Ai dễ đột tử khi chơi thể thao?

3 ngày trướcBài gốc

Để phản hồi chung các câu hỏi của bạn đọc gửi về tòa soạn muốn biết những trường hợp nào thì không nên chơi thể thao và khi tham gia các giải chạy bộ cần lưu ý gì để an toàn sức khỏe, Người Đô Thị giới thiệu bài viết của PGS-TS-BS. Lê Minh Khôi (Trưởng Đơn vị hình ảnh tim mạch, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM).

* * *

Đột tử trong thể thao không phải vấn đề sức khỏe mới xuất hiện. Tuy nhiên, những năm gần đây phong trào thể dục thể thao chạy bộ được phát triển rầm rộ trên toàn quốc, cùng với đó là sự sẵn có của các phương tiện thông tin đại chúng mà vấn đề này càng trở nên nóng hơn bao giờ hết. Nhất là sau mỗi giải chạy bộ, nếu có một vận động viên bị gục ngã hoặc đột tử thì truyền thông lại một lần nóng sốt với nhiều ý kiến trái chiều.

Những ẩn họa gây đột tử

PGS-TS-BS. Lê Minh Khôi

Gần như tuyệt đại đa số các trường hợp đột tử trong thể thao là do nguyên nhân tim mạch: tim có cấu trúc bất thường (bệnh cơ tim phì đại tắc nghẽn; bệnh cơ tim giãn; bất thường mạch vành bẩm sinh; phì đại thất trái; bệnh mạch vành do xơ vữa; bệnh cơ tim xốp; loạn sản thất phải gây loạn nhịp; bệnh động mạch chủ; hẹp động mạch chủ bẩm sinh; sa van hai lá; sau phẫu thuật các bệnh tim bẩm sinh…); tim có cấu trúc bình thường (hội chứng Wolff-Parkinson-White; hội chứng QT kéo dài bẩm sinh; hội chứng QT kéo dài mắc phải; hội chứng Brugada; nghẽn dẫn truyền nhĩ thất; nhịp nhanh thất đa ổ do cường adrenaline; hội chứng QT ngắn; hội chứng tái cực sớm; rung thất vô căn; bệnh kênh natri hỗn hợp; tĩnh điện do môi trường…); nguyên nhân khác (sử dụng chất kích thích; sử dụng steroid trong tập thể hình; ngưng tim do va chạm (commotio cordis); vỡ động mạch chủ; viêm cơ tim…).

Các trường hợp ngất xỉu dẫn đến đột tử trong các môn thể thao sức bền như chạy bộ, còn có thể do nhiều nguyên nhân khác như sốc nhiệt, kiệt sức, rối loạn điện giải, hạ huyết áp tư thế do giãn mạch và mất nước. Các nghiên cứu giải phẫu tử thi ở những trường hợp đột tử trong thể thao ghi nhận nam giới thường bị hơn nữ giới (có nghiên cứu ghi nhận cao hơn gấp 6 lần) và các bệnh lý tim mạch bẩm sinh thường gặp nhất là bệnh cơ tim phì đại có tắc nghẽn, bất thường bẩm sinh mạch vành, loạn sản thất phải gây loạn nhịp và một số bệnh về dẫn truyền thần kinh trong tim khác. Ngoài ra, việc sử dụng các chất kích thích cấm hoặc không bị cấm trong thể thao cũng có thể gây rối loạn nhịp dẫn đến đột tử.

Những người có nguy cơ cao

Không phải trường hợp có nguy cơ đột tử nào cũng có những dấu hiệu gợi ý. Ngay cả những trường hợp vận động viên thành tích cao như cầu thủ bóng đá, cầu thủ bóng rổ, dù đã được kiểm tra sức khỏe trước khi tham gia chương trình huấn luyện và thi đấu đỉnh cao vẫn xuất hiện ngất xỉu hoặc đột tử nếu không được cấp cứu kịp thời và đúng cách. Tuy vậy, có một số gợi ý để giúp một người trước khi hoặc ngay khi đã tập luyện thể thao quyết định bản thân có nên được khám và tư vấn bởi bác sĩ chuyên khoa hay không:

Người mà trong gia đình có người bị đột tử - đặc biệt có quan hệ trực tiếp (cha, mẹ, anh, chị, em) hoặc xa hơn là ông bà, cô, dì, chú, bác. Cho dù đột tử trong lúc chơi thể thao, hoạt động gắng sức khác hoặc thậm chí khi nghỉ ngơi thì nguy cơ cũng sẽ cao hơn so với người không có tiền căn đột tử trong gia đình.

Các trường hợp này có thể có nguyên nhân là các bệnh tim di truyền như bệnh cơ tim phì đại tắc nghẽn, bệnh lý dẫn truyền trong tim (các hội chứng QT kéo dài, hội chứng Brugada) hoặc bệnh lý động mạch chủ (hội chứng Marfan).

Người có anh chị em mắc bệnh tim bẩm sinh đã được chẩn đoán hay bản thân bị bệnh tim bẩm sinh, cho dù đã được phẫu thuật hay can thiệp sửa chữa. Các phẫu thuật trong tim bao giờ cũng có thể để lại sẹo, cho dù đó là một cuộc mổ đơn giản như vá thông liên nhĩ hay phức tạp hơn là tứ chứng Fallot. Sẹo này là tiền đề để xuất hiện các rối loạn nhịp tim.

