'Lá chắn bão' tự nhiên của Philippines cần được cứu trước khi quá muộn

2 giờ trướcBài gốc

Bão Fung Wong không gây ra quá nhiều thiệt hại. Nguồn: PhilStar

Cuối tuần qua, khi bão Fung-wong (tên địa phương là Uwan) hướng về đảo Luzon, những dự báo ảm đạm gợi lại ký ức đau thương về siêu bão Hải Yến năm 2013 - cơn cuồng phong từng cướp đi sinh mạng hơn 6.000 người Philippines. Tại Metro Manila, cư dân tất bật gia cố cửa nhà, tích trữ lương thực, chuẩn bị cho điều tồi tệ nhất.

Thế nhưng, rạng sáng 10/11, thay vì bão dữ, người dân Thủ đô chỉ thấy mưa nhẹ và bầu trời yên ả. Một lần nữa, dãy Sierra Madre - “lá chắn tự nhiên” của đảo Luzon, đã hứng trọn sức mạnh của cơn bão, bảo vệ hàng triệu người ở vùng đồng bằng phía tây.

Các nhà khoa học và giới môi trường gọi Sierra Madre là “người bảo vệ thầm lặng” của Philippines. Nhưng họ cũng cảnh báo, khả năng che chở của dãy núi này đang suy yếu nghiêm trọng do khai thác mỏ, phá rừng và dự án đập Kaliwa - công trình do Trung Quốc tài trợ đang cắt sâu vào địa hình nguyên sinh.

“Người hùng thầm lặng”

Khi bão Uwan tiến gần Luzon, cựu nghị sĩ kiêm nhà hoạt động vì quyền của người bản địa Teddy Baguilat đã đăng lời kêu gọi khẩn thiết trên mạng xã hội: “Hãy cứu chúng tôi”.

Dãy núi Sierra Madre sừng sững như một tấm khiên bảo vệ người dân trước bão. Nguồn: SCMP

Nhưng ông không chỉ cầu nguyện cho sự an toàn trước mắt, mà còn nói thay tiếng lòng của hàng triệu người Philippines: “Hãy bảo vệ những dãy núi như Sierra Madre, Cordillera và Caraballo” - vốn từ lâu đã tồn tại như một bức tường thành bảo vệ, làm giảm bớt sức mạnh của bão trước khi chúng ập vào các vùng đồng bằng đông dân. Lời kêu gọi ấy nhanh chóng lan tỏa, khi người dân bày tỏ lòng biết ơn với “ngọn núi anh hùng” - đã một lần nữa cứu Luzon thoát khỏi thảm họa.

Triết lý khoa học của một “tấm khiên”

Theo chuyên gia khí tượng Ariel Rojas, cựu nhà dự báo của cơ quan thời tiết quốc gia Pagasa, dãy Sierra Madre có thể “làm gián đoạn cấu trúc thẳng đứng của bão nhiệt đới”, khiến sức gió suy yếu đáng kể. Tuy nhiên, điều đó cũng có tác dụng phụ: Lượng mưa gia tăng khi bão bị “ép” trút nước ở sườn đông.

Một nghiên cứu năm 2023 của Đại học Philippines phối hợp với Đại học Reading (Anh) cho thấy, Sierra Madre giảm sức gió tới 8% ở khu vực Manila, nhưng lại làm tăng lượng mưa tới 55%.

Vấn đề nằm ở chỗ, khi rừng bị chặt trụi, đất mất khả năng hấp thụ nước, nguy cơ lũ quét, xói mòn và sạt lở đất tăng vọt. “Nếu rừng không còn, lá chắn này cũng chẳng còn tác dụng”, ông Rojas cảnh báo.

Chính con người đang phản bội “người hùng” của mình

Trong khi thừa nhận vai trò quan trọng của dãy núi, con người lại đang trực tiếp tàn phá chính hành lang bảo vệ của mình. Luật sư môi trường Galahad Benito chia sẻ trên mạng xã hội bức ảnh một dãy núi trọc lốc sau hoạt động khai thác, kèm dòng chữ: “Sierra Madre một lần nữa cứu chúng ta. Nhưng đây là cách chúng ta trả ơn vị anh hùng cuối cùng của đất nước sao?”.

Nạn chặt phá rừng đáng báo động tại Philippines. Nguồn: Philippines Tourism

Trong danh sách những mối đe dọa mà ông Benito nêu ra, đập thủy điện Kaliwa đứng đầu, tiếp theo là các dự án khai khoáng trong khu bảo tồn, cao tốc cắt ngang rừng nguyên sinh và nạn phá rừng trái phép vẫn diễn ra hàng ngày.

