Kỳ cuối: Kiến tạo 'hệ miễn dịch' xã hội

2 giờ trướcBài gốc

Bắt cóc online – trò lừa công nghệ

Chương trình tuyên truyền Chiến dịch “Không một mình” được tổ chức tại Trường THPT Phan Đình Phùng. Ảnh Lê Mận

Duy trì mối quan hệ đồng hành chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường

Trước làn sóng tội phạm mạng nhắm vào trẻ em ngày càng gia tăng, các chuyên gia khuyến nghị nhà trường và phụ huynh cần chủ động trang bị cho học sinh kỹ năng tự vệ thiết yếu trong thời đại số.

Thực tế, hầu hết chương trình giáo dục phổ thông hiện nay vẫn tồn tại khoảng trống trong giáo dục kỹ năng sống. Mặc dù vài năm gần đây, các vấn đề xã hội đã được lồng ghép trong một số môn học, song nội dung vẫn thiếu tính cập nhật và chỉ dừng ở mức cơ bản. Trong khi đó, các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, xã hội thay đổi nhanh chóng và nguy cơ từ không gian mạng chưa bao giờ lớn như hiện nay. Nhiều hình thức lừa đảo từng xuất hiện ở nước ngoài hoàn toàn có thể du nhập vào Việt Nam trong thời gian ngắn. Nếu không cập nhật kịp thời, trẻ sẽ phải đối mặt với rủi ro trong tình trạng thiếu hiểu biết và không có kỹ năng ứng phó.

TS Vũ Thu Hương cho rằng, cần có một môn học riêng biệt, hoặc ít nhất là những nội dung được thiết kế lồng ghép liên môn một cách khoa học, thực tiễn và được đưa vào chương trình chính khóa từ lớp 1 đến lớp 12.

Song song với việc trang bị nhận thức, cha mẹ cũng cần nghiêm túc điều chỉnh thời lượng trẻ sử dụng các thiết bị điện tử. Đặc biệt với những em còn quá nhỏ, việc hạn chế sử dụng là cần thiết bởi những lợi ích phụ huynh kỳ vọng khi cho con dùng điện thoại hay máy tính bảng thường không đáng kể so với những nguy cơ tiềm ẩn.

Một chuyên gia khác nhận định, trong bối cảnh môi trường số ngày càng phức tạp, việc giáo dục an toàn trên không gian mạng cho học sinh không thể chỉ là nỗ lực đơn lẻ của nhà trường hay gia đình. Cần duy trì mối quan hệ đồng hành chặt chẽ giữa 2 lực lượng nền tảng này thông qua các hoạt động giáo dục toàn diện, đặc biệt trong việc trang bị kỹ năng phòng tránh và ứng phó với rủi ro trực tuyến.

Với nhà trường, cần tăng cường giáo dục bằng cách tích hợp các buổi học về an toàn không gian mạng, kỹ năng nhận diện lừa đảo vào chương trình học cũng như các hoạt động ngoại khóa. Đồng thời, phải củng cố hệ thống hỗ trợ, biến phòng tư vấn tâm lý học đường thành nơi thực sự an toàn để học sinh tìm đến và để giáo viên chủ nhiệm có thể quan tâm sát sao hơn tới những thay đổi tâm lý bất thường của các em.

Bên cạnh đó, nhà trường cần thắt chặt liên lạc với gia đình bằng việc thường xuyên tổ chức các buổi trao đổi, cập nhật cho phụ huynh về thủ đoạn lừa đảo mới và cách đồng hành cùng con, từ đó hình thành mạng lưới bảo vệ vững chắc.

Việc trang bị cho trẻ kỹ năng tự bảo vệ trên không gian mạng cũng cần được duy trì thường xuyên thông qua các tình huống thực tế, các câu chuyện điển hình về những hình thức lừa đảo ngày càng tinh vi. Cha mẹ và thầy cô nên cùng trẻ xây dựng thói quen sử dụng internet một cách chủ động, thông minh, tận dụng tối đa giá trị tích cực mà môi trường số mang lại, đồng thời kiểm soát hiệu quả các nguy cơ tiềm ẩn.

