Nguồn gốc và chất lượng giúp nâng giá trị dược liệu Việt Nam

2 giờ trướcBài gốc

Dược liệu không chỉ là tài nguyên sinh học mà còn là tài sản tri thức và văn hóa.

Theo thống kê của ngành Y tế, nhu cầu dược liệu hiện ở mức 80.000 - 100.000 tấn mỗi năm, trong đó gần 70% phải nhập khẩu. Trong khi Việt Nam có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú với hơn 5.000 loài cây thuốc, nhiều loài có thể khai thác trong tự nhiên và trồng để chủ động nguồn nguyên liệu. Dù có tiềm năng lớn, Việt Nam vẫn chưa hình thành nhiều vùng nguyên liệu lớn, ổn định và bền vững.

Điển hình, thành phố Đà Nẵng sở hữu hơn một ngàn loài thực vật làm thuốc, nhiều loài quý nằm trong Sách đỏ Việt Nam. Khu vực núi Tây Nam, giáp Nam Trà My và Trà Linh, có điều kiện sinh thái tương đồng với vùng nguyên liệu sản xuất sâm Ngọc Linh, mở ra khả năng mở rộng vùng trồng và di thực giống.

Tại Diễn đàn khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo nông nghiệp - dược liệu 2025, PGS.TS. Võ Văn Minh, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng, khẳng định nguồn lực khoa học của thành phố đủ khả năng trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị dược liệu.

“Trường Đại học Sư Phạm, Đại học Đà Nẵng có hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại, đội ngũ nhà khoa học trẻ đa ngành tâm huyết… Đây là những nguồn lực quý báu để kết nối cùng doanh nghiệp, chính quyền và cộng đồng, hiện thực hóa mô hình ‘bốn nhà’,” ông Minh nói.

Sâm Ngọc Linh được trồng dưới tán rừng nguyên sinh ở xã Trà Linh.

Dù vậy, bà Vũ Thị Bích Hậu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Đà Nẵng, cho rằng muốn phát triển sâm Ngọc Linh và các dược liệu chủ lực, thành phố cần giải quyết đồng bộ cả chính sách, công nghệ và nhân lực.

“Sâm Ngọc Linh nói là quốc bảo, nhưng cơ chế để trồng dưới tán rừng, nhất là rừng đặc dụng và rừng phòng hộ, không hề đơn giản… Hạ tầng số, truy xuất nguồn gốc còn thiếu; và cơ bản nhất là nguồn nhân lực. Nếu chỉ dựa vào lực lượng của thành phố thì khó phát triển được chuỗi giá trị nông nghiệp – dược liệu,” bà Hậu chia sẻ.

Hiện trại Sâm Tắk Ngo ở Trà Linh đang trồng thử nghiệm hơn 7 ha các loại dược liệu quý. Trên địa bàn thành phố hiện có hơn 10 doanh nghiệp chế biến sâu, tạo ra các sản phẩm trà, cao tinh chất, viên nang, mật ong, mỹ phẩm thiên nhiên… cho thấy dư địa rất lớn để Đà Nẵng phát triển công nghiệp dược liệu gắn với thị trường.

Một lợi thế lớn là Đà Nẵng được Trung ương trao cho những cơ chế rất đặc thù, để trở thành trung tâm dược liệu quốc gia. Ông Hồ Quang Bửu, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng, cho biết: “Thành phố Đà Nẵng có hai quyết định rất mạnh mẽ từ Trung ương: quyết định 611 và 463 của Chính phủ liên quan đến Sâm Ngọc Linh, sâm Việt Nam và dược liệu. Theo quyết định 463, Đà Nẵng sẽ là trung tâm dược liệu của toàn quốc, mở rộng ra Đông Nam Á và thế giới”.

Chuyến điều nghiên khảo sát về các loài dược liệu bản địa tại huyện Hòa Vang.

Thực tế, dược liệu không chỉ là tài nguyên sinh học mà còn là tài sản tri thức và văn hóa. Trong những năm gần đây, xu hướng sử dụng thảo dược, thực phẩm chức năng và y học cổ truyền ngày càng mở rộng. Tuy nhiên, những điều này cũng đặt ra yêu cầu mới về nguồn nguyên liệu chất lượng, truy xuất được nguồn gốc, tuân thủ quy trình sản xuất an toàn và minh bạch.

