Lương kỹ sư vũ trụ bằng tài xế công nghệ: Nguy cho năng lực công nghệ quốc gia

36 phút trướcBài gốc

TS Bùi Mẫn, kỹ sư cao cấp, Giám đốc Phòng thí nghiệm GTC Soil Analysis Services tại Dubai (Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất) chia sẻ với Báo Điện tử VTC News quan điểm của mình về vấn đề thu nhập kỹ sư hàng không vũ trụ hiện nay đang ở mức thấp.

VTC News giới thiệu bài viết của TS. Bùi Mẫn (từng là giảng viên cầu đường ở Trường ĐH Bách khoa, ĐH Quốc gia TP.HCM) bàn về câu chuyện này từ trải nghiệm của ông khi đã trải qua nhiều môi trường làm việc ở các quốc gia.

“Cách đây gần 8 năm, tôi nhận được email kèm thư “chiêu hiền” (offer letter, thư mời làm việc) từ vị sếp hiện tại của mình.

Gói đãi ngộ khi đó được chia thành 2 phần: Lương cơ bản và các khoản phụ cấp. Vì lý do bảo mật và riêng tư, tôi không nêu cụ thể các con số, nhưng có một chi tiết đáng chú ý. Phần lương cơ bản chỉ chiếm khoảng 60%, còn lại 40% là các phụ cấp như nhà ở, phương tiện đi lại và một vé máy bay khứ hồi hằng năm (trợ cấp xa nhà). Ngoài ra, công ty còn chi trả bảo hiểm y tế, chi phí visa và các khoản khác.

Đối với nhân viên nước ngoài như tôi, nếu muốn, còn có thể thương thảo thêm các hỗ trợ khác như chi phí di chuyển đồ đạc cá nhân khi thay đổi nơi làm việc, hoặc hỗ trợ học phí nếu con cái chuyển trường từ Anh sang Dubai.

Việc duy trì lương cơ bản ở mức vừa phải có lợi cho doanh nghiệp ở nhiều khía cạnh vì các khoản trợ cấp thôi việc hay bồi thường hợp đồng đều được tính dựa trên lương cơ bản. Bên cạnh đó, điều này giúp tránh tạo ra sự phân biệt giữa nhân viên trong nước và quốc tế, duy trì bình đẳng trong môi trường làm việc, và giảm nguy cơ hình thành tâm lý “thượng cấp” giữa các đồng nghiệp.

Một yếu tố hấp dẫn khác tại Trung Đông là không thu thuế thu nhập cá nhân. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc Nhà nước không chịu trách nhiệm về an sinh xã hội cho chuyên gia nước ngoài và gia đình họ. Mọi chi phí liên quan đến giáo dục, y tế, hưu trí, hay bảo hiểm xã hội đều do cá nhân tự chi trả.

Trái lại, khi làm việc tại Vương quốc Anh, tôi phải đóng thuế thu nhập khá cao cùng các khoản bảo hiểm xã hội. Song, đổi lại cả gia đình được hưởng giáo dục và y tế hoàn toàn miễn phí từ lớp vỡ lòng (Year R) đến hết lớp 13.

Tôi cũng được tham gia chương trình an sinh quốc gia (National Insurance) và trích một phần lương cho quỹ hưu trí tự nguyện (pension fund). Phần đóng góp vào quỹ hưu này được miễn thuế và được quản lý bởi các công ty đầu tư chuyên nghiệp, thường mang lại lợi suất trung bình trên 5% mỗi năm (ngoại trừ giai đoạn suy thoái hay đại dịch).

Nhiều đồng nghiệp của tôi rất quan tâm đến hình thức đầu tư này, bởi nó vừa miễn thuế, vừa tạo nguồn thu nhập thụ động để chuẩn bị cho tuổi nghỉ hưu (từ 55 tuổi trở lên) và việc để các công tư chuyên nghiệp đầu tư sẽ tốt hơn là tự đầu tư.

