12 ngôi trường di sản 'vàng' mang dấu ấn thế kỷ tại TP.HCM

5 giờ trướcBài gốc

Không chỉ là những thiết chế giáo dục đào tạo chất lượng, chuẩn mực về mặt sư phạm, tri thức; là những khung trời ký ức thơ mộng tuổi hoa niên qua nhiều thế hệ, các ngôi trường ấy còn là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa Đông - Tây, ghi dấu quá trình hình thành và phát triển của đô thị Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn qua các thời kỳ, và nay là TP.HCM mới sau hợp nhất Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, bước chuyển mình vươn tới tầm vóc một siêu đô thị quốc tế.

Tính đến tháng 10/2025, theo Sở Văn hóa và Thể thao, TP.HCM mới hậu sáp nhập có 321 di tích đã xếp hạng, gồm 4 di tích quốc gia đặc biệt, 99 di tích cấp quốc gia và 218 di tích cấp tỉnh/thành phố. Trong danh sách đó, có đến 12 ngôi trường từ phổ thông đến đại học, đa dạng loại hình.

Trường Đại học Sài Gòn giữa hai thế kỷ

Trường Đại học Sài Gòn tọa lạc tại số 273 An Dương Vương, phường Chợ Quán, TP.HCM. Tháng 3/2025, trường được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.

Một góc Đại học Sài Gòn.

Tòa nhà đầu tiên của trường (khu B hiện nay) được xây dựng vào năm 1908, khánh thành và đưa vào sử dụng năm 1910, là trụ sở làm việc và dạy học của Trường Trung học Pháp - Hoa, tên tiếng Pháp là Lyceé Franco - Chinois. Do nhu cầu phát triển, tòa nhà thứ hai (khu C hiện nay) tiếp tục được xây vào năm 1924, hoàn thành một năm sau đó.

Kiến trúc của hai tòa nhà trăm năm tuổi ấy nổi bật với kết cấu gỗ đối xứng, cửa sổ mái vòm đặc trưng phong cách Pháp, hòa quyện màu sắc cổ điển của văn hóa Trung Hoa.

Ngôi trường vẫn còn bảo tồn nguyên vẹn nét kiến trúc cổ điển thuở ban sơ.

Sau năm 1975, nơi đây là trụ sở Trường Cao đẳng Sư phạm Sài Gòn, sau đổi là Cao đẳng Sư phạm TP.HCM (tháng 9/1976) rồi được nâng cấp thành Trường Đại học Sài Gòn, trực thuộc UBND TP.HCM từ năm 2007. Qua các lần sửa chữa, cải tạo, xây mới một số khối nhà, đến nay Trường Đại học Sài Gòn vẫn vẹn nguyên vẻ đẹp mang đậm dấu ấn Á - Âu.

Hai ngôi trường di tích trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm

Ngoài Thảo Cầm Viên - Sở Thú và Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, những ai từng đi qua con đường Nguyễn Bỉnh Khiêm rợp bóng hàng sao cổ thụ ắt hẳn sẽ nhớ ngay đến hai ngôi trường có tiếng là “hàng xóm”, “duyên nợ” của nhau: trường THPT Trưng Vương và trường THCS Võ Trường Toản, tại số 3 và 11 Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Sài Gòn, TP.HCM.

Từ tiền thân là trường Nữ Trưng Vương Hà Nội thành lập năm 1917, một số giáo viên và học sinh của trường từ Hà Nội vào miền Nam, tạm tổ chức các hoạt động dạy và học tại trường Gia Long (nay là trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai) trong thời gian chưa có cơ sở chính thức.

Trường THPT Trưng Vương ngày nay. Ảnh: Minh Hòa.

Đến năm 1957, trường Nữ Trung học Trưng Vương chính thức chuyển về địa điểm số 3 Nguyễn Bỉnh Khiêm hiện nay. Sau năm 1975, trường mang tên PTTH Trưng Vương, rồi trường THPT Trưng Vương cho đến nay.

