Âm nhạc trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam - 80 năm song hành cùng lịch sử dân tộc

3 giờ trướcBài gốc

Âm nhạc xuất hiện cùng lời xướng

Cách đây 80 năm, chỉ vài ngày sau khi Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập, vào lúc 11h30’ ngày 7/9/1945, giữa bầu trời độc lập, tự do của Tổ quốc đã truyền đi chương trình phát thanh đầu tiên với lời xướng đĩnh đạc, hào hùng: "Đây là Tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa". Trong chương trình phát thanh ấy, cùng với danh xưng là nhạc hiệu của Đài TNVN, bài hát "Diệt phát xít" của tác giả Nguyễn Đình Thi vang lên qua giọng ca của 10 cô gái thuộc Hội Phụ nữ Cứu quốc. Đó là lời ca, tiếng nhạc đầu tiên phát trên Đài phát thanh Quốc gia, ra đời cùng với chương trình đầu tiên của Đài TNVN.

Những ngày đầu, âm nhạc trên sóng phát thanh còn mộc mạc, gọi là “ca nhạc sống”, do các nghệ sĩ yêu nước biểu diễn trực tiếp. Đến năm 1949, Nhóm ca nhạc của Đài chính thức thành lập với ba nhiệm vụ: làm nhạc hiệu mở đầu chương trình, làm nhạc cắt, xây dựng chương trình ca nhạc hằng ngày từ 10 - 30 phút. 4 năm sau, Đài TNVN hình thành hai nhóm là nhạc mới và dân ca cổ truyền. Kể từ đó chương trình ca nhạc của Đài TNVN ngày càng phong phú, đáp ứng mong mỏi của thính giả khắp mọi miền Tổ quốc, kể cả kiều bào xa xứ.

Năm 1957, Đài TNVN thành lập Đội ca Huế, Đội ca cải lương và bước sang một giai đoạn mới: Thành lập Phòng Ca nhạc chuyên trách, do nhạc sĩ Nguyễn Hữu Hiếu phụ trách. Phòng tiếp nhận ban nhạc Lúa Vàng nổi tiếng thời tạm chiến cùng nhiều tài năng của đất nước.

Khi đất nước bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, nghệ sĩ Đoàn ca nhạc vừa gắn bó với phòng thu, vừa lên đường đến nhà máy, công trường, trận địa để hát phục vụ đồng bào và chiến sĩ. Năm 1966, Hà Nội bị bom Mỹ bắn phá, Đoàn ca nhạc phải sơ tán lên Thái Nguyên. Chính nơi núi rừng ấy đã cho ra đời nhiều tác phẩm bất hủ, đưa tên tuổi Hoàng Vân, Phạm Tuyên, Văn Dung, Thuận Yến và nhiều nhạc sĩ, ca sĩ vang xa và sống mãi với thời gian.

Một chương trình ca nhạc do Đài TNVN tổ chức.

Thập niên 60-70, Đoàn ca nhạc của Đài là đơn vị nghệ thuật lớn nhất miền Bắc với hơn một trăm nghệ sĩ. Trong 12 ngày đêm lịch sử cuối năm 1972, giữa bom rơi đạn nổ, ca khúc “Hà Nội - Điện Biên Phủ” của nhạc sĩ Phạm Tuyên sáng tác ngay trong hầm trú ẩn vang lên hùng tráng từ làn sóng phát thanh, tiếp thêm sức mạnh niềm tin cho nhân dân.

Mùa xuân 1975, không khí sáng tác, thu âm ở Đài sôi sục như bước chân thần tốc của quân Giải phóng. Và chiều ngày 30/4 lịch sử, khi bản tin đặc biệt về chiến thắng Sài Gòn được phát đi, nhạc sĩ Phạm Tuyên ngay lập tức sáng tác bài hát “Như có Bác trong ngày đại thắng” phát trên làn sóng Đài TNVN hòa với niềm hân hoan vô bờ của dân tộc.

Từ khoảnh khắc đầu tiên ấy cho đến Đại thắng mùa xuân 1975, âm nhạc của Đài TNVN đã trở thành nguồn động viên tinh thần, là tiếng gọi thiêng liêng gắn kết hàng triệu trái tim Việt Nam trong hành trình gìn giữ và dựng xây đất nước.