Tuy nhiên, đối với những người phải gánh nặng tài chính lớn như trả góp mua nhà hoặc sinh hoạt đắt đỏ tại Anh, việc tham gia quỹ hưu tự nguyện không phải lúc nào cũng khả thi.

Chính vì thế, công ty tôi có chính sách khuyến khích nhân viên tham gia bằng cách “đóng góp tương ứng” vào quỹ hưu của nhân viên, tối đa 4% lương (tùy công ty). Ví dụ, nếu nhân viên tự nguyện đóng 2% lương tháng vào quỹ lương, công ty sẽ đóng thêm 2%. Nếu nhân viên đóng 10%, tổng số tiền tích lũy hàng tháng sẽ tương đương 14% lương, trong đó 4% là phần hỗ trợ từ công ty.

Ngoài ra, công ty cũng có chương trình khuyến khích nhân viên mua cổ phiếu nội bộ (Employee Share Purchase Plan). Hằng năm, công ty mở 2-3 đợt đăng ký mua cổ phiếu với mức giá ưu đãi thấp hơn thị trường khoảng 10-20%. Nhân viên có thể chọn trừ lương theo số cổ phiếu muốn mua, và chỉ được phép bán sau một thời gian nhất định.

Việc nhân viên tự nguyện mua cổ phiếu thể hiện niềm tin vào mô hình kinh doanh và năng lực lãnh đạo, đồng thời gắn kết lợi ích cá nhân với thành công của công ty. Khi nhân viên nhận ra sự thịnh vượng của doanh nghiệp gắn liền với lợi ích của bản thân, họ sẽ cống hiến hết mình.

Gần đây, PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), cho biết mức lương của các chuyên gia và kỹ sư được đào tạo ở nước ngoài đang làm việc tại trung tâm chỉ từ 5 đến 8 triệu đồng/tháng, tức chưa đến 100 triệu đồng/năm.

Với mức giá trung bình của căn hộ chung cư tại Hà Nội và TP.HCM khoảng 80-100 triệu đồng mỗi mét vuông, thu nhập cả năm của họ chỉ tương đương 1m2 nhà ở.

Trong nền kinh tế tri thức toàn cầu ngày nay, các quốc gia đang cạnh tranh gay gắt để thu hút nhân lực chất lượng cao (highly skilled workers), đặc biệt trong những ngành mũi nhọn như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, khoa học dữ liệu, tự động hóa, y sinh, kỹ thuật cao, năng lượng hạt nhân, khoa học vũ trụ, khoa học vật liệu.

Đây là các ngành động lực cho thịnh vượng và cũng là trụ cột cho quốc phòng. Chính vì vậy, mức lương và đãi ngộ của các ngành này sẽ cho thấy mức độ phát triển và tầm nhìn chiến lược của quốc gia.

Theo dữ liệu thống kê mức lương tại các trang web Salary Expert hay Morgan McKinley, năm 2024, chuyên gia khoa học làm việc tại London có thu nhập trung bình 80.000 bảng Anh cho ngành hạt nhân, 64.000 bảng Anh cho ngành hàng không, và từ 65.000-140,000 bảng Anh cho ngành trí tuệ nhân hoặc khoa học dữ liệu làm việc tại London.

Mức lương này tương đương với từ 8-16m2 nhà ở London, nếu có giá trung bình là 8.440 bảng Anh/m2 (theo thống kê của Property Global Guide). Cũng cần lưu ý số liệu tại các trang như Salary Expert phụ thuộc vào số lượng mẫu thu thập được, cho nên có thể không đại diện cho toàn bộ thị trường.

Ngoài ra, các tập đoàn lớn còn có chính sách đóng góp quỹ hưu lên đến 10% lương. Mức hưu trí này cũng phổ biến tại các trường đại học hàng đầu ở Úc.

Mức lương thấp tại các cơ quan nghiên cứu các ngành chiến lược tại Việt Nam có thể là mối đe dọa trực tiếp đến năng lực công nghệ quốc gia.

