AI có thể viết, nhưng không thay bạn làm báo

7 giờ trướcBài gốc

Kỷ nguyên số, nhà báo không thể thiếu AI

Tôi vào nghề từ thời chưa có internet, chưa có điện thoại di động. Một bài xã luận hay phóng sự điều tra lúc đó có khi mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng để tìm hiểu, viết, chỉnh sửa, gọt giũa từng câu chữ. Giờ đây, dù có hơn 30 năm kinh nghiệm, tôi vẫn thừa nhận rằng không ai, kể cả những cây bút giỏi nhất, có thể phân tích, tổng hợp và sáng tạo nhanh bằng AI. Từ ngày biết đến công cụ này, tôi thường dùng AI hỗ trợ viết, biên tập, phát triển ý tưởng. Không phải vì lười biếng, mà vì tôi tin rằng có những phần việc AI làm tốt hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn. Công cụ này đang dần trở thành một phần thiết yếu trong công việc của người làm báo.

ChatGPT được cho là phần mềm AI phục vụ viết báo tốt nhất hiện nay

Ngày nay, AI được khuyến khích sử dụng trong nhiều lĩnh vực, trong đó có báo chí. Theo báo cáo của Thomson Reuters Foundation, hơn 80% nhà báo ở các nước đang phát triển đã dùng AI trong công việc(1). Một khảo sát khác của dự án JournalismAI (LSE) cho thấy, 85% tổ chức tin tức đã thử nghiệm AI tạo sinh như ChatGPT hay Google Bard để hỗ trợ viết mã, tạo hình ảnh và tóm tắt nội dung(2).

Tại Việt Nam, một nghiên cứu công bố trên Tạp chí SAGE Open năm 2024 cho thấy sự quan tâm tới AI trong ngành báo chí đang tăng, dù vẫn còn nhiều rào cản như hạ tầng kỹ thuật, pháp lý hay tâm lý nghề nghiệp(3).

AI giúp nhà báo phát hiện xu hướng, gợi ý tiêu đề, viết và biên tập rất nhanh giúp bạn tiết kiệm thời gian. Nhưng công cụ này cũng có nhiều giới hạn, do thiếu cảm xúc, thiếu trực giác, đôi khi gây sai lệch nếu nhà báo chưa biết cách để “dẫn dắt”. Đặc biệt, AI không thể thay thế đạo đức nghề nghiệp, tư tưởng, cá tính và cái tâm của người viết. Vì thế, nhà báo cần chủ động làm chủ công cụ, không phó thác hoàn toàn.

Những điều cần lưu ý khi làm việc cùng AI

Trong quá trình suy ngẫm về mối quan hệ giữa người làm báo và AI, tôi đã thử trò chuyện cùng AI. Cuộc trò chuyện không phải để AI viết thay mình, mà để lắng nghe một góc nhìn khác. Và từ cuộc đối thoại ấy, tôi rút ra 3 điều quan trọng.

Thứ nhất, AI là cộng sự, không phải người thay thế. Hãy xem AI như một “trợ lý tận tụy”, giúp chúng ta gợi ý, sắp xếp và khai mở ý tưởng. Chỉ có trái tim, sự rung cảm, đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh người làm báo mới quyết định giá trị cuối cùng của một tác phẩm. Câu chữ có thể do máy gợi ý, nhưng tinh thần bài viết phải là của người cầm bút.

Thứ hai, kiểm chứng và chịu trách nhiệm là điều quan trọng. AI thông minh, nhưng không thể nói là không có sai sót. Là nhà báo, chúng ta không chỉ viết, mà cần xác minh, đối chiếu, phản biện và chịu trách nhiệm với từng số liệu, câu chữ khi diễn đạt. Đừng giao phó toàn bộ niềm tin, mà hãy đối thoại với AI như một người bạn thẳng thắn. Hãy biết phản biện, biết đặt câu hỏi và biết nói “không” khi cần.

Thứ ba, giữ “chất người” trong từng con chữ. AI có thể mô phỏng giọng văn, tái hiện cấu trúc ngôn ngữ, nhưng không thể thay thế cảm xúc. Ký ức và trải nghiệm sống là của con người. Đó là phần linh hồn mà chỉ người viết thật mới có. Khi viết cùng AI, hãy giữ lại phần nét riêng vốn có của mỗi người làm báo.

