AI có thực sự sáng tạo?

3 giờ trướcBài gốc

Trí tuệ nhân tạo (AI) hiện diện ngày càng rõ nét trong đời sống sáng tạo, từ viết lách, hội họa, âm nhạc, đến thiết kế sản phẩm và cả truyền thông. Khi những sản phẩm “do AI tạo ra” xuất hiện ngày càng dày đặc, nhiều người đặt ra một câu hỏi: "Liệu AI có khả năng thật sự sáng tạo như con người, hay chỉ đơn thuần là sự sao chép tinh vi"?

Hiểu đúng bản chất sáng tạo của AI sẽ giúp chúng ta khai thác nó hiệu quả, thay vì ngộ nhận hay kỳ vọng sai lệch.

AI sáng tạo thật sự hay chỉ mô phỏng?

Để xác định AI có thật sự sáng tạo hay không, trước hết cần làm rõ khái niệm “sáng tạo”. Nếu định nghĩa sáng tạo là khả năng nghĩ ra điều hoàn toàn mới, chưa từng tồn tại, xuất phát từ trải nghiệm, cảm xúc và ý thức thì hiện nay, AI chưa đạt đến mức đó. Các mô hình như ChatGPT hay các công cụ vẽ tranh bằng AI đều hoạt động bằng cách học từ dữ liệu khổng lồ, phân tích mối liên kết giữa các mẫu, và sau đó dự đoán hoặc tái tổ hợp những gì có khả năng phù hợp nhất.

Tuy nhiên, nếu mở rộng định nghĩa sáng tạo thành khả năng kết hợp những thứ cũ theo cách mới, hữu dụng, hoặc gây bất ngờ, thì AI đang làm điều đó rất tốt. Nó có thể tạo ra văn bản, hình ảnh hoặc ý tưởng mà con người không nghĩ đến ngay, dựa trên logic thống kê. Điều này khiến nhiều người nhầm lẫn rằng AI đang “nghĩ sáng tạo” giống như con người.

Thật ra, AI không biết mình đang làm gì. Nó không có mục đích, không có trực giác, không có trực cảm thẩm mỹ. Nhưng kết quả mà nó tạo ra đôi khi lại thỏa mãn người dùng, thậm chí vượt ngoài mong đợi. Đó là lý do vì sao nhiều người vẫn gọi đầu ra của AI là “sáng tạo”, dù quá trình phía sau hoàn toàn khác với não bộ con người.

Liệu AI có thật sự sáng tạo?

Một điểm cần nhấn mạnh là: AI không thể tạo ra điều gì đó “từ hư vô”. Tất cả đều bắt nguồn từ dữ liệu huấn luyện - do con người cung cấp. Nếu dữ liệu sai lệch, lặp lại hoặc nghèo nàn, thì đầu ra của AI cũng khó mà có tính đột phá hay sáng tạo theo nghĩa rộng.

Dù vậy, không thể phủ nhận rằng chính cách AI sắp xếp lại dữ liệu, đưa ra kết hợp bất ngờ, lại mở ra những cánh cửa mới trong sáng tạo ứng dụng - nhất là khi người dùng biết cách khai thác đúng cách.

Cộng tác với AI - hướng đi mới của sáng tạo

Trong thực tế, thay vì lo sợ bị thay thế, nhiều người sáng tạo đã tìm ra cách làm việc cùng AI để tăng tốc độ và chất lượng đầu ra. Một nhà văn có thể dùng ChatGPT để gợi ý bố cục truyện. Một nhạc sĩ có thể nhập vài giai điệu mẫu và để AI phát triển thêm. Nhà thiết kế có thể dùng AI tạo ra hàng chục bản phối màu hoặc layout chỉ trong vài phút. Những gì trước kia cần nhiều giờ, thậm chí vài ngày, nay chỉ còn tính bằng phút.

Điểm quan trọng ở đây là: AI không tự tạo ra “ý tưởng lớn”. Nó phản hồi dựa vào câu lệnh của con người. Người dùng đặt câu hỏi càng hay, mô tả rõ ràng, thì AI càng cho ra kết quả tốt. Đây chính là hình thức “sáng tạo mở rộng” - trong đó con người giữ vai trò đạo diễn, còn AI như một cộng sự biết nghe lời và làm việc hiệu quả.

Sáng tạo trong kỷ nguyên AI không còn là cuộc chơi đơn độc. Khi chúng ta biết cách giao tiếp với AI, nó sẽ giúp ta chạm đến những tầng sâu hơn của ý tưởng, cả về tốc độ lẫn sự phong phú.