TS Bùi Mẫn

Theo dữ liệu từ trang Destatis (2024), mức lương trung bình tại Đức - nước có nền kỹ thuật hàng đầu châu Âu - của các giáo sư chuyên gia và nhà kỹ thuật là 79.634 Euro, tương đương với 16 m2 nhà tại Berlin với giá nhà trung bình là 5.379 Euro/m2.

Mức lương tương đương cho các ngành nghiên cứu chiến lược cũng có thể tìm thấy ở các quốc gia tiên tiến như Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Singapore.

Mức lương thấp tại các cơ quan nghiên cứu các ngành chiến lược tại Việt Nam có thể là mối đe dọa trực tiếp đến năng lực công nghệ quốc gia.

Để xây dựng được một đội ngũ chuyên gia trong các lãnh vực như hạt nhân, bán dẫn, hay nghiên cứu vũ trụ đòi hỏi đầu tư dài hạn về tài chính và thời gian tích lũy kinh nghiệm.

Mức lương thấp dễ dẫn đến nạn “chảy máu chất xám”, hoặc các chuyên gia sẽ chuyển sang khu vực tư nhân hoặc đi nước ngoài, hoặc ở lại nhưng tâm trí thì “chân ngoài dài hơn chân trong”, năng suất lao động và sức sáng tạo giảm đáng kể.

Lương thấp, chi phí sinh hoạt cao, tâm lý an phận, làm Nhà nước để có chức danh, khiến nhiều nhân viên làm cho có. Môi trường như thế sẽ không có đột phá về khoa học.

Sự thiếu đầu tư nghiên cứu trong các ngành chiến lược có thể dẫn đến nguy cơ tụt hậu, suy giảm năng lực cạnh tranh và cản trở quá trình chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.

Nhìn từ góc độ năng lực quốc gia, thu nhập thấp trong các ngành nghiên cứu chiến lược ảnh hưởng đến an ninh công nghệ. Chúng ta có thể ngày càng tăng lệ thuộc vào nhập khẩu công nghệ lõi. Căng thẳng địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc là một ví dụ điển hình cho thấy tầm quan trọng của việc làm chủ công nghệ.

Chỉ một cấm vận về bán dẫn của Mỹ năm 2018 hay hạn chế xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc có thể dẫn đến tê liệt hay đứt gãy mang hiệu ứng domino cho cả chuỗi cung ứng cho nền kinh tế. Hơn thế nữa, lệ thuộc công nghệ có thể đe dọa an ninh chủ quyền vì rất nhiều công nghệ cao hiện diện trong ngành công nghiệp quốc phòng.

Ở góc nhìn tăng trưởng, sự thiếu đầu tư nghiên cứu trong các ngành chiến lược có thể dẫn đến nguy cơ tụt hậu, suy giảm năng lực cạnh tranh và cản trở quá trình chuyển đổi số và chuyển đổi xanh.

Năng suất lao động của toàn nền kinh tế năm 2024 theo giá hiện hành ước đạt 221,9 triệu đồng/lao động (tương đương 9,182 USD/lao động). Để so sánh, năm 2023, năng suất lao động của Việt Nam, sau khi được điều chỉnh theo lạm phát và chênh lệch sức mua giữa các quốc gia theo giá đô la quốc tế (international USD PPP 2021) là 11 USD/giờ. Con số này thấp hơn nhiều so với Thái Lan (19 USD/giờ), Malaysia (29,7 USD/giờ), Singapore (65,6 USD/giờ).

Năng suất lao động của Việt Nam thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực.

Khoảng cách này một phần là hệ quả của thiếu đầu tư cho nghiên cứu và phát triển. Theo số liệu Ngân hàng Thế giới năm 2023, tỷ lệ đầu tư cho R&D của Việt Nam là 0.43% GDP, xấp xỉ 1/7 so với mức trung bình toàn cầu 2,62%.