Những người tham gia thể thao không còn trẻ nữa, như sau 45 tuổi thì phải hết sức lưu ý đến bệnh lý động mạch vành do xơ vữa. Những người có người thân bị nhồi máu cơ tim thì nguy cơ cao hơn. Những người có bệnh lý chuyển hóa mỡ (rối loạn mỡ máu), đái tháo đường, bệnh thận mạn, tăng huyết áp đều có nguy cơ cao mắc bệnh mạch vành. Bệnh mạch vành có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim cấp khi bị kích thích thể chất lẫn tinh thần như trong một cuộc đua hay thi đấu gắng sức.

Những người hay bị đánh trống ngực, choáng váng cũng có nguy cơ mắc bệnh tim mạch tiềm ẩn cần phải được loại trừ trước khi quyết định tham gia một môn thể thao đòi hỏi gắng sức cao độ nào đó, như chạy bộ.

Chẩn đoán nguyên nhân có thể gây đột tử là chẩn đoán những người có yếu tố nguy cơ gây đột tử. Một khi biến cố đã xảy ra thì chẩn đoán không còn mang ý nghĩa nhiều cho nạn nhân. Với những người thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao thì cần phải được thăm khám chuyên khoa: khám lâm sàng, đo điện tim (điện tâm đồ), siêu âm tim, chụp cắt lớp vi tính (MSCT), chụp mạch số xóa nền (DSA), chụp cộng hưởng từ (MRI), xét nghiệm di truyền hay chuyển hóa cao cấp…

Bên cạnh tầm soát nguy cơ, tập luyện vừa phải, lắng nghe cơ thể… là những lưu ý quan trọng làm giảm biến cố trong thể thao. Ảnh: BTC

Điều trị phòng ngừa đột tử

Trước đây khi phát hiện một người có các bệnh lý có thể dẫn đến đột tử, thường các bác sĩ sẽ khuyên bệnh nhân không nên tham gia thể thao. Tuy nhiên, gần đây quan niệm này có thay đổi. Việc quyết định tham gia thể thao hay không là sự thống nhất giữa thầy thuốc và bệnh nhân. Thầy thuốc cung cấp tất cả những thông tin cần thiết, những nguy cơ có thể có, mức độ của nguy cơ này cao hay thấp để bệnh nhân quyết định.

Một số điều trị có thể được áp dụng nhằm giảm thiểu nguy cơ đột tử: đặt máy tạo nhịp ở những bệnh nhân có bệnh cơ tim phì đại tắc nghẽn, một số bệnh lý gây rối loạn nhịp tim (một số bệnh rối loạn nhịp tim có thể được điều trị triệt để bằng can thiệp cắt đốt đường dẫn truyền bằng sóng cao tần); các bệnh tim cấu trúc như tim bẩm sinh, bệnh van tim, bệnh động mạch chủ có thể được phẫu thuật hoặc can thiệp điều trị thành công; một số bệnh nhân có thể phải điều trị nội khoa suốt đời để tránh biến cố đột tử; điều trị các yếu tố nguy cơ của bệnh mạch vành như béo phì, đái tháo đường (thể thao lại là một trong những biện pháp quan trọng trong liệu pháp điều trị này) - những người có bệnh mạch vành chắc chắn phải được đánh giá nguy cơ cẩn trọng và được điều trị theo đúng khuyến cáo.

Những điều trị này được xem là những điều trị rất chuyên sâu, do vậy phải được các bác sĩ chuyên khoa lành nghề thực hiện và tư vấn. Người bệnh tuyệt đối không nghe theo những quảng cáo trên mạng internet để tránh tiền mất tật mang, thậm chí mất luôn cả tính mạng.

Đột tử trong thể thao là vấn đề được quan tâm từ rất lâu và ngày càng thu hút sự chú ý của cộng đồng. Dù thực hiện những chương trình tầm soát rất nghiêm ngặt thì biến cố này vẫn không được loại bỏ hoàn toàn. Tuy vậy, ý thức được tầm quan trọng của vấn đề và biết được những nguyên nhân, yếu tố nguy cơ, dấu hiệu cảnh báo sẽ giúp mọi người có được những tầm soát, thăm khám phù hợp. Điều này sẽ làm giảm rất nhiều biến cố chết người nói trên. Bên cạnh việc tầm soát thì một chế độ tập luyện vừa phải, tăng cường độ một cách kiên nhẫn theo thời gian và lắng nghe cơ thể là những phương cách quan trọng làm giảm chấn thương, giảm biến cố trong thể thao. Mục tiêu cao nhất của thể dục thể thao là có một sức khỏe thể chất và tinh thần chứ không phải là cuộc đua đến các danh hiệu cá nhân để rồi phải đánh đổi bằng những cái giá quá đắt.

PGS-TS-BS. Lê Minh Khôi

Nguồn Người Đô Thị : https://nguoidothi.net.vn/ai-de-dot-tu-khi-choi-the-thao-47342.html