Xung quanh một di vật đá đầy bí hiểm ở di chỉ Vườn Chuối

4 giờ trướcBài gốc

Trong "kho tàng" hàng chục nghìn di vật, hiện vật được phát hiện tại di chỉ Vườn Chuối với nhiều vật liệu khác nhau, nhóm khai quật đã vô cùng bất ngờ tìm thấy một di vật bằng đá có tính chất rất đặc biệt, chất chứa nhiều điều bí ẩn, chưa thể giải mã một cách chắc chắn, gây sự quan tâm chú ý của giới nghiên cứu.

Di vật đá đặc biệt tại hố khai quật

1.Theo báo cáo bước đầu của nhóm khai quật, đợt khai quật di chỉ Vườn Chuối lần thứ 11 năm 2024 - 2025 do Viện Khảo cổ học phối hợp với Bảo tàng Hà Nội và Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) thực hiện, trên diện tích 6.000m2 về phía Tây của di tích đã tiếp tục khẳng định Vườn Chuối là khu di tích cư trú, mộ táng thuộc nhiều giai đoạn khác nhau từ tiền Đông Sơn đến Đông Sơn muộn. Trong hơn 100 mộ táng giai đoạn tiền Đông Sơn, nhóm khai quật đã phát hiện một di tích mộ táng được chôn theo "một di vật đá đặc biệt có hình dạng như một chiếc bích".

Hiện vật này thuộc di tích ký hiệu 24.VC. H16.L4.M40, phân bố trong phạm vi hố khai quật H16 với cao độ 6,692m so với mực nước biển. Hiện vật đã xuất lộ trước khi phát hiện ra mộ táng, do được chôn dựng đứng nên ban đầu hiện vật chỉ lộ ra một đỉnh nhọn đã bị sứt vỡ, 2/3 thân cắm sâu xuống mặt đất. Sau khi tiến hành xử lý khảo cổ toàn bộ M40, bước đầu nhóm khai quật đã xác định hiện vật đặc biệt này là một dạng bích bằng đá, thường được sử dụng trong các nghi thức tâm linh. Ở mộ M40, hiện vật được đặt ở vị trí phía ngoài bên trái di cốt, nằm ngang và cách đầu gối trái của chủ nhân ngôi mộ khoảng 14cm. Bích được làm từ chất liệu đá Nephrite màu xanh rêu, có 6 cạnh đều và đối xứng với nhau tạo thành hình lục giác. Hiện vật còn giữ được nguyên dáng, một đầu nhọn bị sứt vỡ, một đầu được gọt phẳng với đường kính ngoài 19,5cm, giữa thân được khoan lỗ tròn rộng 3cm, phần thân dày 1,2cm và vát mỏng dần đều về các cạnh. Các rìa cạnh ngoài được mài tạo lưỡi cong và vuốt nhọn thành đỉnh tam giác, giữa các đỉnh có đường gờ nổi từ trung tâm đến đỉnh các mũi nhọn. Toàn bộ bề mặt của hiện vật đều được mài nhẵn và chuốt bóng. Hiện vật có trọng lượng 524gr.

2.Theo nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình, nhóm khai quật di chỉ Vườn Chuối, trong văn hóa tiền Đông Sơn và Đông Sơn ở Việt Nam đã phát hiện các loại hình đồ ngọc như vòng tai, vòng tay, khuyên tai, chuỗi hạt… nhưng chưa từng tìm thấy loại hình "bích" như tại di tích Vườn Chuối nói riêng hoặc, và tại các di tích tiền sơ sử khu vực phía Bắc nói chung.

"Phát hiện mới này đã mang đến cho chúng ta những nhận thức mới về văn hóa tâm linh, những điều bí ẩn về cái chết mà con người tiền sơ sử đã thực hiện trong quá khứ. Bởi "bích" được biết đến là một miếng ngọc hình tròn hoặc biến thiên của hình tròn, có lỗ tròn ở giữa. Đây là một ngọc khí nghi lễ thường được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo, cúng tế trời đất, tang lễ hoặc hiến tặng. "Bích" còn là biểu tượng của thiên mệnh, quyền lực và đức hạnh. Về cấu tạo, hình dạng tròn hoặc gần tròn, biểu trưng cho trời (thiên) biểu thị sự hoàn hảo, vĩnh cửu. Lỗ ở giữa thể hiện liên kết giữa trời và đất, nơi thiên địa giao thoa. Chất liệu đá ngọc biểu trưng cho đức hạnh, sự cao quý của người quân tử. Trong tang lễ quý tộc, bích thường được đặt lên trên xác chết như vật hộ mệnh", nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình nhận định.

