Phát huy giá trị di sản các lăng thờ cá Ông

6 giờ trướcBài gốc

Lăng thờ cá Ông ở xã Sông Đốc, tỉnh Cà Mau. Ảnh: Văn Chương

Từ phương xa tới đất mũi Cà Mau, nhiều du khách đều muốn ghé thăm lăng Ông Nam Hải – nơi gắn với nhiều câu chuyện kể về cá Ông cứu ngư dân bị nạn trên biển. Điều khác lạ đầu tiên mà họ thấy, đó là những vật lạ được quấn giấy đỏ nằm trên bàn thờ, trông giống như từng đoạn xương của con khủng long thời tiền sử. Một cảm giác huyền bí ùa đến ngay khi vừa bước qua cánh cổng đầu tiên, nơi bao đời ngư dân mỗi cuối mùa biển lại bước vào vái lạy, bẩm báo với vị thần được phụng thờ, vốn chỉ là một loài cá giữa đại dương.

Ở khắp các tỉnh miền Trung, từ thành phố Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Gia Lai đến Lâm Đồng, đều có lăng Ông Nam Hải. Nhưng nếu không đọc tên trên cổng, hoặc có người giới thiệu, thì khó có thể nhận ra. Còn lăng Ông Nam Hải ở miệt biển Cà Mau thì có lẽ không cần đọc chữ, chỉ cần nhìn hình. Ngay trên nóc và hiên trước của lăng có hai chú cá heo rất lớn được chạm bằng xi măng. “Hai con cá này được chạm đúng tư thế cá Ông lụy vô bờ và chờ ngư dân mang đi chôn cất” - ngư dân Đặng Văn Dũng cho biết.

Đối với ngư dân, cá Ông gắn với nhiều câu chuyện về độ mạng cứu người. Dân gian cho rằng, cá Ông là mảnh pháp y (áo choàng sau lưng) của Quán Thế Âm Bồ Tát ném xuống biển để cứu ngư dân gặp nạn. Các chùa ở miến Nam thường khắc hình ảnh Quán Thế Âm ngồi trên lưng con cá rồng. Nếu tìm hiểu rộng thì chuyện cá Ông cứu người không chỉ có ở Việt Nam, mà được ngư dân ở tận các quốc gia ở Nam Mỹ như Chi Lê, Argentina nhắc đến.

Cà Mau là nơi vào thế kỷ 18 đã phát tích ra câu chuyện cá Ông được vua Gia Long sắc phong là thần Nam Hải Đại Tướng quân. Đó là lần chúa Nguyễn Ánh bị quân của Quang Trung truy đuổi, khi thuyền chạy đến sông Giang Khẩu Soài Rạp nằm giữa 2 tỉnh Gia Định và Gò Công thì sóng gió nổi lên, trong khi chiến thuyền của quân Quang Trung gần áp sát. Chúa Nguyễn Ánh đã ngẩng mặt cầu trời. Sóng gió ầm ầm, chiến thuyền của 2 bên đều bị đánh đắm, nhưng Nguyễn Ánh được cá Ông dìu vào bờ thuộc địa phận Vàm Láng, Gò Công. Sau này, khi lên ngôi vào năm 1802, Nguyễn Ánh lấy hiệu là Gia Long, sắc phong cá Ông là Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân Tôn Thần. Ở vùng biển phương Nam, cá Ông còn gắn với câu chuyện ngài Ja Aih Wa, dân tộc Chăm Pa từ Ma Lai quay trở về thì bị đắm thuyền, sau đó, cá Ông đưa xác ngài khu vực Cá Ná, tỉnh Lâm Đồng, được người Việt và người Chăm cùng chôn cất.