Hợp tác với AI còn giúp giảm áp lực “phải luôn có ý tưởng mới” - điều thường thấy trong nghề sáng tạo. Khi không bị mắc kẹt trong vùng trũng ý tưởng, người làm sáng tạo có thể dành tâm sức cho khâu tinh chỉnh, cảm xúc, cá nhân hóa sản phẩm - điều mà AI hiện chưa thể làm tốt.

Cảm xúc có phải là điều kiện để sáng tạo?

Một trong những lập luận mạnh nhất phản đối sáng tạo của AI là “AI không có cảm xúc”. Đúng vậy, AI không biết vui, buồn, đau đớn hay rung động. Và điều này là một khác biệt lớn với con người - khi rất nhiều tác phẩm nghệ thuật kinh điển đều bắt nguồn từ trải nghiệm cảm xúc sâu sắc.

Tuy nhiên, không phải mọi sáng tạo đều cần cảm xúc. Trong thiết kế sản phẩm, tiếp thị, nội dung số hay kể cả phim ảnh, nhiều ý tưởng hiệu quả đến từ phân tích hành vi, xu hướng hoặc logic trải nghiệm - vốn là những điều AI làm tốt hơn con người. Điều này đặt ra một câu hỏi khác quan trọng hơn: Sản phẩm có chạm được đến cảm xúc người dùng hay không?

Tương lai con người sáng tạo cùng AI

AI, dù không cảm xúc, nhưng có khả năng mô phỏng cảm xúc qua ngôn ngữ, hình ảnh, âm thanh. Nó “biết” rằng đoạn nhạc nào thường đi với nỗi buồn, màu nào tạo cảm giác ấm áp, kiểu chữ nào tạo sự tin cậy. Sự mô phỏng này đủ tốt để tạo nên những sản phẩm khiến con người rung động.

Do đó, thay vì hỏi “AI có cảm xúc không?”, ta nên hỏi: “Liệu AI có thể giúp con người tạo ra cảm xúc tốt hơn không?”. Và phần lớn câu trả lời trong các dự án thực tế gần đây là: Có.

Giá trị của sáng tạo không nằm ở việc “ai tạo ra?”

Trong nhiều thế kỷ, chúng ta gắn giá trị của sáng tạo với tên tuổi tác giả. Nhưng ở thời đại AI, giá trị ngày càng được đánh giá dựa trên cảm nhận và hiệu quả. Một bài thơ do AI viết vẫn có thể khiến người đọc cảm thấy nhẹ lòng. Một video AI dựng có thể giúp thương hiệu tăng lượng tương tác. Một mẫu quảng cáo do AI hỗ trợ có thể tăng doanh số gấp đôi. Vậy giá trị nằm ở đâu?

Chúng ta không thể phủ nhận vai trò của con người trong việc đặt nền tảng, định hướng và đánh giá. Nhưng nếu sản phẩm do AI hỗ trợ tạo ra vẫn đạt mục tiêu - về cảm xúc, thẩm mỹ hoặc hiệu quả - thì sự sáng tạo đó xứng đáng được công nhận, dù không hoàn toàn mang tính người.

Điều này không có nghĩa là AI sẽ thay thế sáng tạo con người. Ngược lại, nó mở ra một chuẩn mực mới - nơi con người và AI cùng sáng tạo, mỗi bên có thế mạnh riêng. Người làm sáng tạo trong thời đại mới cần tập làm chủ công cụ, không phải để mất lợi thế của mình, mà để nhân rộng khả năng cá nhân hóa.

Tương lai của việc sáng tạo: Con người và AI là một đội

Thay vì đặt câu hỏi “AI có sáng tạo thật không?”, giờ là lúc chúng ta chuyển sang hỏi: “Chúng ta có biết sáng tạo cùng AI không?” Đây mới là vấn đề cốt lõi. Trong tương lai gần, sự sáng tạo vượt trội sẽ đến từ những người biết khai thác AI như một công cụ hỗ trợ, không phải như một đối thủ cạnh tranh.

Trí tưởng tượng vẫn là tài sản quý giá của con người. Nhưng AI có thể là phương tiện đắc lực để biến tưởng tượng thành hiện thực nhanh hơn, sắc nét hơn, và đa dạng hơn. Không phải ai cũng cần trở thành nghệ sĩ. Nhưng bất kỳ ai biết dùng AI để tăng sức mạnh sáng tạo của mình đều có lợi thế trong môi trường cạnh tranh ngày càng cao.

Sáng tạo của AI, dù còn nhiều giới hạn, đang thay đổi cách con người nhìn nhận về chính năng lực của mình. Đó không phải là mối đe dọa, mà là một lời nhắc nhở: sáng tạo không phải đặc quyền, mà là kỹ năng - và giờ đây, nó có thể được mở rộng cùng công nghệ.

* Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả

Thạc sĩ Võ Thị Mỹ Duyên

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/ai-co-thuc-su-sang-tao-234091.html