Trống đồng - Bảo vật linh thiêng của người Lô Lô đen

6 giờ trướcBài gốc

Tang vũ theo nhịp trống (trong nhà).

Với đồng bào Lô Lô đen, trống đồng là bảo vật linh thiêng. Nó là nhạc khí duy nhất dùng trong đám tang và cũng duy nhất chỉ được sử dụng trong đám ma tươi, ma khô. Thậm chí, là một yếu tố tiên quyết trong đám ma của họ. Tiếng trống trong nghi lễ tang ma là thanh âm kết nối cõi trần với cõi thần thiêng và tiên tổ, tiễn đưa linh hồn người đã khuất về thế giới bên kia.

Một bộ trồng đồng gồm hai chiếc: Trống cái (dảnh mo) có đường kính là 60cm, cao 22cm và trống đực (dảnh pố) có đường kính là 56cm, cao 24cm. Trống có bốn quai, bố trí thành hai cặp đối xứng qua trục thân. Chính giữa mặt trống là hoa văn hình ngôi sao 12 cánh, tượng trưng cho 12 tháng trong năm. Hình tròn giữa mặt trống là hình mặt trời (theo quan niệm bố - Trời, mẹ - Đất), các đường hoa văn xung quanh là các hành tinh vây quanh mặt trời. Hoa văn trên bề mặt của trống đồng có nhiều nét giống hoa văn trang trí trên trang phục truyền thống của người Lô Lô đen.

Mặt trước cặp trống đồng của dân tộc Lô Lô đen.

Việc sử dụng trống đồng trong tang lễ của người Lô Lô đen được thực hiện hết sức nghiêm cẩn, tuân thủ các lệ tục sau:

Mời thầy cúng đến làm lễ xin phép tổ tiên, gọi hồn trống để đem trống đồng ra dùng trong tang lễ. Nếu đi mượn trống của dòng họ khác, tang chủ phải đem tới một đôi gà để cúng tổ tiên của dòng họ đó, rồi mới được phép rước trống về sử dụng. Lời khấn của thầy cúng xin phép tổ tiên, gọi hồn trống và đem trống ra dùng để đưa linh hồn người chết về với tổ tiên như sau:

Hôm nay trời đảo lộn,

Hôm nay đất xoay vần.

Đứng trước bàn thờ đây,

Con xin phép ông bà.

Nhờ đến ông bà trống,

Để ông bà đưa linh.

Đưa cha về đất tổ,

Để không gặp bão tố.

Tránh được ma dữ trêu,

Tránh được ngọn gió độc.

Không phải đứng đầu đường,

Không phải lượn đường cua,

Không phải gặp bão to,

Tiếng trống đi đến đâu.

Hồn cha cũng ở đó,

Về với ông với bà.

Người đánh trống là đàn ông chưa vợ (nếu có vợ rồi thì khi đó vợ không phải đang ở trong thời gian mang thai) sẽ cầm dùi đánh vào mặt trống, tay kia cầm dùi gõ vào tang trống để giữ nhịp cho các điệu múa. Khi đánh, trống đực bao giờ cũng được treo bên phải, trống cái treo bên trái. Hai đầu dây được buộc vào từng quai của hai chiếc, treo lên xà nhà. Hai trống buộc quay mặt vào nhau với khoảng cách là 30cm.

Trong lễ cúng ma tươi, người ta quay lưng 2 cái trống vào nhau, dùng dây để treo trống lên. Trống mẹ để bên trái, trống bố để bên phải. Khi gõ thì phải gõ trống bố trước, trống mẹ sau. Người đánh trống dùng hai dùi (bằng củ chuối, hoặc củ dáy dài) khoảng 15 - 20cm đánh 36 điệu. Khi đánh, tay phải cầm dùi to lia vào 2 mặt trống đực và cái, còn thanh tre dẹt bật ngang vào tang trống đực. Vì vậy, hai chiếc trống đồng bao giờ cũng tạo ra ba tiết tấu cùng một lúc: hai tiết tấu được tạo ra bởi hai trống đực và cái do dùi tay phải đánh, một tiết tấu khác được tạo nên bởi thanh tre cầm ở tay trái gõ vào tang trống. Có lẽ, quan niệm về âm - dương, sự sinh sôi nảy nở và tín ngưỡng phồn thực của người Lô Lô đen được thể hiện một cách rõ nét trong hành động hòa tấu hai chiếc trống đực và cái cùng một lúc.

