng có vai trò quyết định trong việc bảo vệ toàn bộ pháo đài.

Tuyến 2 (Tuyến phòng thủ chính - MDL):

Nằm sâu hơn tuyến 1, được kết nối liên hoàn giữa hệ thống trận địa kiên cố, hầm trú ẩn bê tông, lô cốt, bãi mìn chống tăng, và hệ thống hỏa lực mạnh (súng máy hạng nặng, súng chống tăng, pháo cối, pháo phản lực). Tuyến 2 là xương sống của hệ thống phòng thủ Avdiivka, nơi tập trung lực lượng chủ yếu và vũ khí hạng nặng, có nhiệm vụ chặn đứng các đợt tấn công chính của đối phương, và giữ vững trận địa bằng mọi giá. Theo phân tích từ báo cáo của tổ chức quan sát quốc tế OSCE, tuyến 2 tại Avdiivka được xây dựng với mức độ kiên cố cao nhất trong khu vực xung đột Đông Ukraine.

Tuyến 3 (Tuyến dự bị - RL):

Nằm ở hậu phương, bao gồm các vị trí dự bị, trung tâm chỉ huy, kho hậu cần, trạm y tế, và trận địa pháo binh. Tuyến 3 có nhiệm vụ tiếp tế và chi viện cho tuyến 1 và 2, điều phối phản công, và dự trữ lực lượng để bổ sung khi cần thiết. Theo thông tin từ Bộ Quốc phòng Ukraine, tuyến 3 được bố trí phân tán và ngụy trang kỹ lưỡng, để tránh bị pháo binh và không quân đối phương tấn công.

Với trung sĩ Andriy cuộc chiến này là một mớ bòng bong rối ren, nơi lòng trung thành với quê hương, sự căm phẫn với kẻ thù và nỗi tuyệt vọng về tương lai giằng xé lẫn nhau, giống như chính những đường hào công sự chằng chịt bao quanh bao quanh pháo đài.

Andriy không ủng hộ Tổng thống Zelensky, không tin vào những lời hiệu triệu hào hùng trên truyền hình Kyiv, và càng không mặn mà với những giá trị phương Tây xa lạ bởi anh sinh ra tại Avdiivka, hít thở bầu không khí của văn hóa Xô Viết, lớn lên với những nhịp điệu Gusli, Balalaika hay Zhaleika. Nhưng anh vẫn ở đây, trong chiến hào giá lạnh trong những ngày đỏ lửa, nã đạn về phía những người nói cùng anh thứ tiếng Nga quen thuộc, hay choàng một chiếc khăn có họa tiết Permogorsk.

Không phải vì một ý thức hệ trừu tượng, không phải vì những lời tuyên truyền hoa mỹ; mà chỉ đơn giản, anh chiến đấu vì Avdiivka, vì những người thân yêu vẫn còn mắc kẹt đâu đó trong thành phố đổ nát này, và vì một niềm tin mơ hồ rằng, dù thế nào đi nữa, đây cũng là mảnh đất mà anh đã sinh ra.

Binh sĩ Ukraine trong các chiến hào giá lạnh.

Avdiivka: Súng nổ sau thỏa thuận Minsk

Avdiivka đã trở thành chiến trường ngay từ những ngày đầu cuộc xung đột ở Donbass vào năm 2014. Tháng 4/2014, lực lượng ly khai, sau khi giành quyền kiểm soát Donetsk, đã mở cuộc tấn công đầu tiên vào Avdiivka.

Quân đội Ukraine đã giành lại quyền kiểm soát thành phố vào tháng 7 năm 2014, nhưng giao tranh ác liệt không ngừng diễn ra, đặc biệt là khu vực Promzona, khu công nghiệp nằm giữa Avdiivka và Yasynuvata. Những trận đánh đầu tiên này đã đánh dấu sự khởi đầu cho một giai đoạn dài giao tranh khốc liệt và biến Avdiivka thành một trong những mặt trận nóng nhất của cuộc xung đột.

