Ả Rập Xê-út và tham vọng chuyển từ dầu mỏ sang năng lượng tái tạo

6 giờ trướcBài gốc

Một cơ sở điện mặt trời ở Ả Rập Xê-út. (Ảnh: AFP)

Vậy thực tế tham vọng thay thế dầu bằng điện mặt trời và gió của Riyadh đang ở đâu?

Ba yếu tố chính làm bùng lên tranh luận: Nhu cầu điện trong nước tăng nhanh, Ả Rập Xê-út vẫn đốt lượng lớn dầu để phát điện, và đồng thời đặt ra một trong những chương trình phát triển năng lượng tái tạo tham vọng nhất thế giới. Nếu loại bỏ hoàn toàn dầu trong phát điện vào năm 2030, điều này có thể ảnh hưởng lớn đến thị trường dầu toàn cầu - ít nhất là trên lý thuyết.

Tiêu thụ điện ở Ả Rập Xê-út tăng mạnh nhờ đa dạng hóa kinh tế, công nghiệp hóa, và gần đây là sự bùng nổ xây dựng trung tâm dữ liệu. Nửa đầu năm nay, nhu cầu điện tăng 10%, công suất cực đại lần đầu vượt 75 gigawatt. Điều này xảy ra bất chấp việc Chính phủ đã nhiều lần tăng giá điện, nước và thuế VAT (các năm 2016, 2018, 2020 và mới nhất tháng 5/2025) để khuyến khích tiết kiệm năng lượng.

Nỗi ám ảnh dầu cho phát điện

Là một trong những nhà khai thác dầu lớn nhất thế giới, Ả Rập Xê-út cũng là quốc gia tiêu thụ dầu nhiều nhất cho phát điện. Trong khi phần lớn các nước đã bỏ dầu vì chi phí cao, Riyadh vẫn đốt trung bình 1,1 triệu thùng/ngày để sản xuất điện và nước ngọt từ khử mặn. Mùa hè, con số này vượt 1,4 triệu thùng/ngày do nhu cầu điều hòa tăng vọt.

Việc này làm giảm lượng dầu xuất khẩu và hạn chế khả năng linh hoạt của Riyadh trong điều hành chính sách với OPEC. Chính phủ nước này đặt mục tiêu đến năm 2030 loại bỏ hoàn toàn dầu trong phát điện, thay bằng 130 gigawatt năng lượng tái tạo (đáp ứng ít nhất 50% nhu cầu), phần còn lại từ khí đốt.

Từ chậm trễ đến tăng tốc

Chương trình năng lượng tái tạo của Ả Rập Xê-út từng nhiều lần khởi động nhưng kết quả lại mờ nhạt. Năm 2013, Thành phố Vua Abdullah về Năng lượng Nguyên tử và Tái tạo đặt mục tiêu 58,7 gigawatt vào năm 2030, nhưng tiến triển rất ít, khiến giới đầu tư hoài nghi.

Tuy nhiên, 2 năm trở lại đây, tiến độ đã tăng rõ rệt. Hiện Ả Rập Xê-út có 10,2 gigawatt năng lượng tái tạo đang vận hành, chủ yếu từ điện mặt trời, và dự kiến đạt hơn 40 gigawatt vào cuối năm 2028.

Để hoàn thành mục tiêu 2030, Riyadh cần bổ sung trung bình 45 gigawatt mỗi năm trong hai năm cuối (2029-2030). Với kế hoạch đấu thầu 20 gigawatt/năm hiện nay, tiến độ vẫn còn chậm. Dù vậy, mục tiêu vẫn có thể đạt vào năm 2032-2033 - nếu thành công, đây sẽ là một bước tiến đáng kể.

Khó khăn lớn nhất không nằm ở vốn - bởi nguồn tài chính dồi dào và nhiều tập đoàn sẵn sàng tham gia, từ Acwa Power, Quỹ đầu tư công (PIF) cho đến các nhà phát triển quốc tế. Vấn đề là khâu tổ chức và triển khai. Nếu được điều phối hiệu quả, kế hoạch chuyển đổi năng lượng của Ả Rập Xê-út hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.

Tham vọng năng lượng của Ả Rập Xê-út và ảnh hưởng đến thị trường dầu mỏ

Theo dự báo của BloombergNEF, mục tiêu lắp đặt điện mặt trời trong năm nay của Ả Rập Xê-út chỉ chiếm chưa tới 3% tổng công suất toàn cầu - một con số khiêm tốn nhưng dễ đạt nhờ diện tích đất rộng, khí hậu nắng gió lý tưởng và nhiều lợi thế khác. Chi phí sản xuất điện tái tạo quy mô lớn tại các sa mạc của nước này chỉ tương đương mức giá dầu khoảng 6 USD/thùng - rẻ hơn cả chi phí khai thác vốn đã thấp của Riyadh và thấp hơn nhiều so với giá dầu thế giới.