Không nơi nào ở miền Trung, lăng Ông Nam Hải được xây dựng quy mô và có cả người gác lăng, cả ngày lẫn đêm hương khói như ở lăng Ông Nam Hải ở xã Sông Đốc, tỉnh Cà Mau. Trong khi nếu so sánh những câu chuyện như huyền tích thì ngoài chuyện cá Ông cứu chúa Nguyễn Ánh, ở phương Nam không có nhiều câu chuyện hay về cá Ông cứu người như ở các tỉnh miền Trung. Ngay tại khu vực nghĩa địa cá Ông ở xã đảo Tam Hải, thành phố Đà Nẵng, ông Nguyễn Quý, một ngư dân kỳ cựu khi nhắc lại cá Ông đã lập tức tỏ vẻ sùng bái, nhắc chuyện được cá Ông cứu sống. Ở Đà Nẵng, Quảng Ngãi, nếu tới các làng chài từng làm nghề câu mực khơi thì nơi nào cũng gặp những nhân chứng kể chuyện cá Ông cứu mạng.

Lăng Ông Nam Hải ở xã Sông Đốc, tỉnh Cà Mau được xây dựng từ năm 1925, sau khi ngư dân địa phương phát hiện xác cá dài 20 mét trôi vào cửa biển Vàm Xoáy. Xương cốt cá sau đó được đưa về thờ ở Vàm Rạch Ruộng. Ở một số nơi, xương cốt cá Ông được xem là bí mật nên được cất trong hòm kín, không ai được xem. Còn ở Cà Mau, xương cá Ông được người dân thờ phụng rất thành kính. Bộ xương cá Ông loại nhỏ được phục dựng nguyên vẹn, đặt trong tủ kính; còn xương cá Ông loại lớn thì từng đoạn xương sườn được quấn giấy màu đỏ, đặt trên bàn thờ.

Bộ xương của cá Ông được đặt trang trọng ngay trên bàn thờ cá Ông. Ảnh: Văn Chương

Năm 2021, Lễ hội Nghinh Ông Sông Đốc đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhân là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Từ đó, lăng Ông Nam Hải trở thành điểm thu hút du khách thập phương. Nếu so sánh lăng Ông Nam Hải ở Sông Đốc với nghĩa địa cá Ông ở xã đảo Tam Hải, thì di tích ở Tam Hải có nhiều nét đặc sắc nổi bật nhưng chưa được khai thác, vì nơi đây trùng trùng điệp điệp mộ cá Ông, với hơn 500 mộ. Hàng trăm năm trước, những chiếc thuyền bầu xuôi ngược, những ngư dân ra đánh bắt cá ở quần đảo Hoàng Sa thường cập tàu vào để thắp hương tưởng niệm cá Ông, vị thần hộ mệnh của ngư dân trên biển cả.

Đầu năm 2025 vừa qua, tỉnh Cà Mau đã tổ chức chuỗi sự kiện nhằm tôn vinh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Lễ hội Nghinh Ông Sông Đốc” tròn 100 năm. Quan trọng nhất trong lễ là hàng chục tàu cá cùng rất nhiều ngư dân tiến ra biển rước Ông và hướng về đảo Hòn Chuối. Trên hành trình, nếu gặp được cá Ông phun nước (còn gọi là Ông Dội) thì đoàn tàu sẽ quay trở về ngay. Trường hợp không gặp được cá Ông phun nước, cả đoàn vẫn tiếp tục ra khơi và chủ lễ sẽ đọc lời nguyện cầu. Nhiều ngư dân tin tưởng vào sự linh thiêng và may mắn mà cá Ông mang lại cho mùa biển mới.

Những chiếc tàu công suất lớn mang số hiệu CM 95303TS, CM 95678TS, CM 91100TS treo cờ rực rỡ, dẫn đầu đoàn tàu. Trong quá trình làm lễ trên biển, người chủ lễ lấy chai múc nước biển, làm lễ xin keo bằng cách gieo hai đồng tiền cổ và tính theo chiều sấp, ngửa của đồng tiền để cầu sự đồng lòng, nhất trí của ông bà khuất mặt, chứng giám lễ hội của con cháu và ban cho làng chài sự may mắn trong mùa biển mới.

Lê Văn Chương

Nguồn Biên Phòng : https://bienphong.com.vn/phat-huy-gia-tri-di-san-cac-lang-tho-ca-ong-post497024.html