Năm 2015, Thỏa thuận Minsk II được ký kết, nhưng Avdiivka vẫn không thể tránh khỏi xung đột. Thay vì hạ nhiệt, thỏa thuận này lại đóng băng những mâu thuẫn tại mảnh đất này thành một dạng xung đột tranh chấp vị trí kéo dài. Công sự bắt đầu mọc lên, tuyến phòng thủ kiên cố hình thành, chia cắt Avdiivka thành hai phần đối địch. Tình thế xung đột giằng co với trạng thái phòng thủ tấn công bắt đầu xuất hiện, kéo dài suốt nhiều năm sau đó.

Từ cuối năm 2016 đến đầu năm 2017, giao tranh leo thang dữ dội trở lại. Những trận pháo kích và tấn công giáp lá cà diễn ra với cường độ ác liệt nhất kể từ năm 2015, khiến cả hai bên chịu thương vong đáng kể. Giai đoạn này cho thấy rằng, dù có thỏa thuận ngừng bắn, Avdiivka vẫn luôn là một điểm nóng xung đột sẵn sàng bùng nổ bất cứ lúc nào. Những hành động leo thang này không chỉ gây thêm đau thương mất mát mà còn đẩy Avdiivka lên thành một tiền đồn của xung đột và những bất đồng, chia rẽ sâu sắc về chính trị.

Avdiivka trở thành chiến địa giao tranh cục bộ

Từ năm 2017 đến trước khi chiến tranh toàn diện bùng nổ vào tháng 2 năm 2022, Avdiivka trở thành biểu tượng của chiến địa giao tranh cục bộ ở Donbass với pháo kích, súng cối, súng phóng lựu, súng máy hạng nặng và bắn tỉa. Chiến tuyến ít khi thay đổi đáng kể, binh sĩ hai bên cố thủ trong công sự, giành giật từng mét chiến hào trong những cuộc giao tranh cục bộ.

Promzona và các khu công nghiệp trở thành mục tiêu chiếm đóng với hệ thống hầm hào chằng chịt và địa hình phức tạp, biến Avdiika trở thành bãi chiến trường giằng co ác liệt, nơi binh lính phải đối mặt với nguy hiểm thường trực và điều kiện sống vô cùng khắc nghiệt.

Những người lính mệt mỏi bên chiến hào.

Dân thường Avdiivka quen dần với bạo lực vũ trang trong suốt nhiều năm. Pháo kích và giao tranh trở thành một phần cuộc sống hàng ngày, nhà cửa và hạ tầng bị tàn phá, thiếu thốn các dịch vụ cơ bản. Di cư diễn ra liên tục, khiến dân số Avdiivka giảm mạnh. Tuy nhiên, những người dân còn lại vẫn bám trụ, thích nghi dần với xung đột.

Kể từ đó, quân đội Ukraine không ngừng củng cố và mở rộng hệ thống công sự tại Avdiivka với quyết tâm biến thành phố có vị trí chiến lược này thành một tiền đồn, một pháo đài vững chắc, chuẩn bị cho mọi tình huống leo thang có thể xảy ra.

Avdiivka thành lò lửa chiến tranh

Trước khi người Nga thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt, từ tháng 10/2023, mặt trận Avdiivka đã bước vào một giai đoạn hoàn toàn mới, khốc liệt hơn rất nhiều so với giai đoạn trước. Quân đội Ukraine với lợi thế điểm cao liên tục nã pháo xuống vùng bình nguyên Donetsk – nơi tập trung các lực lượng ly khai nhằm đè bẹp những nỗ lực “hướng Đông” đang bùng phát trong xã hội Ukraine.

Lực lượng ly khai thường xuyên mở chiến dịch quy mô lớn với mục tiêu chiếm bằng được Avdiivka. Đây không còn là những cuộc giao tranh cục bộ cầm chừng, mà đã có những dấu hiệu của các chiến thuật toàn diện nhằm thay đổi cục diện chiến trường.

Kể từ khi Nga thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt, giao tranh ác liệt liên tục biến Avdiivka thành một “lò lửa” theo đúng nghĩa. Pháo kích dữ dội diễn ra ngày đêm không ngừng nghỉ, mật độ đạn pháo đạt đến mức chưa từng thấy. Hàng ngàn quả đạn pháo dội xuống mỗi ngày, cày nát các vị trí phòng thủ. Nga liên tục mở các đợt tấn công bộ binh dưới sự yểm trợ của pháo binh, UAV và bom lượn, với chiến thuật 'làn sóng' để chia cắt các phòng tuyến và các con đường tiếp viện ở khu vực phía Bắc và Nam nhằm tiêu hao lực lượng, bao vây, cắt đứt Avdiivka với hậu phương.