Song song với năng lượng tái tạo, Riyadh cũng đầu tư mạnh vào khí đốt. Chính phủ đang mở rộng mạng lưới đường ống ra bờ Tây, chuyển đổi dần các nhà máy điện từ dầu sang khí. Mới đây, Ả Rập Xê-út ký thỏa thuận trị giá 11 tỷ USD với liên danh do BlackRock dẫn đầu, để xây dựng cơ sở xử lý khí cho dự án khí phi truyền thống Jafurah - một trong những dự án lớn nhất thế giới.

Đến năm 2030, riêng Jafurah dự kiến cung cấp 2 tỷ feet khối khí/ngày, giúp tổng sản lượng khí tăng từ 10,8 tỷ feet khối/ngày năm ngoái lên khoảng 16 tỷ feet khối/ngày.

Ảnh hưởng phụ thuộc vào nhu cầu điện

Ảnh hưởng lớn nhất sẽ đến từ tốc độ tăng nhu cầu điện. Nếu nhu cầu tiếp tục tăng khoảng 10%/năm như hiện nay, thì đến năm 2030, Riyadh có lẽ chỉ giữ được mức tiêu thụ dầu ổn định, chứ chưa thể loại bỏ hoàn toàn. Nhưng nếu duy trì mức tăng 4-5%/năm như giai đoạn 3 năm qua, việc chấm dứt hoàn toàn dầu cho phát điện có thể xảy ra vào khoảng năm 2031.

Để đạt mục tiêu, Chính phủ cần thúc đẩy tiết kiệm năng lượng. Những lần cải cách trợ giá gần đây đã phần nào kiềm chế tiêu thụ. Các biện pháp kỹ thuật - như cải thiện hiệu suất điều hòa, thiết kế công trình cách nhiệt tốt hơn, hay áp dụng giải pháp làm mát tự nhiên - cũng đóng vai trò quan trọng. Ngoài ra, việc cho phép các trung tâm dữ liệu (đang phát triển rất nhanh) mua trực tiếp điện tái tạo thay vì dùng điện từ lưới (còn phụ thuộc vào dầu khí) là một hướng đi hiệu quả.

Thị trường dầu mỏ có dư thừa không?

Nếu Ả Rập Xê-út thực sự loại bỏ khoảng 1,1 triệu thùng dầu/ngày khỏi phát điện vào năm 2030, con số này tương đương với mức tăng trưởng nhu cầu dầu toàn cầu trong một năm. Nhưng đó chỉ là tính toán lý thuyết. Thực tế còn tùy vào việc Riyadh chọn xuất khẩu lượng dầu tiết kiệm được, hay cắt giảm sản lượng tương ứng. Việc Saudi Aramco bị yêu cầu dừng mở rộng công suất khai thác đầu năm 2024 có thể cho thấy chính quyền kỳ vọng nhu cầu nội địa sẽ giảm.

Một số phân khúc sẽ chịu ảnh hưởng rõ hơn, chẳng hạn dầu nhiên liệu nặng - sản phẩm có giá trị thấp trong lọc dầu - có thể dư thừa nếu giảm dùng để phát điện. Trong khi đó, lượng hydrocacbon lỏng từ dự án Jafurah (không tính là dầu thô) sẽ giúp Ả Rập Xê-út tăng xuất khẩu và cung cấp thêm nguyên liệu cho hóa dầu, bất chấp chính sách của OPEC.

Cuối cùng, Riyadh cùng các đối tác OPEC+ vẫn sẽ giữ quyền quyết định sản lượng chung. Việc giảm tiêu thụ nội địa mang lại cho nước này nhiều dư địa điều chỉnh hơn, nhất là vào mùa hè, đồng thời có thêm công suất dự phòng để ứng phó biến động toàn cầu. Chuyển dịch năng lượng chắc chắn sẽ thay đổi hệ thống năng lượng trong nước, nhưng chưa đủ để coi là dấu hiệu cho thấy nhu cầu dầu toàn cầu đã đạt đỉnh.

Nh.Thạch

AFP

Nguồn PetroTimes : https://nangluongquocte.petrotimes.vn/a-rap-xe-ut-va-tham-vong-chuyen-tu-dau-mo-sang-nang-luong-tai-tao-731404.html