Được xem là một trong những ngôi trường có kiến trúc Pháp đẹp bậc nhất Sài Gòn, trường THPT Trưng Vương nổi bật với kiến trúc các dãy nhà A và B đậm nét cổ điển, giàu tính mỹ thuật với các sắc màu xanh, vàng, trắng làm nên nét đặc trưng của công trình.

Hoa phượng rực đỏ, tô điểm cho khuôn viên trường THPT Trưng Vương. Ảnh: Minh Hòa.

Gần đó, trước năm 1975 là trường Nam Trung học Võ Trường Toản nổi danh, thành lập năm 1955, tiền thân là trường Sư phạm Nam Việt. Niên khóa 1955-1956, trường có ba lớp “đệ thất”, với học sinh là những thí sinh đậu kế tiếp trong kỳ thi tuyển vào đệ thất trường Pétrus Ký, khóa tháng 7/1955. Từ năm 1956, trường Nam Trung học Võ Trường Toản mới được “chính thức hóa”, đi vào hoạt động riêng biệt.

Sau năm 1975, trường gồm cấp 1 và cấp 2, đến năm 1998 thì chính thức mang tên trường THCS Võ Trường Toản. Hiện trường vẫn giữ được dãy nhà A và B với phong cách kiến trúc cổ điển châu Âu gần gũi, thân thiện.

Ngôi trường đến nay vẫn còn giữ nguyên nét kiến trúc cổ điển.

Trường THCS Võ Trường Toản và trường THPT Trưng Vương được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào tháng 12/2019 và tháng 3/2025.

Những ngôi trường trăm năm ở phường Xuân Hòa

Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai nằm tại số 275 Điện Biên Phủ, phường Xuân Hòa, TP.HCM. Với khuôn viên được bao bọc bởi 4 con đường: Điện Biên Phủ, Bà Huyện Thanh Quan, Ngô Thời Nhiệm và Trương Định, trường được xây dựng theo lối Gothic phổ biến đầu thế kỷ XX, pha trộn hài hòa văn hóa kiến trúc Đông - Tây. Dãy hành lang ẩn dưới các mái vòm cong độc đáo là “nét duyên” khó lẫn của ngôi trường vẫn được giữ vẹn nguyên suốt hơn một thế kỷ qua.

Ngôi trường này còn in dấu sâu đậm vào ký ức đô thị Sài Gòn - TP.HCM với ba thế hệ “Áo Tím - Gia Long - Minh Khai” giàu bề dày truyền thống. Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào tháng 4/2012.

Diện mạo trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai hôm nay. Ảnh: Minh Hòa.

Tọa lạc tại số 159 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, phường Xuân Hòa, Trường THPT Marie Curie được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào tháng 5/2015.

Ngược dòng lịch sử, Lyceé Marie Curie bắt đầu mở cửa từ năm 1918, vốn là trường dành riêng cho nữ sinh. Trường mang tên nhà bác học Marie Curie, người phụ nữ đầu tiên trên thế giới giành hai giải Nobel ở hai lĩnh vực khoa học khác nhau.

Một góc khuôn viên trường THPT Marie Curie.

Năm 1970, trường tiếp nhận thêm nam sinh. Năm 1997, trường chuyển thành trường bán công, trở thành trường trung học bán công lớn nhất nước. Năm 2007, trường chuyển lại thành trường công lập.

Trải qua gần 110 năm, trường THPT Marie Curie vẫn gìn giữ được những nét kiến trúc cổ kính với các tông màu đỏ, vàng và trắng làm chủ đạo, cùng nhiều hiện vật nguyên bản, nhuốm màu thời gian.

Trường THPT Marie Curie vẫn gìn giữ được những nét kiến trúc cổ kính. Ảnh: Minh Hòa.

Trên địa bàn phường Xuân Hòa, cũng không thể không kể đến trường THPT Lê Quý Đôn nằm tại số 110 Nguyễn Thị Minh Khai, được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào tháng 5/2016.

Cổng chính trường THCS Lê Quý Đôn.

