5 tiến bộ khoa học 'xếp hàng' chờ giải Nobel

4 giờ trướcBài gốc

Nobel là giải thưởng danh giá nhất hành tinh vinh danh các thành tựu khoa học, văn học và hòa bình. Ảnh: CNN

Mùa giải Nobel 2025 đã bắt đầu với Nobel Y sinh công bố vào lúc 16h30 ngày 6/10 (giờ Việt Nam). Nobel Y sinh 2025 vinh danh 3 nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi nhờ phát hiện về “cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại biên” - nền tảng giúp hệ miễn dịch nhận biết và tránh tấn công chính cơ thể con người.

Giải Nobel Vật lý được công bố vào ngày 7/10, theo sau là Nobel Hóa học ngày 8/10, Nobel Văn học ngày 9/10 và Nobel Hòa bình 10/10.

Giải Nobel được coi là biểu tượng cao nhất cho thành tựu khoa học, văn học và hòa bình. Danh sách ứng viên cũng như quy trình lựa chọn được giữ kín suốt 50 năm qua, nhưng giới chuyên môn cho rằng có 5 tiến bộ khoa học xứng đáng được Ủy ban Nobel để mắt và vinh danh.

Phương pháp điều trị béo phì

Theo thống kê, trên toàn thế giới, cứ 8 người thì có một người sống chung với bệnh béo phì. Con số này tăng gấp đôi kể từ năm 1990.

Do đó, sự phát triển các loại thuốc điều trị tiểu đường và thuốc giảm cân mô phỏng hormone peptide giống glucagon 1, hay GLP-1, đã gây chấn động lĩnh vực chăm sóc sức khỏe. Loại thuốc mới có tác dụng hạ đường huyết và giảm cảm giác thèm ăn, có tiềm năng mở ra kỷ nguyên điều trị béo phì và các bệnh lý liên quan như tiểu đường tuýp 2.

Ba nhà khoa học Svetlana Mojsov, Joel Habener và Lotte Bjerre Knudsen phát triển thuốc semaglutide đã giành Giải thưởng Nghiên cứu Y học Lâm sàng Lasker-DeBakey năm 2024. Giải thưởng này thường được coi là chỉ báo trước về khả năng một đột phá hay nhà khoa học đạt giải Nobel.

GLP-1 tái định hình phương pháp điều trị cho người lớn mắc bệnh tiểu đường và béo phì. Ảnh: Corbis.

Nhà hóa sinh Mojsov cùng nhà nội tiết học Habener xác định và tổng hợp GLP-1, còn Knudsen - cố vấn khoa học tại Novo Nordisk - đóng vai trò then chốt trong quá trình phát triển GLP-1 thành loại thuốc giảm cân hiệu quả.

Ba nhà khoa học này, cùng với Tiến sĩ Daniel Drucker và bác sĩ Jens Juul Holst, đã được trao Giải thưởng Đột phá trong lĩnh vực khoa học sự sống hồi tháng 4.

Tiên phong trong lĩnh vực điện toán lượng tử

David Pendlebury - trưởng bộ phận phân tích nghiên cứu tại Viện Thông tin Khoa học Clarivate - nhận định điện toán lượng tử là lĩnh vực mới nổi nhưng xứng đáng nhận giải Nobel. Ông Pendlebury xác định những cá nhân có khả năng đoạt giải khi phân tích tần suất nghiên cứu của họ được trích dẫn trong những năm qua.

Trong mùa giải 2025, ông Pendlebury chú ý tới hai nhà vật lý học David P. DiVincenzo và Daniel Loss. Họ đóng góp công trình nghiên cứu về bit lượng tử, hay qubit, đơn vị thông tin cơ bản để mã hóa dữ liệu trong điện toán lượng tử. Theo ông Pendlebury, nghiên cứu xuất bản năm 1998 trên tạp chí Physical Review A của hai nhà khoa học này được trích dẫn tới gần 10.000 lần.

Một cái tên đáng chú ý khác là giáo sư David Deutsch từ Trung tâm Điện toán Lượng tử thuộc Đại học Oxford, từng đạt Giải thưởng Đột phá năm 2023 về vật lý cơ bản.