Quân đội Ukraine kiên quyết phòng thủ, chống trả quyết liệt trong hệ thống hầm hào và khu vực đô thị đổ nát. Họ gây nhiều thiệt hại cho lực lượng Nga bằng các ổ phục kích dựa vào địa thế của các nhà máy – khu công nghiệp cũ cũng như địa hình đồi núi phức tạp.

Quân đội Ukraine cũng hứng chịu áp lực cực lớn từ hỏa lực và quân số đối phương. Thiếu hụt đạn dược và quân lực bắt đầu bộc lộ rõ trong các lữ đoàn Ukraine đồn trú tại Avdiivka, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phòng thủ tại 'pháo đài thép bất khả xâm phạm'.

Pháo kích dữ dội diễn ra ngày đêm không ngừng nghỉ tại Avdiika.

Những người dân còn lại trong thành phố như cha mẹ của Andriy chuyển hẳn sinh hoạt vào trong các hầm trú ẩn với tình trạng thiếu nước, lương thực, điện, và thuốc men. Hạ tầng thành phố bị phá hủy nghiêm trọng trong các đợt giao tranh, việc di tản những người dân còn sót lại trở nên khó khăn và gần như bất khả thi.

Chiến dịch tấn công quy mô lớn của Nga vào Avdiivka bắt đầu từ tháng 10/2023, tập trung vào việc bẻ gãy các lớp phòng tuyến ngoại vi kiên cố của Ukraine và cắt đứt con đường tiếp viện từ phía Tây.

Theo phân tích của Reuters, chiến thuật chủ yếu của Nga trong giai đoạn này là sử dụng hỏa lực pháo binh áp đảo cùng UAV tấn công và bom lượn để dọn đường, sau đó tung các đơn vị bộ binh tấn công theo chiến thuật làn sóng nhiều lớp. Mạng lưới truyền hình RT của Nga mô tả về 'mật độ pháo kích chưa từng có' được quân đội Nga thực hiện, biến các công sự phòng thủ của Ukraine thành bình địa.

Kyiv Independent ghi nhận hệ thống công sự phòng thủ của Ukraine tại Avdiivka, vốn được xây dựng trong 8 năm, đã phải chịu đựng những đợt pháo kích khủng khiếp, gây thiệt hại nặng nề về cả về cở sở hạ tầng và nhân lực.

Dưới sức ép của hỏa lực mạnh, các cánh quân chi viện và hậu cần tiếp tế của Ukraine không thể tiếp cận được Avdiivka. Reuters dẫn lời một quan chức quân sự phương Tây nhận định: "Ưu thế vượt trội về hỏa lực và quân số của Nga đã nhanh chóng làm suy yếu khả năng phòng thủ của Ukraine". Tinh thần chiến đấu của binh sĩ Ukraine bắt đầu giảm sút và đã có những đợt tháo chạy khỏi tiền tuyến khi Nga gia tăng hỏa lực.

Sau khi chọc thủng các lớp phòng tuyến ngoại vi, quân đội Nga bắt đầu thâm nhập nội đô Avdiivka vào giữa tháng 1/2024, mở ra giai đoạn giao tranh đô thị khốc liệt nhất tại mặt trận này.

RT mô tả các đơn vị xung kích tinh nhuệ của Nga với sự yểm trợ của pháo binh và không quân, tiến công vào nội đô từ nhiều hướng và vấp phải các ổ kháng cự ẩn nấp trong thành phố của binh sĩ Ukraine. Kyiv Independent tường thuật về những trận giao tranh đô thị dữ dội trên từng con phố. Binh sĩ Ukraine không chỉ phải đối diện với bộ binh Nga mà còn thường xuyên bị UAV Nga rình rập truy lùng trong các ngôi nhà đổ nát.

Chiến thuật chiến tranh đô thị của Ukraine, vốn được chuẩn bị kỹ lưỡng, đã gây ra nhiều khó khăn cho quân đội Nga. Reuters dẫn lời một binh sĩ Ukraine: "Chúng tôi biến mỗi tòa nhà thành một pháo đài, mỗi con phố thành một chiến tuyến. Chúng tôi tận dụng mọi lợi thế của địa hình đô thị để gây thiệt hại tối đa cho đối phương". Tuy nhiên, theo phân tích của ISW, mật độ pháo kích quá lớn của Nga đã phá hủy phần lớn các công trình, giảm thiểu lợi thế tác chiến đô thị của Ukraine.