Báo cáo bước đầu, nhóm khai quật khảo cổ di chỉ Vườn Chuối xem đây là một phát hiện cực kỳ quan trọng, có ý nghĩa cả về khoa học khảo cổ và văn hóa, lịch sử. Việc phát hiện một hiện vật giống "bích" tại di tích Vườn Chuối đã mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới. Theo nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình, về mặt hình thái hiện vật, dựa trên những đặc điểm của di vật "chúng tôi có thể hoàn toàn khẳng định rằng đây là một ngọc khí nghi lễ kiểu "bích", hoặc ít nhất là một tiền thân bản địa, tương đồng về chức năng và biểu tượng". Ở góc độ địa - văn hóa học, di tích Vườn Chuối là một trong những di chỉ cư trú và mộ táng lớn nhất vùng đồng bằng sông Hồng, kéo dài qua bốn giai đoạn phát triển liên tục từ Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn; là nơi giao thoa giữa cư dân bản địa và ảnh hưởng bởi những nét giao thoa văn hóa Trung Hoa phía Bắc (qua đồ gốm, công cụ, và táng thức).

Phát hiện một di vật dạng "bích" tại đây có thể phần nào chứng minh sự tiếp xúc sớm giữa văn hóa bản địa và văn hóa Trung Hoa (có thể qua đường buôn bán, tôn giáo hoặc chính trị). Hoặc cũng có thể phản ánh sự phát triển song song của biểu tượng học nghi lễ tại Việt Nam một cách độc lập, nhưng có điểm tương đồng về tư duy.

3."Về mặt biểu tượng và nhân học, việc người Việt cổ ở Vườn Chuối sử dụng một vật giống "bích" trong ngữ cảnh nghi lễ cho thấy tư duy trừu tượng và tính biểu tượng hóa vũ trụ (trời - đất - con người) đã tồn tại trong cư dân tiền sơ sử. Điều này mở ra một hướng nghiên cứu mới về tín ngưỡng tâm linh ở thời kỳ tiền Đông Sơn ở Việt Nam hoặc sự hình thành và phát triển nghi lễ, quyền lực, cấu trúc xã hội trong văn hóa bản địa", nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình cho biết.

Hiện vật đá được phát hiện tại ngôi mộ

Ở khía cạnh khảo cổ học - liên ngành, nhóm khai quật cho rằng, hiện vật này có thể trở thành tiêu bản hiếm có để đối sánh với các bích cổ Trung Hoa về hình thức, kỹ thuật, chất liệu, chức năng; so sánh với các khí nghi lễ ở Đông Nam Á như trống đồng, chuỗi hạt ngọc, đĩa đá về mặt giá trị tinh thần trong tín ngưỡng con người. Sự phát hiện này cũng gợi đến cho các nhà nghiên cứu những câu hỏi: Liệu đây là hiện vật bản địa hay nhập khẩu? Nếu thuộc bản địa thì có tồn tại một hệ thống tín ngưỡng tương đương với Trung Hoa hay không? Ai là người có quyền sở hữu bích? Giới thủ lĩnh, quý tộc hay cộng đồng? Qua nghiên cứu bước đầu, nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình có sự luận giải: Hiện vật tùy táng bằng đá kết hợp hình "bích" tròn và lưỡi rìu sắc cạnh, kiểu dáng hiếm, gần như chưa tìm thấy ở Trung Quốc hay Đông Nam Á cùng thời. Bích tròn biểu trưng trời, vĩnh cữu, quyền năng tâm linh; lưỡi rìu tượng trưng sức mạnh quân sự, lãnh đạo và quyền uy thế tục. Sự tích hợp hai biểu tượng này cho thấy chủ sở hữu hiện vật có địa vị đặc biệt, có thể là thủ lĩnh tối cao hoặc pháp sư, người nắm cả thần quyền và quân quyền trong cộng đồng thời Phùng Nguyên muộn ở di chỉ Vườn Chuối.

TS Nguyễn Ngọc Quý, chủ trì khai quật khảo cổ di chỉ Vườn Chuối cho biết, hiện đã có nhiều giả thuyết, luận giải về hiện vật đặc biệt này, và cách nhận định của nhà khảo cổ Nguyễn Thơ Đình cũng là một hướng tiếp cận khoa học, đối sánh, cung cấp những thông tin có giá trị. Tuy nhiên, để giải mã hiện vật dưới nhiều góc cạnh khác nhau cần có thêm thời gian và công sức nghiên cứu của giới chuyên môn. Hy vọng trong tương lai sẽ được các nhà nghiên cứu quan tâm và đánh giá được đúng giá trị của di vật để được lưu giữ và bảo tồn một cách chính xác nhất.

Về giá trị bảo tồn và trưng bày, hiện vật này có thể được xếp vào nhóm di vật nghi lễ trở thành bảo vật quốc gia cần được giám định kỹ lưỡng về chất liệu, niên đại (qua phương pháp C14, quang phổ ngọc…).

Nguyễn Thanh Sương

Nguồn ANTG : https://antgct.cand.com.vn/nhan-dam/xung-quanh-mot-di-vat-da-day-bi-hiem-o-di-chi-vuon-chuoi-i790499/