Tìm ra phương pháp điều trị bệnh xơ nang

2 năm trước, Quỹ Make-A-Wish thông báo bệnh xơ nang không còn nằm trong danh mục hỗ trợ trẻ em mắc bệnh nan y của tổ chức. Sự thay đổi này phần lớn là nhờ những tiến bộ đột phá trong điều trị chứng rối loạn di truyền này. Xơ nang dẫn tới tình trạng dư thừa chất nhầy, gây nhiễm trùng và tắc nghẽn đường thở trong phổi.

Michael J. Welsh, giáo sư nội khoa - phổi, chăm sóc đặc biệt và y học nghề nghiệp tại Đại học Iowa, đã tìm ra cách thức hoạt động của protein gây xơ nang và những vấn đề người mắc bệnh đối mặt. Khám phá này cho phép 2 nhà nghiên cứu khác điều chỉnh protein hoạt động bất thường, dẫn tới phương pháp kết hợp thuốc giúp kiểm soát xơ nang.

Nhà hóa học hữu cơ vật lý Jesús (Tito) González đã tiên phong phát triển một hệ thống sàng lọc các hợp chất có triển vọng, trong khi nhà sinh học tế bào Paul Negulescu dẫn dắt và ủng hộ nghiên cứu này.

Bộ ba giành Giải thưởng Nghiên cứu Y học Lâm sàng Lasker-DeBakey năm 2025 hồi tháng 9.

Hiểu về hệ vi sinh vật đường ruột

Hàng nghìn tỷ vi sinh vật - như vi khuẩn, virus và nấm - sống trong cơ thể con người, có tên gọi chung là hệ vi sinh vật đường ruột.

Với những tiến bộ trong giải trình tự gen suốt 2 thập niên qua, các nhà khoa học hiểu rõ hơn về chức năng của những vi khuẩn này, cách chúng giao tiếp với nhau và tương tác với các tế bào của con người, đặc biệt trong ruột.

Tiến sĩ sinh vật học Jeffrey Gordon. Ảnh: Shutterstock.

Tiến sĩ sinh vật học Jeffrey Gordon là người tiên phong trong lĩnh vực này. Ông Gordon nỗ lực tìm hiểu hệ vi sinh vật đường ruột của con người và cách nó định hình sức khỏe con người, bắt đầu bằng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm trên chuột. Ông đang phát triển các biện pháp can thiệp bằng thực phẩm nhằm cải thiện sức khỏe đường ruột.

Giải trình tự DNA thế hệ mới

Một công trình thường được đề xuất cho giải Nobel là bản đồ bộ gen người, một dự án khởi động vào năm 1990 và hoàn thành năm 2003. Công trình này tác động sâu rộng đến sinh học, y học và nhiều lĩnh vực khác.

Tuy nhiên, quá trình giải mã gen có sự đóng góp của hàng nghìn nhà nghiên cứu từ Mỹ, Vương quốc Anh, Pháp, Đức, Nhật Bản và Trung Quốc. Đây có thể là lý do công trình khó đạt giải Nobel. Theo quy định, mỗi giải thưởng chỉ vinh dinh tối đa 3 người.

Ông Pendlebury dự đoán Ủy ban Nobel có thể ghi nhận công trình của các nhà hóa học Shankar Balasubramanian và David Klenerman tại Đại học Cambridge cùng nhà vật lý sinh học Pascal Mayer. Công trình của họ liên quan tới công nghệ giải trình tự DNA thế hệ mới, có thể giải mã hàng triệu đoạn DNA cùng một lúc.

Trước phát minh này, việc giải trình tự toàn bộ bộ gen người mất nhiều tháng và tốn hàng triệu USD. Ngày nay, quá trình hoàn thành trong vòng 1 ngày và chỉ với vài trăm USD. Công trình đã làm thay đổi nhiều lĩnh vực, như y học, sinh học, sinh thái học và pháp y, đồng thời giúp bác sĩ hiểu rõ hơn về cơ sở di truyền bệnh, từ đó cá nhân hóa thuốc trị bệnh và nhiều phương pháp khác.

Trí Ân

Nguồn Znews : https://znews.vn/5-tien-bo-khoa-hoc-xep-hang-cho-giai-nobel-post1591562.html