Để ngăn chặn tội phạm mạng từ gốc

TS. Thượng tá, Chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu cho rằng, cần kiến tạo một “hệ miễn dịch xã hội” để ngăn chặn tội phạm mạng từ gốc. Ở tầng quốc gia, cần siết chặt hạ tầng và pháp lý: hoàn thiện khung xử lý tội phạm mạng xuyên biên giới; tăng cường hợp tác quốc tế trong truy nguồn tài khoản nhận tiền; phối hợp với các nhà mạng và nền tảng số để chặn cuộc gọi, tin nhắn giả mạo; đẩy nhanh định danh thuê bao và tài khoản thanh toán nhằm giảm “đích” nhận tiền bẩn. Thực tế, lực lượng công an đã liên tục triệt phá các đường dây lừa đảo xuyên biên giới và phát cảnh báo công khai về biến tướng “bắt cóc online”. Cùng lúc, cần duy trì các kênh tiếp nhận tin báo dễ nhớ, đặc biệt là đường dây nóng 0692.345.860 của Cục Cảnh sát hình sự để người dân gọi ngay khi nghi vấn.

Ở tầng cộng đồng – nhà trường, cần chuyển từ “tuyên truyền chung chung” sang đào tạo kỹ năng sống có kịch bản. Nghĩa là không chỉ “nhắc nhở cảnh giác”, mà phải tập dượt tình huống thật: mô phỏng cuộc gọi giả danh, yêu cầu học sinh thực hành 3 động tác chuẩn – dừng lại, kiểm chứng đa kênh, gọi người lớn hoặc công an – để hình thành phản xạ. Nhiều địa phương đã bắt đầu đưa thông tin cảnh báo vào trường học và truyền thông thường nhật, song cần tiến thêm bước “học – làm” theo mô hình đóng vai để thẩm thấu thực sự.

Ở tầng gia đình, điều cốt lõi là xây dựng “vùng an toàn cảm xúc”. Khi trẻ biết rằng mình có thể chia sẻ mọi chuyện mà không bị mắng mỏ, cơ chế cô lập của tội phạm sẽ bị phá vỡ ngay từ đầu. Cha mẹ cần thống nhất quy tắc ứng xử khẩn cấp với con: nếu có ai tự xưng công an yêu cầu “giữ bí mật”, con phải nhắn một ký hiệu đã thỏa thuận và gọi ngay cho người thân hoặc giáo viên phụ trách. Mọi quyết định tài chính đều phải “hộp đen” - nghĩa là không bao giờ chuyển tiền khi chưa gọi được cho người nhà. Cơ quan công an nhiều lần khẳng định: công an không làm việc qua điện thoại theo cách yêu cầu chuyển tiền để “chứng minh vô tội” hay buộc người dân phải cô lập. Chỉ cần ghi nhớ quy tắc này, 90% kịch bản lừa đảo sẽ sụp đổ.

Cuối cùng, ở tầng cá nhân, “kháng thể hành vi” cần trở thành thói quen như việc thắt dây an toàn. Khi gặp thông tin gây sốc, hãy tập phản xạ chậm lại một nhịp; khi nhận mệnh lệnh từ “người có quyền”, hãy tự hỏi: “Nếu thật, vì sao bắt tôi cắt liên lạc và chuyển tiền ngay?”; khi thấy hình ảnh hay giọng nói, hãy nhớ rằng deepfake và voice clone đang phổ cập; khi bị yêu cầu chuyển tiền, hãy tự khóa ví bằng nguyên tắc vàng: không chuyển tiền khi chưa xác minh danh tính người nhận. Nếu vẫn còn nghi ngờ, hãy gọi ngay cơ quan công an gần nhất hoặc đường dây nóng 0692.345.860 để được hướng dẫn.

Khi hoàn thiện pháp lý, nhà trường coi trọng kỹ năng số, truyền thông định hướng dư luận và gia đình duy trì sự kết nối tin cậy, tội phạm mạng sẽ nhanh chóng “không còn đất diễn”. Từ Hà Nội đến TP Hồ Chí Minh, từ Cần Thơ đến Đồng Nai, những vụ việc được giải cứu thành công thời gian qua cho thấy, chỉ cần cộng đồng kịp thời kết nối và bình tĩnh kiểm chứng, những “nhà tù vô hình” của tội phạm mạng sẽ sụp đổ.

TS. Thượng tá, Chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu

Bảo Long

Nguồn PL&XH : https://phapluatxahoi.kinhtedothi.vn/ky-cuoi-kien-tao-he-mien-dich-xa-hoi-436875.html