Pháp luật về trọng tài trên thế giới Luật Trọng tài (sửa đổi) của Trung Quốc: Dấu mốc cải cách thể chế, tiệm cận chuẩn mực quốc tế

một ngày trướcBài gốc

Trải qua ba thập niên, với sự phát triển mạnh mẽ của hoạt động đầu tư, hợp tác thương mại và sự đa dạng về chủ thể kinh tế, hệ thống trọng tài cũ đã bộc lộ nhiều hạn chế. Những khoảng trống này không chỉ ảnh hưởng tới hiệu quả giải quyết tranh chấp mà còn làm giảm sức hấp dẫn của Trung Quốc trong vai trò là điểm đến của các hoạt động thương mại và đầu tư quốc tế. Chính trong bối cảnh đó, Luật Trọng tài (sửa đổi) mang ý nghĩa của một bước chuyển đổi lớn, được kỳ vọng thiết lập khuôn khổ pháp lý rõ ràng, hiện đại và tiệm cận các chuẩn mực quốc tế.

Xác lập “địa điểm trọng tài”

Trong nhiều năm, một trong những vấn đề gây tranh luận dai dẳng trong thực tiễn trọng tài của Trung Quốc là khái niệm "địa điểm trọng tài" (seat of arbitration). Luật Trọng tài năm 1995 không quy định rõ ràng về địa điểm, dẫn đến tình trạng mặc nhiên coi nơi đặt trụ sở của trung tâm trọng tài là “địa điểm trọng tài”. Cách tiếp cận này gây ra nhiều hệ lụy: xác định sai luật tố tụng áp dụng, nhầm lẫn về thẩm quyền của tòa án và khoảng trống trong việc xác định quốc tịch của phán quyết trọng tài.

Nguồn: ITN

Điều 81 của Luật Trọng tài (sửa đổi) đã giải quyết dứt điểm "điểm nghẽn" này bằng việc định nghĩa rõ ràng địa điểm trọng tài, phương thức xác lập, và đặc biệt là xác định quốc tịch của phán quyết cũng như tòa án có thẩm quyền xem xét hủy phán quyết. Những vấn đề vốn được giải thích bằng thực tiễn xét xử hoặc thông lệ giờ đây đã có nền tảng pháp lý minh bạch, từ đó loại bỏ tình trạng vô hiệu về mặt thủ tục đã tồn tại lâu.

Điều này không chỉ giúp tăng cường tính dự đoán của môi trường pháp lý mà còn trao cho các bên tham gia giao dịch quốc tế quyền chủ động chọn lựa địa điểm trọng tài phù hợp, như Bắc Kinh, Thượng Hải hay Hong Kong, tùy theo tính chất hợp đồng, môi trường pháp lý hay mức độ kỳ vọng về sự hỗ trợ tư pháp của địa phương đó.

Mở cánh cửa cho trọng tài ad hoc

Nội dung quan trọng không kém trong lần sửa đổi này là việc mở ra cánh cửa cho trọng tài ad hoc (trọng tài vụ việc), vốn là loại hình trọng tài phổ biến tại nhiều quốc gia có hệ thống pháp lý phát triển, nhưng trước đây gần như vắng bóng trong hệ thống pháp luật của Trung Quốc.

Trong hệ thống pháp luật cũ, Trung Quốc duy trì quan điểm thận trọng, hầu như không thừa nhận trọng tài ad hoc. Chỉ một số mô hình thí điểm hạn chế ở địa phương được triển khai nhưng thiếu cơ sở luật định để nhân rộng. Luật mới, đúc kết những bài học từ các thí điểm trên, đã tạo sự đột phá khi cho phép áp dụng trọng tài ad hoc trong một số trường hợp nhất định, đặc biệt là các tranh chấp có yếu tố nước ngoài trong lĩnh vực hàng hải hoặc tại các khu thương mại tự do thí điểm và Cảng Thương mại tự do Hải Nam hay các khu vực, lĩnh vực được Chính phủ Trung Quốc cho phép.

Dù phạm vi áp dụng còn giới hạn, sự hiện diện chính thức của trọng tài ad hoc mang ý nghĩa của bước chuyển quan trọng hướng tới hội nhập quốc tế. Đây là loại hình cho phép các bên tự thiết kế quy tắc tố tụng phù hợp, tạo không gian linh hoạt để tối ưu hóa quá trình giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, chính sự linh hoạt này cũng đặt ra yêu cầu cao về trình độ chuyên môn và kinh nghiệm của đội ngũ luật sư và trọng tài viên.

Cơ chế bảo toàn

Mặc dù Luật Tố tụng dân sự cho phép các bên nộp đơn yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp trước khi trọng tài được thành lập, nhưng trên thực tế, các yêu cầu này hầu như không được tòa án chấp nhận do Luật Trọng tài (cũ) không có quy định rõ ràng về vấn đề này. Tương tự, các yêu cầu áp dụng biện pháp bảo toàn hành vi trong quá trình trọng tài cũng rất ít khi được chấp thuận. Bảo toàn hành vi là một loại biện pháp khẩn cấp do tòa án áp dụng nhằm yêu cầu một bên phải thực hiện hoặc phải ngừng thực hiện một hành vi nhất định trong thời gian chờ giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.

Nguồn: cibel.unsw.edu.au

Điều 39 của Luật Trọng tài (sửa đổi) đã khắc phục sự thiếu rõ ràng này bằng cách chính thức thừa nhận biện pháp bảo toàn hành vi là một lựa chọn hợp pháp, đồng thời cho phép nộp đơn yêu cầu áp dụng trước khi khởi kiện trọng tài trong trường hợp khẩn cấp theo quy định của Luật Tố tụng dân sự. Điều luật cũng nêu rõ tòa án “phải xử lý kịp thời các yêu cầu như vậy theo đúng pháp luật”.

Những quy định này đã thiết lập nền tảng pháp lý đầy đủ cho cả hai cơ chế: biện pháp bảo toàn hành vi và biện pháp bảo toàn trước trọng tài.

Trong thực tiễn giao dịch, nhiều hành vi vi phạm hợp đồng hoặc xâm phạm quyền lợi xảy ra rất đột ngột và kéo dài, chẳng hạn như việc một bên bí mật hợp tác với đối tác thứ ba dù đang ràng buộc trong thỏa thuận độc quyền. Nếu không có biện pháp can thiệp ngay lập tức, bên bị hại sẽ phải chịu thiệt hại liên tục mà một phán quyết trọng tài đưa ra sau này có thể không khắc phục được.

Sự thay đổi này sẽ tác động mạnh đến chiến lược pháp lý của doanh nghiệp. Những tình huống mà thiệt hại phát sinh theo từng ngày, thậm chí từng giờ như vi phạm bảo mật, vi phạm độc quyền, chiếm giữ tài sản, nay đã có cơ chế khẩn cấp hữu hiệu.

Ở tầm rộng hơn, Luật Trọng tài (sửa đổi) phản ánh bước đi mạnh mẽ của Trung Quốc trong hành trình hội nhập thể chế. Điều này không chỉ nâng cao vị thế của Trung Quốc trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, mà còn tạo động lực tăng cường hợp tác kinh tế và cải thiện môi trường kinh doanh theo hướng minh bạch, ổn định và thân thiện hơn với nhà đầu tư quốc tế.

Ngọc Minh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/phap-luat-ve-trong-tai-tren-the-gioi-luat-trong-tai-sua-doi-cua-trung-quoc-dau-moc-cai-cach-the-che-tiem-can-chuan-muc-quoc-te-10399581.html