Thầy mo Chi Văn Pao, 25 tuổi, thôn Khuổi Khon, xã Kim Cúc, huyện Bảo Lạc (Cao Bằng).

Đánh trống trong nghi lễ tang ma cũng được xem như nghệ thuật mà không phải bất cứ người đàn ông Lô Lô đen nào cũng thực hiện được. Trong đó, có một nguyên tắc bắt buộc là tiếng trống phải tương ứng với từng điệu múa. Bao nhiêu điệu múa thì có bấy nhiêu kiểu gõ trống. Mỗi bước đi, tang vũ đều phải theo nhịp trống, điệu trống. Tiếng trống lúc nhịp nhàng theo điệu múa thiêng đưa tiễn linh hồn, khi lại nhanh dồn, hối thúc, cẩn cáo với thần linh, tiên tổ để chuẩn bị đón nhận linh hồn về thế giới bên kia.

Không chỉ có nhịp múa mà mọi nghi thức trong đám tang của người Lô Lô đen đều theo âm thanh, nhịp phách của trống đồng. Đây là một trong những điểm nhấn làm nên sự khác biệt, độc đáo trong nghi lễ tang ma của đồng bào Lô Lô đen. Tính chất bi thương, nặng nề của đám ma, có lẽ, phần nào giảm bớt bởi tiếng bước chân dậm nhảy của điệu múa thiêng của bà con tham gia tang lễ, hòa trong nhịp đệm của tiếng trống đồng trầm hùng, oai linh, vang vọng khắp núi rừng.

Đối với người Lô Lô đen, việc sử dụng trống đồng trong lễ tang vừa mang ý nghĩa linh thiêng, trang trọng vừa thể hiện sự hiệp đồng gắn kết trong thiết chế xã hội. Tiếng trống anh linh trong tang ma không chỉ là sự tiễn đưa người chết mà còn có ý nhắc nhở con cháu nhớ về nguồn gốc tổ tiên, cư xử cho tròn đạo hiếu. Tiếng trống vang lên được xem như một thứ âm thanh huyền linh trong thế giới tâm linh của người Lô Lô đen. Những âm thanh thâm nghiêm tưởng như vô hình của cuộc đời nơi thế tục gắn kết cõi âm và cõi dương, mở những chặng đường bằng phẳng để linh hồn dễ dàng bước sang thế giới bên kia.

Múa theo nhịp trống đồng (trong đám ma khô của dòng họ Chi tại thôn Khuổi Khon, xã Kim Cúc, huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng).

Tiếng trống đồng của người Lô Lô đen như tiếng hót của loài chim Đan Tước chuyên sống trên núi cao. Cả vòng đời của loài chim này chỉ cất tiếng hót vào giờ hoàng đạo. Cùng với những bài hát mo và các điệu múa, nhạc cảm của trống đồng vút cao lên trời rồi tỏa xuống một vùng không gian rộng lớn của núi rừng, những thung lũng và khe sâu dưới chân núi. Từ miền thẳm sâu của tiềm thức, từ niềm trắc ẩn xa xăm, tiếng trống đồng như xuyên thấu vào lõi của đất trời che chở cho sự sinh sôi nảy nở của con cháu hậu duệ Lô Lô đen.

Trống đồng của người Lô Lô đen ngày nay đã trở thành một mã văn hóa. Tầm quan trọng của cổ vật này đã góp một phần không nhỏ vào việc tạo dựng bản sắc văn hóa Lô Lô đen. Bởi sức sống bất diệt của nó từ ngọn nguồn lịch sử đến bến bờ hiện đại. Và do đó, vượt qua sự kiểm chứng vốn nghiêm ngặt và khách quan của thời gian, trống đồng của người Lô Lô đen vẫn tồn tại như một minh chứng sống động về văn hóa độc đáo của dân tộc mình.

(Bài viết là sản phẩm của Đề tài nghiên cứu “Xây dựng mô hình sinh kế gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống cho cộng đồng một số dân tộc thiểu số có điều kiện khó khăn khu vực miền núi phía Bắc”. MS: ĐTCB.UBDT.05.22.24)

Phạm Thị Phương Thái (Trường Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên)

Nguồn Thái Nguyên : https://baothainguyen.vn/van-hoa/202502/trong-dong-bao-vat-linh-thieng-cua-nguoi-lo-lo-den-a5a23ca/