Rủi ro pháp lý nhìn từ một vụ kiện hành chính về thuế

5 giờ trướcBài gốc

Tháng 11-2016, Bumkoo Industrial C., LTD (Bumkoo), một nhà đầu tư 100% vốn nước ngoài, đã chuyển nhượng 20% vốn góp tại Công ty TNHH BK VINA (B) cho hai cá nhân nước ngoài khác.

Sáu năm sau, vào năm 2022, Cục Thuế tỉnh Bình Dương đã ban hành Thông báo tạm tính nộp thuế thu nhập doanh nghiệp số 8758/TB-CTBDU, yêu cầu B phải nộp 1.009.760.303 đồng, gồm tiền thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) gốc phát sinh từ hoạt động chuyển nhượng vốn là 608.397.751 đồng, còn lại là tiền phạt do kê khai sai và tiền chậm nộp.

Công ty B khởi kiện vụ án hành chính tại Tòa án Nhân dân tỉnh Bình Dương yêu cầu hủy bỏ Thông báo 8758 với ba lý do chính là: (1) Cục Thuế xác định sai đối tượng nộp thuế, (2) Ấn định giá vốn và tỷ giá sai quy định, và (3) Quyết định xử phạt khi đã hết thời hiệu.

Tòa án Nhân dân tỉnh Bình Dương đã ban hành bản án sơ thẩm số 73/2023/HC-ST ngày 14-12-2023, chấp nhận yêu cầu khởi kiện của Công ty B, tuyên hủy Thông báo 8758 và buộc Cục Thuế tỉnh Bình Dương phải giải quyết lại nghĩa vụ nộp thuế theo đúng pháp luật. Mặc dù vậy, Công ty B vẫn tiếp tục kháng cáo, yêu cầu cấp phúc thẩm sửa án theo hướng chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện, tuyên bố công ty không phải chịu bất kỳ nghĩa vụ thuế nào.

Tòa án Nhân dân cấp cao tại TPHCM trong phiên phúc thẩm sau đó đã không chấp nhận kháng cáo của Công ty B và đồng thời giữ nguyên bản án sơ thẩm, hủy toàn bộ Thông báo 8758/TB-CTBDU và buộc Cục trưởng Cục Thuế tỉnh Bình Dương phải tính toán lại nghĩa vụ thuế .

Nghĩa vụ thuế trong giao dịch chuyển nhượng vốn

Một trong những vướng mắc pháp lý cơ bản trong giao dịch chuyển nhượng vốn có yếu tố nước ngoài là sự nhầm lẫn giữa bên chuyển nhượng vốn (người phát sinh thu nhập chịu thuế) và bên kê khai và nộp thuế thay (người có trách nhiệm hành chính).

Trách nhiệm pháp lý giữa công ty mẹ - con

Trong vụ án nêu trên, Cục Thuế đã nhầm lẫn khi xác định Công ty B là bên chuyển nhượng vốn góp và ban hành Thông báo 8758 dựa trên căn cứ này.

Tòa phúc thẩm đã xem xét và phân định rõ ràng rằng Bumkoo mới là bên chuyển nhượng vốn, phát sinh thu nhập chịu thuế. Công ty B chỉ là tổ chức có trách nhiệm kê khai, khấu trừ và nộp thay số thuế TNDN phải nộp cho Bumkoo.

Quy định này áp dụng khi tổ chức nước ngoài không hoạt động theo pháp luật Việt Nam có hoạt động chuyển nhượng vốn. Trường hợp cả bên chuyển nhượng và bên nhận chuyển nhượng đều không thành lập và hoạt động theo pháp luật Việt Nam, thì doanh nghiệp có phần vốn được chuyển nhượng tại Việt Nam có trách nhiệm kê khai và nộp thay số thuế này.

Nguyên tắc thuế tại nguồn

Lập luận của Cục Thuế tỉnh Bình Dương viện dẫn Điều 5 Hiệp định tránh đánh thuế hai lần giữa Việt Nam và Hàn Quốc, cho rằng B là cơ sở thường trú của Bumkoo tại Việt Nam, qua đó B phải thực hiện nghĩa vụ nộp thay.

Mặc dù cơ quan thuế có sự nhầm lẫn về chủ thể chịu thuế, nhưng việc tòa án khẳng định trách nhiệm “kê khai và nộp thay” của B là phù hợp với nguyên tắc thu thuế tại nguồn đối với thu nhập phát sinh tại Việt Nam của nhà đầu tư không cư trú. Phán quyết này giúp các doanh nghiệp FDI nhận thức rõ rằng nghĩa vụ thuế thuộc về nhà đầu tư nước ngoài. Còn trách nhiệm thực hiện thủ tục hành chính thuộc về công ty Việt Nam với vai trò đại diện nộp thay.

Việc cơ quan thuế xác định sai chủ thể đã làm Thông báo 8758 thiếu căn cứ pháp lý ngay từ đầu, dẫn đến việc bị tòa án tuyên hủy quyết định đã ban hành.

Rủi ro đánh thuế đối với chênh lệch tỷ giá được tòa làm rõ

Vướng mắc phức tạp nhất về mặt chuyên môn nghiệp vụ trong vụ án này là việc xác định giá vốn của phần vốn chuyển nhượng và việc áp dụng tỷ giá cho khoản vốn góp ban đầu.