Ngôi trường 150 tuổi này được thành lập năm 1874 với tên gọi trường Chasseloup Laubat, dành cho con em người Pháp theo học. Trường bắt đầu nhận học sinh người Việt từ đầu thế kỷ XX. Sau năm 1954, trường được đổi tên là Jean Jacques Rousseau. Năm 1967, trường được trao trả cho người Việt và mang tên Trung tâm giáo dục Lê Quý Đôn.

Đất nước thống nhất. Ngày 29/8/1977, UBND TP.HCM thành lập trường PTTH Lê Quý Đôn. Điểm nhấn trong khuôn viên trường hiện nay là tượng nhà bác học Lê Quý Đôn, được dựng năm 1998. Ngày 31/10 mới đây, kỳ họp lần thứ 43 Đại hội đồng Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên Hợp Quốc UNESCO đã thông qua Nghị quyết vinh danh và cùng tham gia kỷ niệm 300 năm ngày sinh danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn của Việt Nam.

Tượng đài nhà bác học Lê Quý Đôn trong khuôn viên trường. Ảnh: Minh Hòa.

Hai ngôi trường chuyên danh tiếng ở Thành phố Bác

Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa nằm tại số 20 Lý Tự Trọng, phường Sài Gòn, TP.HCM, là ngôi trường lâu đời đáng tự hào.

Năm 1874, cha Henri De Kerlan - Cha Sở coi Thánh đường Sài Gòn tự xuất tiền riêng sáng lập và xây dựng trường Lasan Taberd. Đến giữa thế kỷ XX, với tư cách sản nghiệp riêng của Hội truyền giáo, trường đã có công và thanh danh lớn trong việc đào tạo nhân tài trong xứ thời bấy giờ.

Tháng 12/1975, trường Lasan Taberd được chính thức bàn giao cho Sở Giáo dục TP.HCM dưới sự chứng kiến của đại diện Sở Giáo dục, Tòa Tổng Giám mục Sài Gòn và trường Lasan Taberd.

Năm 2000, trường THPT Trần Đại Nghĩa được thành lập, chuyển thành trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa từ năm 2002. Trường được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào tháng 12/2019.

Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa và khu vực thư viện "sang chảnh". Ảnh: Minh Hòa.

Là ngôi trường chuyên danh tiếng khác của TP.HCM, được giao trọng trách là trung tâm đào tạo chất lượng cao cho các tỉnh thành phía Nam, trường THPT chuyên Lê Hồng Phong nằm tại số 235 Nguyễn Văn Cừ, phường Chợ Quán, TP.HCM.

Công trình lâu đời mang phong cách kiến trúc Đông Dương này được công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố vào tháng 5/2015.

Trường được xây dựng vào năm 1927 với tên gọi Collège Pétrus Ký (Trung học Pétrus Trương Vĩnh Ký), khai giảng năm học đầu tiên vào một năm sau đó. Niên khóa 1976-1977, trường được đổi thành trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, vinh dự mang tên vị Tổng Bí thư, nhà lãnh đạo xuất sắc của Đảng.

Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong nhìn từ trên cao. Ảnh: Minh Hòa.

Một góc khuôn viên nhà trường. Ảnh: Minh Hòa.

Từ ngôi trường này, các thế hệ học sinh - thanh niên yêu nước đã châm ngòi cho cuộc cách mạng chống Pháp, chống Mỹ của dân tộc với các hình thức như bãi khóa, đình công, biểu tình… Ngày 9/1/1950, Trần Văn Ơn (1930-1951), học sinh trường Petrus Ký đã anh dũng ngã xuống trong cuộc xuống đường chống Pháp, tạo nên làn sóng biểu tình dâng cao khắp Sài Gòn - Chợ Lớn, trở thành sự kiện ghi dấu lịch sử truyền thống học sinh - sinh viên toàn quốc.

Cũng dưới mái trường này, đã sản sinh nhiều thế hệ trí thức, nhà giáo, nhà cách mạng, nhà khoa học, văn nghệ sĩ… nổi tiếng, đóng góp quan trọng cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển thành phố, cũng như cho đất nước.