“Sức mạnh của dãy núi không chỉ ở cây rừng mà còn ở tính đa dạng sinh học”, ông Teddy Baguilat nhấn mạnh, “và cả ở những cộng đồng người bản địa đã bảo vệ nó suốt hàng thế kỷ”. Ông cảnh báo, nếu đánh mất hệ sinh thái và văn hóa này Philippines sẽ tự làm yếu đi tấm khiên duy nhất bảo vệ mình trước thiên tai.

Theo TS. Pamela Cajilig, nhà nhân học của Đại học Philippines chuyên nghiên cứu về thích ứng khí hậu và quản lý thiên tai, những thiệt hại được giảm thiểu tối đa khi cơn bão Fung-wong đổ bộ (2 người thiệt mạng) là kết quả của địa hình thuận lợi và công tác chuẩn bị tốt hơn so với trước đây.

Tuy nhiên, bà cảnh báo rằng biến đổi khí hậu đang khiến các cơn bão ngày càng dữ dội và khó đoán hơn. “Ngay cả những cộng đồng quen sống chung với bão như vùng Bicol cũng đang bị thử thách bởi lượng mưa cực đoan”, bà nói.

“Khoa học về bão luôn thay đổi, nhưng rõ ràng các tác động khí hậu đang đến sớm hơn và nghiêm trọng hơn chúng ta tưởng. Dù quen hay chưa quen với bão, mọi cộng đồng đều cần chuẩn bị với tầm nhìn dài hạn - đó là điều bắt buộc”.

Bế tắc chính sách: Luật đất đai bị “giam” ở Quốc hội

Các chuyên gia, trong đó có TS. Cajilig cho rằng, điểm yếu lớn nhất của Philippines nằm ở chính sách sử dụng đất. Dự luật Luật Sử dụng đất Quốc gia (National Land Use Act), được trình lên Quốc hội từ nhiều năm trước, vẫn đang “mắc kẹt” tại đây. Dự luật được kỳ vọng sẽ thiết lập ranh giới môi trường, kiểm soát phát triển công nghiệp và nhà ở tại các vùng dễ bị tổn hại bởi thiên tai, như vậy sẽ “ưu tiên các mục tiêu lợi ích chung như phát triển bền vững, khả năng chống chịu thiên tai, bảo vệ môi trường và an ninh lương thực”, bà Cajilig nhấn mạnh.

Tuy nhiên, dự luật đang bị trì hoãn bởi các nhóm lợi ích kinh tế. Cựu thượng nghị sĩ Cynthia Villar, vợ của tỷ phú bất động sản Manuel Villar - người giàu thứ ba Philippines, là một trong những người phản đối mạnh mẽ. Bà cho rằng luật này sẽ “hạn chế quyền tự chủ của chính quyền địa phương”.

Các nhà phê bình cảnh báo, sự trì hoãn đó đang mở đường cho tình trạng chuyển đổi đất đai vô tội vạ, từ nhà máy, kho bãi và khu dân cư mọc lên ngay trong vùng nguy cơ ngập lụt.

“Người dân sống trong các khu ổ chuột ven sông bị đổ lỗi, nhưng những nhà máy và kho hàng chiếm cùng khu vực thì lại không ai nhắc đến. Đó là sự bất công”, bà Cajilig nói.

Nguy cơ từ đập Kaliwa

Với các nhà bảo vệ môi trường, việc xây dựng đập Kaliwa trên sườn Sierra Madre là đòn chí mạng vào lá chắn tự nhiên này.

Ông Baguilat, hiện là lãnh đạo tổ chức Angat Kalikasan (Thiên nhiên nổi dậy), cho biết dự án xây dựng đập, được ký kết dưới thời cựu Tổng thống Rodrigo Duterte, vẫn đang chờ phê duyệt cuối cùng của các cộng đồng địa phương.

“Đập Kaliwa không chỉ dẫn đến tình trạng chặt phá rừng mà còn làm gián đoạn hệ sinh thái và đời sống của người bản địa”, ông nói. “Nếu chúng ta làm suy yếu Sierra Madre, chúng ta cũng đang làm suy yếu trái tim của Philippines”.

“Lá chắn” cần được cứu trước khi quá muộn

Từ trên bản đồ vệ tinh, dãy Sierra Madre chạy dọc bờ đông Luzon như một bức tường xanh khổng lồ dài hơn 500km, che chở cho những vùng đông dân nhất nước. Nhưng từng mảng rừng đang bị bào mòn bởi cưa máy và máy ủi, từng khu vực bị chia cắt bởi dự án kinh tế.

Mỗi lần bão tan, người dân Manila lại dâng lời cảm tạ “ngọn núi cứu mạng”. Nhưng như lời của luật sư Benito, “lòng biết ơn không đủ để bảo vệ Sierra Madre. Chúng ta cần biến lòng biết ơn thành hành động”.

Quỳnh Vũ

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/la-chan-bao-tu-nhien-cua-philippines-can-duoc-cuu-truoc-khi-qua-muon-10395342.html