Vì tưởng niệm không chỉ để nhớ mà còn để học

3 giờ trướcBài gốc

Hơn bốn năm sau đại dịch Covid-19, TPHCM đã hồi phục mạnh mẽ với nhịp sống đô thị sôi động trở lại. Nhưng ký ức về những tháng ngày khủng hoảng vì đại dịch Covid -19 năm 2021, khi thành phố là tâm dịch lớn nhất cả nước, vẫn in sâu trong tâm trí mỗi người dân. Trong nỗi đau ấy, người dân thành phố cũng thể hiện sức mạnh phi thường, tinh thần tương trợ và ý chí hồi sinh. Một khu tưởng niệm nạn nhân đại dịch Covid-19, vì vậy, là một công trình tri ân cả cộng đồng đóng góp vào cuộc chiến chống đại dịch, tưởng nhớ những người đã khuất đồng thời lưu giữ ký ức như một phần lịch sử sống của đô thị. Khu tưởng niệm này trông như thế nào trên khu đất ở số 1 Lý Thái Tổ, vì vậy, cũng là điều mong ngóng dõi theo của người dân thành phố.

Ký ức và hồi sinh

Tại Uruguay, công trình World Memorial to the Pandemic, đài tưởng niệm toàn cầu về đại dịch được thiết kế là vòng tròn đường kính 40 mét với lỗ trống trung tâm hướng ra đại dương, nơi người dân hòa mình vào thiên nhiên để tưởng niệm nạn nhân Covid‑19. Ở London, Vương quốc Anh, không gian chữa lành cho người còn sống sót sau Covid-19 là bức tường tưởng niệm quốc gia Covid-19, National Covid Memorial Wall, dài hơn 500 mét bên bờ sông Thames, nơi ghi dấu mỗi sinh mạng mất đi bằng một trái tim vẽ tay, nơi người dân đặt hoa và gìn giữ ký ức sống động giữa lòng đô thị. Ở New York, Mỹ, đài tưởng niệm National September 11 Memorial and Museum sử dụng hồ nước chảy ngược vào lòng đất, vừa gợi cảm giác mất mát vừa thể hiện sức mạnh hồi sinh, đồng thời kết hợp tưởng niệm với trải nghiệm cảm xúc cho người tham quan bảo tàng.

Công trình World Memorial to the Pandemic, đài tưởng niệm toàn cầu về đại dịch được thiết kế là vòng tròn đường kính 40 mét với lỗ trống trung tâm hướng ra đại dương, nơi người dân hòa mình vào thiên nhiên để tưởng niệm nạn nhân Covid‑19.

Đài tưởng niệm Holocaust (Memorial to the Murdered Jews of Europe) ở Berlin, Đức mất hơn thập kỷ mới được hoàn thành - sau rất nhiều cuộc thảo luận công khai và nhiều lần chỉnh sửa thiết kế. Kết quả là công trình trở thành biểu tượng toàn cầu về trách nhiệm lịch sử và sự khiêm nhường trong ghi nhớ quá khứ. Rõ ràng là sự minh bạch và đối thoại chứ không phải quy mô hay vật liệu mới là nền tảng để một công trình tưởng niệm sống cùng xã hội.

Còn có rất nhiều đài tưởng niệm đáng chú ý trên thế giới này nhưng tựu trung đều được dựng lên theo hướng chung: vừa tưởng nhớ nạn nhân, vừa truyền cảm hứng hồi sinh và gắn kết cộng đồng. Những mô hình quốc tế cũng cho thấy, tưởng niệm hiện đại không đặt nặng vật chất mà hướng tới cảm xúc và sự tham gia của cộng đồng. Tưởng niệm không chỉ là “khắc ký ức trong đá” mà là nuôi dưỡng sự đối thoại giữa quá khứ và hiện tại.

Và câu chuyện năng lực quản trị đô thị

Một công trình biểu tượng chỉ thật sự có ý nghĩa khi đặt đúng bối cảnh và được quản trị minh bạch. Khu đất số 1 Lý Thái Tổ, nơi dự kiến xây dựng khu tưởng niệm nạn nhân Covid-19 là quần thể biệt thự cũ và cây xanh lâu năm, gắn liền với ký ức kiến trúc của đô thị. Nhiều ý kiến cho rằng, cần giữ lại cây xanh, cấu trúc cũ để không chỉ bảo tồn lịch sử mà còn tạo “lớp ký ức kép”, vừa tưởng nhớ đại dịch, vừa kể câu chuyện phục hồi của đô thị. Không gian tưởng niệm có thể vừa là công viên, vừa là nơi lưu trữ thông tin, trưng bày hình ảnh và ghi nhận đóng góp của cộng đồng, giúp ký ức hòa vào đời sống thay vì trở thành di tích xa lạ.

Với công trình công cộng, minh bạch là nguyên tắc quan trọng, do đó TPHCM cần công khai quy trình lựa chọn thiết kế, tiến độ, chi phí, cơ chế vận hành và bảo trì sau khi công trình hoàn thành. Dù có tài trợ tư nhân, đây vẫn là tài sản công, thuộc quyền quản lý của cộng đồng. Do đó, cần tổ chức thi tuyển thiết kế mở với hội đồng đánh giá độc lập, đồng thời tham vấn ý kiến giới chuyên môn, kiến trúc sư và các bên liên quan. Đây cũng là điều được nhắc đến trong Luật Quy hoạch đô thị và các quy định liên quan đến quản lý không gian công cộng. Việc tuân thủ các quy định này không chỉ bảo đảm tính pháp lý mà còn củng cố “niềm tin công”, yếu tố cốt lõi cho sự đồng thuận xã hội.

Thiết nghĩ, khi quyết định xây dựng khu tưởng niệm, điều thành phố thật sự cần làm là chọn cách kể lại câu chuyện của mình, chuyển tải ký ức và giá trị của cộng đồng, mở ra cơ hội cho hy vọng và sự kết nối. Nếu được thực hiện với tinh thần nhân văn và minh bạch, khu tưởng niệm nạn nhân Covid-19 tại TPHCM có thể trở thành một không gian chung, nơi mỗi người tìm thấy sự đồng cảm, nơi quá khứ được tôn trọng và tương lai được nuôi dưỡng bằng niềm tin.

Ths. Đặng Thị Thúy Diễm

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/vi-tuong-niem-khong-chi-de-nho-ma-con-de-hoc/