Thiên tai cực đoan gia tăng, chuyên gia cảnh báo quy luật mưa lũ đang đổi khác

2 giờ trướcBài gốc

Quy luật mưa lũ bị thay đổi nghiêm trọng

Từ đầu năm 2025 đến nay, Việt Nam liên tiếp ghi nhận những đợt thiên tai đặc biệt nghiêm trọng. Mưa lớn, lũ chồng lũ, bão bất thường nhiều lần phá vỡ kỷ lục lịch sử, gây thiệt hại nặng nề cho người dân và đặt hệ thống dự báo, cảnh báo trước thách thức rất lớn.

GS Trần Thục, Chủ tịch Hội Khí tượng Thủy văn Việt Nam cho biết, Trong những năm gần đây, Việt Nam liên tiếp phải đối mặt với nhiều đợt thiên tai nghiêm trọng như mưa lớn, bão và lũ lụt trên diện rộng. Một số trận lũ đã được ghi nhận là "lũ lịch sử" do mực nước trên nhiều sông vượt kỷ lục, gây ngập lụt diện rộng và thiệt hại nặng nề về người, tài sản cũng như cơ sở hạ tầng.

Đáng chú ý, các năm 2011, 2016, 2017, 2020, 2024 và 2025 đều xảy ra các sự kiện lũ lụt đặc biệt lớn. Cụ thể, lũ lịch sử đã xuất hiện ở khu vực Trung Bộ (vào các năm 2011, 2016, 2020, 2025) và khu vực Bắc Bộ (vào các năm 2017, 2024, 2025).

Miền Trung trải qua giai đoạn mưa lũ lịch sử hiếm gặp.

Đặc biệt, năm 2025 nổi bật với mức độ lũ lụt nghiêm trọng và trên diện rộng, với mực nước vượt nhiều mốc lịch sử ở cả Bắc Bộ, Trung Bộ. Sự khác biệt lớn này so với các năm trước (thường chỉ lũ lụt trên phạm vi đơn khu vực hoặc đa khu vực nhưng diện nhỏ hơn) đã dẫn đến hàng trăm người thương vong, mất nhà cửa, ngập hàng trăm nghìn ha lúa, gây tổn thất kinh tế vô cùng lớn.

Trận lũ lịch sử trong tháng 11 tại khu vực Nam Trung Bộ thêm một lần nữa cho thấy mức độ dễ bị tổn thương của nước ta trước các hiện tượng thời tiết cực đoan, đặc biệt là mưa và lũ. Kể từ đầu năm, sau Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ, khu vực Nam Trung Bộ đã trở thành "tâm lũ", cho thấy mức độ khốc liệt của thiên tai ở vùng này.

Quy luật lũ truyền thống ở Nam Trung Bộ đang thay đổi. Theo thống kê trong 30 năm qua, các đợt lũ lớn ở Nam Trung Bộ thường xảy ra trước ngày 15.11. Tuy nhiên, đợt lũ lớn năm 2025 lại xuất hiện muộn hơn so với quy luật này.

Lũ lớn, đặc biệt lớn và lũ lịch sử đã xuất hiện trên nhiều sông từ Quảng Trị đến Khánh Hòa và Lâm Đồng. Tại một số trạm trên sông Kỳ Lộ, hạ lưu sông Ba (ở Đắk Lắk), sông Dinh Ninh Hòa (Khánh Hòa), sông Đa Nhim (Lâm Đồng) đã ghi nhận mức lũ vượt lịch sử trong vòng 30 - 40 năm trở lại đây. Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Phú Lâm trong đợt lũ này có chu kỳ lặp lại ước tính khoảng 50 năm (tần suất hiếm).

Ứng phó với mưa lũ cực đoan hơn trong tương lai

Theo GS Trần Thục, sự kiện lũ lớn bất thường này là một minh chứng rõ ràng cho thấy quy luật lũ truyền thống đang thay đổi, phản ánh xu hướng thời tiết ngày càng cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến sự thay đổi của hoàn lưu, bão và áp thấp nhiệt đới. Thiên tai đang xảy ra thường xuyên hơn và khốc liệt hơn đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao năng lực dự báo, quản lý rủi ro và phòng chống thiên tai cho khu vực này.