Đến năm 2025, tổng đầu tư cho R&D của Việt Nam (từ cả ngân sách nhà nước và doanh nghiệp) vẫn chưa đạt 0,7% GDP, thấp hơn Thái Lan (1,1%) và Hàn Quốc (2%), Singapore (hơn 2%).

Tăng lương cho đội ngũ nghiên cứu là điều bắt buộc phải làm. Đây là một bài toán khó do hạn chế về ngân sách. Việc điều chỉnh thu nhập cần được thực hiện theo lộ trình rõ ràng, không nóng vội, với mục tiêu cụ thể.

Trong vòng 15 - 20 năm, tỷ lệ đầu tư vào R&D của Việt Nam cần ngang bằng mức trung bình các nước trên thế giới, tức tăng 5 - 6 lần so với hiện nay. Khi đó, mức lương của các chuyên gia nghiên cứu trong các ngành công nghệ chiến lược phải tương đương với các quốc gia tiên tiến khi quy đổi theo sức mua.

Trong quá trình đó, Việt Nam cũng cần mở rộng hợp tác công - tư và hợp tác quốc tế trong lãnh vực nghiên cứu để tăng nguồn thu nhập cho các chuyên gia, và tạo cơ hội tiếp cận, trao đổi, tiếp thu các xu thế cũng như các kết quả nghiên cứu mới.

Lực lượng chuyên gia Việt kiều về hưu muốn trở lại quê hương sinh sống (những năm cuối đời) cũng là nguồn nhân lực quý giá. Họ có kinh nghiệm cả về kỹ thuật lẫn kỹ năng quản lý, cần được tận dụng hiệu quả trong các hoạt động nghiên cứu và phát triển.

Việc tăng lương cũng phải đi đôi với tinh giản biên chế, giúp cân đối ngân sách và tạo động lực nâng cao năng suất, cùng một khối lượng công việc nhưng được thực hiện bởi một đội ngũ tinh gọn, chuyên nghiệp và có năng lực cao hơn. Áp lực tinh giảm biên chế cũng là cơ chế cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích đổi mới, sáng tạo và loại bỏ “tâm lý an phận” trong khu vực công.

Trong quản lý, cần xác lập các tiêu chí định lượng cụ thể và các mục tiêu dài hạn để đánh giá năng lực một cách minh bạch, công bằng. Đồng thời, phải có cơ chế giải trình rõ ràng đối với người đứng đầu nếu không hoàn thành mục tiêu đề ra.

Sức mạnh của quốc gia trong kỷ nguyên mới được quyết định bởi sự làm chủ các công nghệ lõi. Khi mức lương của nhân viên nghiên cứu vũ trụ chỉ bằng thu nhập của một tài xế công nghệ thì đó là vấn đề về an ninh công nghệ và tương lai quốc gia.

Nó đặt ra bài toán thay đổi sâu rộng về cơ chế, chiến lược, và cách thực thi chiến lược để phát triển khoa học và công nghệ lõi, nhằm bảo đảm nền tảng độc lập và năng lực tự chủ của đất nước trong thế kỷ mới.”

* Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả.

TS Bùi Mẫn là kỹ sư cao cấp, Giám đốc Phòng thí nghiệm GTC Soil Analysis Services tại Dubai (Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất). Ông là chuyên gia về nghiên cứu đặc tính đất với hơn 20 năm kinh nghiệm.

Ông từng làm giảng viên cầu đường tại Trường ĐH Bách khoa, ĐH Quốc gia TP.HCM, làm việc cho nhiều dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn của các công ty tư vấn hàng đầu thế giới có trụ sở tại Anh như Fugro, WS Atkins, Amec Foster Wheeler.

TS Bùi Mẫn

Nguồn VTC : https://vtcnews.vn/luong-ky-su-vu-tru-bang-tai-xe-cong-nghe-nguy-cho-nang-luc-cong-nghe-quoc-gia-ar988702.html