Tại nhiều địa phương, dữ liệu số được ứng dụng trong quy hoạch vùng trồng, theo dõi sinh trưởng cây dược liệu, giám sát thời tiết và điều kiện thổ nhưỡng. Thông qua hệ thống bản đồ số, cảm biến môi trường hoặc nhật ký điện tử, từng giai đoạn từ gieo trồng, chăm sóc tới thu hoạch đều được ghi nhận theo thời gian thực.

Người sản xuất có thể dự báo rủi ro như dịch bệnh, biến đổi khí hậu, hạn hán; còn cơ quan chuyên môn dễ dàng kiểm soát chất lượng vùng nguyên liệu, hạn chế tình trạng khai thác tự phát. Đối với ngành Y tế, công nghệ số hỗ trợ chuẩn hóa tri thức y dược cổ truyền. Các bộ dữ liệu về loại cây thuốc, thành phần hoạt chất, tác dụng lâm sàng, quy trình bào chế được số hóa và quản lý tập trung.

Điều này giúp các cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu, bệnh viện tham khảo thông tin chính xác, hạn chế tình trạng sử dụng sai nguyên liệu hoặc nhầm lẫn cây thuốc. Đồng thời, thông tin thống nhất tạo tiền đề cho nghiên cứu thử nghiệm, đánh giá tác dụng dược lý và ứng dụng trong điều trị.

Toàn tỉnh Điện Biên hiện có khoảng 2.000 ha các loài cây dược liệu được trồng theo các chương trình, dự án, và người dân tự trồng... Ảnh: HH

Ở khâu chế biến - phân phối, hệ thống truy xuất nguồn gốc được xem là mắt xích quan trọng. Mỗi lô dược liệu có thể gắn mã định danh, lưu giữ toàn bộ hành trình từ vùng trồng, nhà thu mua đến cơ sở sản xuất. Việc minh bạch hóa thông tin không chỉ tăng uy tín sản phẩm, mà còn đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu, đặc biệt tại các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản hay Bắc Mỹ.

Tại buổi Giao lưu trực tuyến với chủ đề “Thế mạnh các vùng trồng dược liệu, khả năng phát triển của dược liệu tại Việt Nam”, PGS. TS Phạm Thanh Huyền, Giám đốc Trung tâm Tài nguyên Dược liệu, Viện Dược liệu, cho biết: Hiện cả nước có khoảng 60 - 70 vùng trồng dược liệu tập trung đạt chứng nhận GACP - WHO. Các vùng này phân bố chủ yếu ở Tây Bắc, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ và Đông Nam Bộ, lựa chọn dựa trên đặc điểm thổ nhưỡng, khí hậu, nguồn nước và tiềm năng phát triển dược liệu sạch.

Quy trình giám sát và duy trì tiêu chuẩn GACP - WHO gồm nhiều bước: lựa chọn giống, đất trồng, kỹ thuật canh tác, phòng trừ sâu bệnh, thu hái đúng giai đoạn, đến bảo quản và sơ chế. Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền (Bộ Y tế) là đơn vị quản lý và cấp chứng nhận GACP. Viện Dược liệu tham gia công tác đánh giá chuyên môn. Bộ Y tế thường xuyên kiểm tra, giám sát theo quy định hiện hành.

Hiện cả nước có khoảng 60 - 70 vùng trồng dược liệu tập trung đạt chứng nhận GACP - WHO.

Theo PGS.TS Phạm Thanh Huyền, để nâng cao giá trị thương hiệu "dược liệu Việt Nam" trên thị trường khu vực và quốc tế, cần tập trung vào nguồn gốc và chất lượng, ưu tiên khai thác và phát triển các nguồn gen bản địa có giá trị y tế và kinh tế cao.

Cùng với đó, cần đẩy mạnh chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng như tinh dầu, cao dược liệu, trà thảo mộc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thuốc từ dược liệu… phù hợp nhu cầu thị trường quốc tế. Truy xuất nguồn gốc và minh bạch chuỗi cung ứng cũng là yếu tố quan trọng nhằm chứng minh xuất xứ và tăng sức cạnh tranh.

Hoài Phương

Nguồn VnEconomy : https://vneconomy.vn/nguon-goc-va-chat-luong-giup-nang-gia-tri-duoc-lieu-viet-nam.htm