Chiến trường diễn biến nhanh chóng theo hướng bất lợi cho phía Ukraine. Đầu tháng 2/2024, sau nhiều tuần giao tranh đô thị khốc liệt, quân đội Nga dần chiếm ưu thế và đột kích từng khu vực trong thành phố. Mạng truyền hình Nga RT tuyên bố: "Quân đội Nga đã kiểm soát phần lớn Avdiivka, bao gồm khu vực công nghiệp và trung tâm thành phố".

Kyiv Independent thừa nhận "phòng tuyến Ukraine tại Avdiivka đang đứng trước nguy cơ sụp đổ, quân đội Nga đã tiến quá sâu vào nội đô". Reuters thực hiện bản tin breaking news tường thuật về trận giao tranh ác liệt nhất tập trung vào khu vực nhà máy than cốc АКХЗ và cắt đứt các tuyến đường tiếp viện còn lại của Ukraine.

Trước tình hình cực kỳ nguy cấp, Bộ Tổng tham mưu Ukraine quyết định phát lệnh rút quân vào ngày 17 tháng 2 năm 2024. 5h sáng ngày 17/2, 1.000 binh sĩ Ukraine rút lui khỏi nhà máy than cốc. Kyiv Independent trích dẫn tuyên bố chính thức của quân đội Ukraine: "Để bảo toàn lực lượng, chúng tôi buộc phải rút lui khỏi Avdiivka". RT loan tin: "Avdiivka đã hoàn toàn được giải phóng" và xuất bản các bài viết mô tả "thắng lợi lớn của quân đội Nga tại mặt trận Avdiivka". Reuters lên nội dung 'big story' trên trang chủ: "Sau nhiều tháng giao tranh đẫm máu, Avdiivka đã thất thủ".

Trong khi đó, tại chiến trường, trung sĩ Andriy Shevchenko gần như kiệt sức và thất vọng, chứng kiến sự sụp đổ của "pháo đài" mà anh và đồng đội đã chiến đấu để bảo vệ suốt thời gian dài.

Khi lệnh rút quân được ban bố, anh là một trong những người lính cuối cùng còn sót lại. Tại cửa một căn hầm trú ẩn nằm giữa những căn nhà đổ nát, Andriy buông súng, rút chiếc khăn có in họa tiết Khokhloma và nói với người lính Nga đang cầm khẩu AK-12 đã lên đạn sẵn chĩa vào phía anh, bằng một câu tiếng Nga bản ngữ:

"Всё кончено... Крепость пала... Мы сделали всё, что могли..."

(Tất cả đã kết thúc rồi… Pháo đài đã sụp đổ... Chúng tôi đã làm tất cả những gì có thể...)

Chiến thuật phòng thủ mục tiêu của Ukraine

Trong suốt nhiều năm, Ukraine đã xây dựng Avdiivka thành một “pháo đài bất khả xâm phạm”, dựa trên một hệ thống phòng thủ kiên cố đa lớp và chiến thuật phòng vệ tử thủ.

Quân đội Ukraine đã đầu tư nhiều năm để xây dựng mạng lưới công sự, giao thông hào, hầm trú ẩn và lô cốt bê tông cốt thép chằng chịt, đặc biệt là ở khu vực Promzona và các điểm cao chiến thuật. Hệ thống này được thiết kế để chịu đựng pháo kích hạng nặng nhằm hạn chế thương vong, và tạo điều kiện thuận lợi cho phòng thủ mục tiêu. Kyiv Independent từng nhấn mạnh: “Hệ thống công sự tại Avdiivka là một trong những công trình phòng thủ kiên cố nhất ở châu Âu, kết quả của 8 năm xây dựng và củng cố liên tục".
Chiến thuật phòng thủ mục tiêu: Ukraine chủ động duy trì chiến thuật phòng thủ mục tiêu, tập trung vào cầm cự và tiêu hao lực lượng đối phương. Chiến thuật này bao gồm:

Phòng thủ chiều sâu: Tổ chức nhiều lớp phòng tuyến, từ các lô cốt tiền tuyến đến các vị trí dự bị ở hậu phương, tạo thành một vành đai thép nhiều lớp, khó xuyên thủng.
Hỏa lực pháo binh và súng cối: Sử dụng pháo binh và súng cối để kiềm chế đà tiến công và tiêu hao lực lượng đối phương từ xa, phá hủy đội hình, và gây rối loạn trước khi bộ binh địch tiếp cận vị trí.
Bắn tỉa và phục kích: Triển khai lính bắn tỉa và các đội phục kích tại các điểm cao và khu vực vùng xám để gây thương vong cho địch, cản trở trinh sát, và làm chậm bước tiến của đối phương.
Phòng thủ cơ động: Tận dụng mạng lưới hầm hào công sự và lô cốt để ẩn nấp, di chuyển bí mật, bảo vệ binh sĩ, tạo hỏa điểm kiên cố để chống trả các đợt tấn công bộ binh của đối phương.

Chiến thuật chiến tranh đô thị: Khi giao tranh lan vào khu vực đô thị Avdiivka, Ukraine đã tận dụng tối đa địa hình đô thị để phòng thủ:

Biến nhà cửa thành pháo đài: Gia cố các tòa nhà cao tầng, nhà máy, và công trình kiên cố thành lô cốt và hỏa điểm, tạo thành các điểm tựa vững chắc trong đô thị.
Sử dụng đường phố và ngõ hẻm để giăng bẫy: Tổ chức phục kích, gài mìn, bố trí hỏa lực trên các trục đường chính và ngõ hẻm, chia cắt đội hình địch, gây khó khăn cho cơ động và tiếp tế của đối phương.
Chiến đấu trong hầm ngầm: Tận dụng hệ thống hầm ngầm, cống thoát nước, tầng hầm dưới các tòa nhà để di chuyển bí mật, tấn công bất ngờ và ẩn náu trong các đợt pháo kích của đối phương.
Sử dụng vũ khí chống tăng: Phát huy hiệu quả của các loại vũ khí chống tăng vác vai (Javelin, NLAW, Stugna-P) trong môi trường đô thị chật hẹp để tiêu diệt phương tiện và vô hiệu hóa hỏa lực cơ giới của đối phương.

Chiến thuật tấn công “nghiền nát” của Nga

Đối mặt với hệ thống phòng thủ kiên cố của Ukraine tại Avdiivka, quân đội Nga đã áp dụng chiến thuật tấn công “nghiền nát” (attrition warfare) dựa trên ưu thế hỏa lực pháo binh áp đảo và tấn công bộ binh theo làn sóng.

Pháo kích hủy diệt: Pháo binh đóng vai trò chủ đạo trong chiến thuật tấn công của Nga tại Avdiivka. RT mô tả pháo binh Nga đã tạo ra 'cơn mưa hỏa lực' thực sự tại Avdiivka, pháo kích liên tục ngày đêm, với mật độ chưa từng có”. Chiến thuật pháo kích hủy diệt của Nga bao gồm:

Pháo kích dọn đường: Pháo kích dữ dội vào khu vực phòng thủ của Ukraine trước mỗi đợt tấn công bộ binh, phá hủy công sự, tiêu diệt sinh lực địch, và gây rối loạn đội hình.
Pháo kích yểm trợ: Hỏa lực yểm trợ cho bộ binh tấn công, bảo vệ sườn và chế áp hỏa lực phản pháo của Ukraine.
Pháo phản công: Nhanh chóng xác định và phản pháo chính xác vào các vị trí pháo binh của Ukraine nhằm vô hiệu hóa hoặc giảm thiểu hỏa lực pháo của đối phương.
Sử dụng đa dạng các loại pháo: Triển khai pháo phản lực (MLRS), pháo nòng dài, súng cối hạng nặng, và rocket nhiệt áp (TOS-1A) để tăng cường sức mạnh hỏa lực và đa dạng hóa đòn tấn công.