Tôi luôn nói với các đồng nghiệp trẻ và học viên của mình rằng hãy trao đổi với AI như với một người cộng sự. Hãy trao cho AI những bài viết mẫu của chính mình để công cụ này hiểu văn phong của bạn. Hãy thắng thắn nói với AI rằng tôi là người thận trọng, tôn trọng sự thật, tôn trọng tác quyền. Và hãy luôn đọc lại, chỉnh sửa, chịu trách nhiệm đến tận câu chữ cuối cùng về nội dung được cùng AI tạo thành.

Hãy biết ngại với chính mình, đừng ngại check AI-generated

AI đang hỗ trợ nhà báo làm việc nhanh hơn, hiệu quả hơn từ gợi ý nội dung đến chỉnh sửa câu chữ. Dùng AI không làm bạn kém chuyên nghiệp, miễn là bạn giữ vai trò chủ động, làm chủ nội dung và chịu trách nhiệm với từng con chữ mang tên mình. Quan trọng là mỗi nhà báo cần chủ động, biết phản biện, giữ cá tính và phong cách riêng. Đừng bao giờ phó thác cho AI tất cả mọi việc mà không kiểm chứng, không đối chiếu, không suy nghĩ. Nếu chúng ta làm được những điều đó, thì không có gì phải ngại khi thấy phần mềm hiện dòng cảnh báo: “100% AI-generated”. Ngược lại, nếu bạn không kiểm soát được nội dung, không phản biện, không giữ được dấu ấn cá nhân, để tư tưởng và đạo đức mờ nhạt trong chính tác phẩm của mình, thì người đầu tiên bạn nên ngại, chính là bản thân mình - với tư cách một người làm báo.

Các công cụ phát hiện AI, như GPTZero hay Originality.ai, hoạt động dựa trên thuật toán phân tích ngôn ngữ. Chúng không “đọc” được cảm xúc hay nhận diện người viết là ai mà chỉ quét văn bản dựa trên cấu trúc câu, lựa chọn từ ngữ, nhịp điệu và mức độ tương đồng với văn phong do AI tạo ra. Vì vậy, nếu bạn sử dụng AI để gợi ý, biên tập lại câu từ, viết lại đoạn mở hoặc rút gọn nội dung, bài viết rất dễ bị đánh dấu là “100% AI-generated”. Chúng không thể thấy hành trình bạn đã đi qua để làm ra một tác phẩm báo chí thực thụ với tất cả ý chí, cảm xúc, niềm tin, tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp. Chúng không thể biết ai đã mất bao đêm suy nghĩ một tiêu đề, trăn trở vì một đoạn nội dung chưa tròn, hay day dứt khi đứng giữa sự lựa chọn chi tiết thông tin nào đắt giá nhất.

Và tôi, không phủ nhận rằng mình đã và đang nhận được sự hỗ trợ đáng quý từ AI. Công cụ ấy giúp tôi viết nhanh hơn, gọn hơn, soi chi tiết rõ hơn và đôi khi còn khơi thêm vài ý tưởng bất ngờ. Nhưng AI không thể tự hiểu được mình đang “viết cho ai, viết để làm gì và viết như thế nào” nếu thiếu định hướng. Chính tôi mới là người dẫn dắt AI, chọn cách đặt vấn đề, chọn từng dẫn chứng, kiểm tra từng nguồn tin, chỉnh sửa từng câu chữ cuối cùng và cân nhắc mỗi thông điệp gửi đến công chúng.

Bài viết có tham khảo và sử dụng AI trong biên tập

(1) https://www.trust.org/wp-content/uploads/2025/01/TRF-Insights-Journalism-in-the-AI-Era.pdf?

(2) https://www.journalismai.info/research/2023-generating-change

(3) https://ideas.repec.org/a/sae/sagope/v14y2024i2p21582440241255241.html?

Nguyễn Ngọc Vũ

Nguồn Bình Phước : https://baobinhphuoc.com.vn/news/28/174098/ai-co-the-viet-nhung-khong-thay-ban-lam-bao