Trường THCS Hồng Bàng ở Chợ Lớn

Trường THCS Hồng Bàng nằm tại số 132 Hồng Bàng, phường Chợ Lớn, TP.HCM, được xây dựng từ năm 1933, là trường học nội trú cho trẻ em là con của những người Pháp đến Việt Nam làm việc và lập gia đình với người bản xứ.

Các em học sinh trường THCS Hồng Bàng.

Sau đó, trường trở thành một chi nhánh của trường Jean - Jacques Rousseau tại Chợ Lớn - Sài Gòn. Đến năm 1967, người Pháp giao trường lại cho chính quyền Sài Gòn, lúc bấy giờ thành lập Trung tâm giáo dục Hồng Bàng.

Sau năm 1975, Trung tâm giáo dục Hồng Bàng được chính quyền cách mạng tiếp quản và thành lập trường THCS Hồng Bàng cho đến nay.

Tổng thể mặt bằng kiến trúc trường được thiết kế tương tự các ngôi trường trung học cùng thời do người Pháp xây dựng, song có sự thay đổi, biến tấu đơn giản cho phù hợp khí hậu bản địa. Năm 2015, trường THCS Hồng Bàng được xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố.

Ernst Thalmann và Văn Lương: Những địa chỉ đỏ lịch sử

Trường THPT Ernst Thalmann nằm tại số 8 Trần Hưng Đạo, phường Bến Thành, TP.HCM. Trường được xây dựng vào những năm 1930. Thời kỳ 1950, trường là nơi xuất phát phong trào đấu tranh chống Mỹ cứu nước của nhân dân miền Nam.

Trường THPT Ernst Thalmann tuy nay đã khang trang và hiện đại hơn, nhưng vẫn bảo lưu nguyên vẹn những nét kiến trúc di sản.

Ngày 19/3/1950, hàng ngàn đồng bào đã tập hợp tại sân trường Tôn Thọ Tường (nay là trường Ten Lơ Man) để nghe luật sư Nguyễn Hữu Thọ, Trưởng phái đoàn đại biểu các giới, sau này là Chủ tịch Quốc hội, Quyền Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, đọc diễn văn lên án mạnh mẽ tội ác thực dân, kêu gọi tinh thần đoàn kết của trí thức, học sinh, sinh viên và nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Từ điểm tập kết, đồng bào xuống đường tiến về chợ Bến Thành, thổi bùng lên ngọn lửa yêu nước, biến cuộc mít-tinh thành biểu tình lớn, giương cao cờ đỏ sao vàng, chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh, phản đối sự can thiệp của Mỹ vào Việt Nam.

Ngày 8/3/1979, theo quyết định của UBND TP.HCM, trường chính thức mang tên Ernst Thalmann - vị lãnh tụ của giai cấp vô sản Đức, nhà hoạt động lỗi lạc trong Phong trào Cộng sản và Công nhân quốc tế nửa đầu thế kỷ XX. Trường Ernst Thalmann cũng là trường kết nghĩa với trường Hồ Chí Minh tại thành phố Leipzig, Cộng hòa Dân chủ Đức trước đây. Tháng 8/2025, trường Ernst Thalmann được xếp hạng Di tích lịch sử cấp thành phố.

TP.HCM mới sau sáp nhập còn có một Di tích lịch sử khác là trường Văn Lương, “cái nôi” văn hóa, cách mạng của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu cũ, nay là trường THCS Văn Lương, xã Long Điền, TP.HCM.

Tháng 9/1955, trường Văn Lương được Tỉnh ủy Bà Rịa thành lập, với chủ trương xây dựng cơ sở cách mạng trong vùng địch chiếm đóng, tập hợp con em trong vùng để đào tạo thế hệ trẻ, chuẩn bị lực lượng cho cuộc kháng chiến cứu nước, giải phóng dân tộc. Giai đoạn 1955-1962, trường có hơn 200 giáo viên, học sinh tham gia kháng chiến, trở thành những cán bộ cách mạng. Thầy và trò trường Văn Lương có mặt khắp các địa bàn tỉnh Bà Rịa, miền Đông Nam Bộ và Trung ương Cục miền Nam, trong đó khoảng 50 người đã anh dũng hy sinh.