Theo nguyên tắc chung, thu nhập tính thuế TNDN từ chuyển nhượng vốn được tính bằng:

Thu nhập tính thuế = [Giá chuyển nhượng] – [Giá mua (Giá vốn)] – [Chi phí chuyển nhượng]

Cục Thuế tỉnh Bình Dương đã ấn định giá vốn cho 20% vốn góp Bumkoo bằng cách lấy tổng vốn điều lệ 3.210.000 đô la (từ giấy chứng nhận đầu tư), so sánh với nguồn vốn theo báo cáo tài chính năm 2017 (52.450.194.671 đồng), từ đó suy ra tỷ giá góp vốn lịch sử là 16.339,62 đồng/đô la. Cục Thuế đã sử dụng tỷ giá lịch sử này để tính giá vốn cho giao dịch năm 2016, lúc tỷ giá giao dịch thực tế là 1 đô la = 22.580 đồng.

Quyết định của vụ án hành chính về thuế này rất có ý nghĩa trong việc cung cấp các hướng dẫn rõ ràng về cách thức xác định nghĩa vụ thuế TNDN từ chuyển nhượng vốn có yếu tố ngoại tệ. Đồng thời vụ án cũng khẳng định tầm quan trọng của việc tuân thủ các quy tắc pháp lý về thời hiệu và thời hạn trong xử lý vi phạm hành chính. Đây là cơ sở để các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước các quyết định hành chính chưa hợp lý (nếu có) trong thời gian tới.

Vốn góp ban đầu của Bumkoo được thực hiện từ năm 2008, khi tỷ giá đô la Mỹ và tiền đồng còn thấp và tỷ giá này đã khác vào thời điểm chuyển nhượng năm 2016. Theo đó, tòa phúc thẩm đã bác bỏ phương pháp này và khẳng định rằng doanh thu, chi phí và giá tính thuế phát sinh bằng ngoại tệ phải được quy đổi ra tiền đồng Việt Nam theo tỷ giá giao dịch thực tế tại thời điểm phát sinh thu nhập chịu thuế.

Việc Cục Thuế lấy giá chuyển nhượng năm 2016 để quy đổi ngược sang đô la ở thời điểm năm 2008, sau đó lại quy đổi lại sang tiền đồng để làm căn cứ tính giá vốn là chưa đúng pháp luật. Cách tính này làm cho thu nhập chịu thuế tăng lên phi lý. Phần tăng này thực chất là lợi nhuận từ chênh lệch tỷ giá tích lũy trong suốt quá trình đầu tư, chứ không phải là lợi nhuận thực sự từ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Vì vậy, tòa án yêu cầu phải tính theo tỷ giá tại thời điểm tháng 11-2016 là thời điểm phát sinh thu nhập chịu thuế.

Quyết định của tòa án là một sự bảo vệ quan trọng đối với các nhà đầu tư FDI, đảm bảo rằng họ chỉ bị đánh thuế TNDN trên lợi nhuận kinh doanh thực tế phát sinh tại Việt Nam, tránh việc đánh thuế lên phần chênh lệch tỷ giá vốn đầu tư ban đầu.

Xử phạt vi phạm hành chính và truy thu thuế

Thời hiệu xử phạt và ban hành quyết định

Theo quy định, thời hiệu xử phạt đối với hành vi khai sai dẫn đến thiếu số tiền thuế phải nộp là năm năm kể từ ngày thực hiện hành vi vi phạm. Trong vụ án này, thời điểm phát sinh hành vi vi phạm là ngày 27-11-2016 (thời điểm hết hạn nộp hồ sơ kê khai). Do đó, thời hiệu năm năm để xử phạt kết thúc vào ngày 27-11-2021. Tuy nhiên, Thông báo xử phạt 8758 được ban hành vào ngày 23-5-2022, tức là đã quá thời hiệu hơn sáu tháng, nên “hành vi kê khai sai thuế đã hết thời hiệu theo pháp luật”, theo nhận định của tòa phúc thẩm.

Ngoài ra, Luật Xử lý vi phạm hành chính quy định thời hạn tối đa để ra quyết định xử phạt là 60 ngày (đối với vụ việc phức tạp) kể từ ngày lập biên bản vi phạm hành chính. Biên bản làm việc xác định Công ty B vi phạm được lập ngày 21-3-2022. Thông báo xử phạt 8758 được ban hành ngày 23-5-2022, tức là 62 ngày sau, là cơ sở pháp lý kép không thể chối cãi để các tòa án có thẩm quyền tuyên bố phần xử phạt hành chính trong Thông báo 8758 vô hiệu.

Phân biệt xử phạt và truy thu thuế

Theo quy định hiện hành, thời hiệu truy thu thuế đối với hành vi khai thiếu thuế là mười năm tính từ ngày phát sinh vi phạm. Do vi phạm xảy ra năm 2016, thời hiệu truy thu thuế kéo dài đến năm 2026. Đây là lý do tòa án chỉ hủy phần quyết định hành chính sai phạm và vô hiệu hóa phần phạt tiền, nhưng vẫn buộc Cục Thuế phải “giải quyết lại nghĩa vụ nộp thuế” của Công ty B. Do đó, cơ quan thuế vẫn có quyền truy thu số tiền thuế TNDN gốc đã nộp thiếu/chưa nộp (nếu có) trong trường hợp này.

Vụ án hành chính về thuế này rất có ý nghĩa trong việc cung cấp các hướng dẫn rõ ràng về cách thức xác định nghĩa vụ thuế TNDN từ chuyển nhượng vốn có yếu tố “ngoại tệ”. Đồng thời vụ án đã đưa ra các cơ sở pháp lý quan trọng để doanh nghiệp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước các quyết định chưa phù hợp của cơ quan có thẩm quyền trong thời gian tới.

(*) Công ty Luật TNHH HM&P

LS. Nguyễn Văn Phúc (*)

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/rui-ro-phap-ly-nhin-tu-mot-vu-kien-hanh-chinh-ve-thue/