PGS.TS Nguyễn Tiền Giang – Trưởng khoa Khí tượng Thủy văn, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định đợt lũ năm nay không thể chỉ xem là sự kiện "trăm năm có một", mà là lời cảnh báo rõ rệt về xu hướng cực đoan hóa thời tiết dưới tác động của biến đổi khí hậu và áp lực từ phát triển kinh tế – xã hội.

Theo ông, những tổ hợp thời tiết bất lợi đang xuất hiện với tần suất dày hơn: nền mưa tích lũy cao, một đợt mưa cực lớn đổ xuống, La Nina hoạt động, không khí lạnh mạnh, sóng và triều đều lớn, lòng dẫn bị biến đổi, hạ tầng phát triển nhanh nhưng chưa theo kịp các kịch bản cực đoan mới. "Tất cả cộng lại tạo nên một trận lũ vượt ngoài tưởng tượng", PGS Giang nói.

Ông cho rằng bài học lớn nhất từ trận "đại hồng thủy" năm 2025 ở Nam Trung Bộ là không thể nhìn nhận từng yếu tố rời rạc. Công tác dự báo cần gắn chặt hơn với đánh giá rủi ro theo quy mô lưu vực, có tính đến biến đổi khí hậu và sự thay đổi của mặt đệm. Bên cạnh đó, quy hoạch hạ tầng, đô thị và khu công nghiệp cần được rà soát dưới góc độ tiêu thoát lũ, thay vì chỉ xét đến hiệu quả kinh tế, giao thông hay cảnh quan.

"Trong tương lai, các trận lũ có thể không xuất hiện thường xuyên nhưng khi xảy ra, mức độ cực đoan sẽ lớn hơn. Nếu không kịp điều chỉnh cách nhìn, cách quy hoạch và cách vận hành các công trình, thiệt hại sẽ không dừng ở mức 13.000 tỷ đồng mà có thể cao hơn nhiều", PGS.TS Nguyễn Tiền Giang cảnh báo.

Theo GS Trần Thục, để ứng phó hiệu quả hơn với các điều kiện thời tiết cực đoan, cần triển khai ba nhóm giải pháp trọng tâm.

Giải pháp công nghệ và hạ tầng là phải tăng mật độ trạm quan trắc khí tượng thủy văn, lắp thêm trạm đo mưa tự động và trạm thủy văn chuyên dùng tại vùng thượng lưu và khu vực sóng di động yếu ở Nam Trung Bộ. Đầu tư hệ thống radar thời tiết dải X cho đô thị và miền núi nhằm quét mây, mưa chi tiết. Ứng dụng AI và dữ liệu lớn để xây dựng mô hình cảnh báo ngập lụt, sạt lở theo thời gian thực; hoàn thiện bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai tỷ lệ lớn cho các khu dân cư trọng điểm.

Giải pháp cơ chế và quy trình là chuyển sang mô hình "dự báo dựa trên tác động", giúp người dân và chính quyền hiểu rõ hệ quả trực tiếp của lượng mưa dự báo. Đồng thời, tăng cường phối hợp vận hành liên hồ chứa tại các lưu vực sông ngắn – dốc ở Nam Trung Bộ để tránh tình trạng "lũ chồng lũ".

Giải pháp xã hội và truyền thông cần đảm bảo cảnh báo thiên tai tiếp cận được người dân vùng sâu, vùng xa ngay cả khi mất điện, nghẽn mạng. Nâng cao năng lực cộng đồng thông qua hướng dẫn đọc hiểu bản tin dự báo và kỹ năng nhận biết dấu hiệu thiên tai tại chỗ.

Tô Hội

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/thien-tai-cuc-doan-gia-tang-chuyen-gia-canh-bao-quy-luat-mua-lu-dang-doi-khac-169251202154743118.htm