Năm 2004, trường THCS Văn Lương được UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh.

Vang danh trường bá nghệ miền Đông

Năm 1901, người Pháp thành lập École d’Art Indigène de Thu Dau Mot, tức trường Mỹ nghệ bản xứ Thủ Dầu Một. Sau ngày thống nhất đất nước 30/4/1975, trường được đổi tên là trường Trung học Mỹ thuật Công nghiệp Sông Bé, rồi Trung học Kỹ thuật Bình Dương (2000), Trung cấp Mỹ thuật Bình Dương (2007). Từ năm 2012, trường chính thức mang tên Trung cấp Mỹ thuật - Văn hóa Bình Dương, nằm tại số 210 Bạch Đằng, phường Thủ Dầu Một, TP.HCM hiện nay.

Trường Trung cấp Mỹ thuật - Văn hóa Bình Dương.

Trải qua hơn 120 năm lịch sử, ngay từ những ngày đầu thành lập, trường đã tập trung mở lớp giảng dạy, đào tạo về đồ gỗ, điêu khắc, sơn mài…, rồi về sau, mở rộng thêm các ngành nghề khác, đáp ứng nhu cầu xã hội. Nhiều thế hệ thầy và trò của nhà trường đã tham gia cách mạng, đấu tranh giành độc lập cho dân tộc, trở thành những nghệ nhân, họa sĩ tài danh, để lại nhiều tác phẩm có giá trị.

Tháng 7/2006, trường Trung cấp Mỹ thuật Bình Dương được công nhận Di tích cấp tỉnh. Nhắc đến Bình Dương, từ lâu, người ta biết đến những ngành nghề truyền thống vang danh gắn với sự phát triển của vùng đất này như gốm sứ, sơn mài, chạm khắc gỗ, điêu khắc... Chính sự ra đời và hoạt động của trường Mỹ nghệ bản xứ Thủ Dầu Một, nay là trường Trung cấp Mỹ thuật - Văn hóa Bình Dương với lịch sử lâu đời đã góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy những ngành nghề truyền thống danh tiếng của vùng Đông Nam Bộ, đóng góp những giá trị lịch sử - giáo dục nghề nghiệp đặc sắc.

Phát huy giá trị hệ thống di tích “vàng” của Thành phố học tập toàn cầu UNESCO

TP.HCM hiện vinh dự là thành viên Mạng lưới Thành phố học tập toàn cầu của UNESCO. Mạng lưới hiện có 65 thành phố là thành viên đến từ 39 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới.

Bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị đặc sắc của hệ thống di tích trường học này vừa là tình cảm, vừa là trách nhiệm của TP.HCM, đóng góp cho sự phát triển bền vững của Thành phố mang tên Bác, xứng đáng vị thế Thành phố học tập toàn cầu UNESCO trên bản đồ giáo dục khu vực và thế giới.

Công nhận, xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cho hệ thống các ngôi trường này là nỗ lực đáng khích lệ của các cấp ngành, cơ quan chức năng trên địa bàn thành phố. Từ thành quả đó, từ hệ thống di tích trường học quý báu đó, vẫn còn rất nhiều dư địa để các bên liên quan có thể nghĩ sâu, nghĩ rộng về những chiến lược thương hiệu văn hóa - du lịch khác nhau cho TP.HCM, thúc đẩy phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội của một thành phố “đầu tàu” năng động, không ngừng đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số trong kỷ nguyên vươn mình.

Phúc Thịnh

Nguồn Du lịch TP.HCM : https://tcdulichtphcm.vn/chuyen-hay/12-ngoi-truong-di-san-vang-mang-dau-an-the-ky-tai-tphcm-c17a105750.html