Tấn công theo làn sóng: Chiến thuật gây tranh cãi và tốn kém nhất của Nga là tấn công bộ binh ‘biển người’ theo làn sóng. Báo chí phương Tây mô tả các đợt tấn công này là ‘tuyệt vọng’, ‘ném binh lính vào lửa đạn như thiêu rơm rạ’. Chiến thuật “biển người” của Nga bao gồm:

Tấn công liên tục: Tấn công theo nhiều đợt song nối tiếp không ngừng nghỉ, bất chấp thương vong.
Tập trung quân số áp đảo: Tập trung lực lượng bộ binh vượt trội so với đối phương tại khu vực tấn công, áp đảo về quân số, ‘nghiền nát’ phòng tuyến bằng sức mạnh số đông.
Tiến công chớp nhoáng: Tấn công nhanh chóng và dồn dập, thọc sâu vào phòng tuyến đối phương, chiếm giữ các vị trí quan trọng, chia cắt và bao vây lực lượng.

Yểm trợ của không quân và trực thăng tấn công:Mặc dù không chiếm ưu thế trên không hoàn toàn, Nga vẫn tận dụng tối đa không quân và trực thăng hạng nhẹ để yểm trợ cho các đợt tấn công mặt đất:

Không kích chiến thuật: Sử dụng máy bay cường kích và trực thăng tấn công để oanh tạc các vị trí phòng thủ kiên cố, tiêu diệt xe tăng và thiết giáp, gây rối loạn đội hình đối phương.
Hỗ trợ hỏa lực tầm gần: Trực thăng tấn công (Mi-24, Ka-52) yểm trợ hỏa lực trực tiếp cho bộ binh tấn công, bắn phá công sự và hỏa điểm của đối phương, tiêu diệt các mục tiêu cơ động trên chiến trường.
Thả bom lượn: Sử dụng bom lượn dẫn đường chính xác để tấn công các mục tiêu kiên cố như sở chỉ huy, kho đạn, và phá hủy các công trình phòng thủ quan trọng của Ukraine. Việc sử dụng bom lượn trở nên phổ biến hơn trong giai đoạn sau của trận chiến Avdiivka.

Thay đổi chiến thuật và yếu tố quyết định cục diện mặt trận Avdiivka

Mặc dù Ukraine đã phòng thủ kiên cường và gây ra nhiều khó khăn cho quân đội Nga, nhưng cuối cùng pháo đài Avdiivka vẫn thất thủ. Có nhiều yếu tố dẫn đến kết quả này, trong đó có sự thay đổi chiến thuật của Nga và các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến khả năng phòng thủ của Ukraine.

Sau giai đoạn đầu tấn công không thành công, Nga đã điều chỉnh và hoàn thiện chiến thuật tấn công:

Tập trung hỏa lực vào điểm yếu: Thay vì tấn công dàn trải, Nga tập trung pháo kích và tấn công bộ binh vào các điểm xung yếu trong phòng tuyến Ukraine, khoét sâu và mở rộng các lỗ hổng, chia cắt và bao vây lực lượng phòng thủ.
Sử dụng nhóm xung kích tinh nhuệ: Thay vì chỉ sử dụng chiến thuật làn sóng biển người, Nga tăng cường sử dụng các nhóm xung kích gồm binh lính tinh nhuệ, lính hợp đồng, và lính đặc nhiệm, được huấn luyện đặc biệt cho chiến tranh đô thị, đột kích nhanh chóng vào các vị trí then chốt của Ukraine.
Tăng cường trinh sát và tình báo: Đẩy mạnh hoạt động trinh sát và tình báo để xác định chính xác vị trí công sự, hỏa điểm, và điểm yếu trong phòng tuyến Ukraine, tối ưu hóa hiệu quả pháo kích và tấn công bộ binh.
Kết hợp pháo kích và nhóm xung kích: Kết hợp chặt chẽ giữa hỏa lực pháo binh áp đảo và nhóm xung kích tinh nhuệ tham gia tấn công, mưa pháo kích dọn đường để nhóm xung kích thọc sâu, đánh chiếm mục tiêu, tạo thành gọng kìm để bẻ gãy các lớp phòng tuyến của Ukraine.

Yếu tố khách quan ảnh hưởng đến Ukraine: Ngoài sự thay đổi chiến thuật của Nga, còn có những yếu tố khách quan khác góp phần làm cho Avdiivka thất thủ:

Thiếu hụt đạn dược và viện trợ quân sự: Ukraine bắt đầu cạn kiệt đạn dược, viện trợ quân sự từ phương Tây chậm trễ và giảm sút đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phản pháo và phòng thủ của quân đội Ukraine.
Quân số hạn chế và tinh thần và mệt mỏi: Lực lượng Ukraine tại Avdiivka mỏng và mệt mỏi sau nhiều tháng chiến đấu liên tục, thiếu quân tiếp viện đủ sức thay thế, dẫn đến suy giảm khả năng chịu đựng các đợt tấn công liên tục của Nga.
Áp lực quá tải từ nhiều hướng: Nga tấn công đồng thời từ nhiều hướng, bao vây Avdiivka từ 3 phía, chia cắt và gây khó khăn cho việc chi viện và tái tiếp tế cho lực lượng Ukraine.
Thời tiết bất lợi: Thời tiết mùa đông khắc nghiệt, bùn lầy, giá lạnh, gây khó khăn cho cả hai bên, nhưng ảnh hưởng tiêu cực hơn đến khả năng cơ động và tiếp tế của Ukraine, vốn phụ thuộc nhiều vào đường bộ.

Sự kết hợp của những yếu tố trên đã tạo ra một sức ép tổng lực đối với quân đội Ukraine tại Avdiivka, dẫn đến việc pháo đài tưởng chừng bất khả xâm phạm này sụp đổ vào tháng 2 năm 2024, sau nhiều tháng giao tranh đẫm máu.

***

Trong căn hầm ẩm thấp, tù binh Andriy Shevchenko ngồi lặng lẽ trên chiếc giường sắt quân y. Bộ quân phục của lữ đoàn thiện chiến theo anh trở về quê hương từ tháng 3/2023 đã không còn bên cạnh. Bên ngoài, tiếng pháo kích thưa dần, nhường chỗ cho sự tĩnh lặng của một pháo đài giờ đã thành bình địa. Nhưng trong lòng Andriy, trận chiến Avdiivka vẫn còn khắc khoải...

Andriy ngước nhìn lên vách hầm ẩm mốc, vô thức chạm tay vào chiếc khăn mang họa tiết Khokhloma, kỷ vật của người mẹ khắc khổ năm xưa. Họa tiết Nga truyền thống ấm nóng dưới đầu ngón tay Andriy khơi dậy một dòng ký ức xa xăm về những khu tập thể cũ kỹ mang phong cách Xô Viết và những người hàng xóm nói tiếng Nga như tiếng mẹ đẻ ở vùng quê Avdiivka trước đây - bầu không khí từng nuôi dưỡng tâm hồn Andriy từ bé.

Avdiivka thất thủ, với trung sĩ Andriy vào lúc này không còn mang lại cảm xúc vui hay buồn, thắng hay bại. Trong tuyệt vọng, Andriy chỉ còn một thoáng hy vọng mong manh, khát khao rằng một ngày nào đó, những công viên của thành phố Avdiivka lại rợp bóng cây, những buổi sáng thanh bình sẽ sớm trở lại trên đống đổ nát này, dù tương lai thuộc về bên nào.

Có lẽ, chỉ có hòa bình mới xoa dịu được những vết sẹo, hàn gắn những chia cắt và mất mát mà chiến tranh đã gây ra ngay trong chính con người anh...

Với chiến tranh, pháo đài thép cũng hoàn toàn có thể sụp đổ. Những chiến thuật tác chiến điển hình được xem là các bài học kinh điển về quân sự cũng có thể dễ dàng bị vô hiệu hóa trong môi trường tác chiến hiện đại.

"Hồ sơ chiến tranh Ukraine" cũng sẽ không chỉ dừng lại ở Avdiivka. Và phía sau làn khói súng khét lẹt của chiến trường Ukraine, vẫn còn hàng loạt hồ sơ mật chưa được bạch hóa.

Điều gì sẽ được hé lộ trong Hồ sơ chiến tranh Ukraine phần tiếp theo? Kính mời quý vị đón đọc phần 8 với các phân tích chiến thuật quân sự của tác giả Dương Minh về mặt trận Kherson.

Tác giả: Dương Minh
Đồ họa: Thanh Nga

Dương Minh

Nguồn Hà Nội TV : https://hanoionline.vn/ho-so-chien-tranh-ukraine-phan-7-305712.htm