Tiếng hát át tiếng bom

Trong những năm kháng chiến chống Pháp, trên núi rừng Việt Bắc, đội ngũ nghệ sĩ âm nhạc của Đài TNVN đã “vừa đi vừa phát sóng”, vượt qua thiếu thốn, hiểm nguy để mang đến những chương trình ca nhạc cổ vũ toàn dân “vừa kháng chiến vừa kiến quốc”. Mỗi chiến dịch, mỗi phong trào, mỗi thắng lợi đều được phản ánh bằng lời ca, tiếng nhạc, tiếp thêm niềm tin và sức mạnh cho đồng bào, chiến sĩ. Đài TNVN trở thành mái nhà thân thiết, nơi các nhạc sĩ, ca sĩ gửi gắm sáng tác để được dàn dựng, thu thanh và lan tỏa.

Nhiều ca khúc vang trên sóng Đài TNVN sống mãi trong lòng công chúng như: “Tình trong lá thiếp”, “Câu hò bên bến Hiền Lương”, “Tôi là người thợ lò”, “Người chiến sĩ ấy”, “Quảng Bình quê ta ơi”,… qua giọng hát Thanh Hoa, Thu Phương, Tiến Thành, Phan Muôn, Hương Giang… Không chỉ thu thanh, Đoàn ca nhạc còn trực tiếp biểu diễn trong các ngày lễ lớn, tại đơn vị bộ đội hoặc đến với bà con vùng xa.

Năm 1957, Đoàn ca nhạc Đài TNVN rời phòng thu đến Hải Phòng biểu diễn trước công chúng và được đón nhận nồng nhiệt. Từ đó, Đoàn chia thành nhiều tốp nhỏ tỏa đi khắp nơi, mang tiếng hát đến tận chiến hào, cánh đồng, nhà máy. Đặc biệt, chuyến biểu diễn ở đặc khu Vĩnh Linh năm 1961, phục vụ nhân dân đôi bờ sông Bến Hải, đã để lại dư âm tốt trong lòng công chúng.

Trong một chương trình giao lưu âm nhạc do Đài TNVN tổ chức, cố nhạc sĩ Thụy Kha chia sẻ: "Nếu không có làn sóng của Đài TNVN chúng tôi không biết tựa vào đâu để chiến đấu. Nào là “Bài ca đường 9” của Huy Du, “Quân reo quê mẹ Quảng Trị anh hùng” của Trọng Loan, các bài hát của Tân Huyền, Thanh Phúc. Đạn bom ác liệt nhưng không át được tiếng hát...".

NSND Hồng Ngát cho rằng, các chương trình ca nhạc trên Đài TNVN là "đội quân" nghệ thuật đồng hành với chiến sĩ ra trận trong những năm kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ khốc liệt. Âm nhạc của Đài TNVN là tiếng nói của lương tri và lòng yêu chuộng hòa bình, là khát vọng độc lập, tự do của dân tộc.

Bảo tồn, giữ gìn vốn văn hóa cổ truyền của dân tộc

Âm nhạc trên sóng Đài TNVN phong phú, trải dài từ dân gian đến hiện đại, từ âm hưởng truyền thống đến hơi thở hội nhập. Suốt hành trình 80 năm, Đài vẫn kiên trì và bền bỉ đóng góp vào việc bảo tồn, gìn giữ kho tàng văn hóa cổ truyền của dân tộc.

Nhà báo, soạn giả Mai Văn Lạng, Trưởng phòng Dân ca, Ban Văn học - Nghệ thuật và Âm nhạc (VOV3) cho biết: Ngay từ thời kháng chiến chống Pháp, dân ca đã vang lên trên sóng, nhưng phải đến năm 1956 dân ca mới có một chương trình riêng. Từ một chương trình mỗi tuần, rồi mỗi ngày một chương trình, cho đến nay đã có cả chục chương trình phát sóng mỗi ngày trên tất cả các kênh phát thanh, thu hút hàng triệu người nghe, góp phần không nhỏ trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Hiện chương trình dân ca trên sóng Đài TNVN có đủ các loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc như: tuồng, chèo, cải lương, ca Huế, bài chòi, dân ca Nam bộ, dân ca quan họ Bắc Ninh, dân ca ví giặm, đờn ca tài tử… Hầu hết các dân tộc thiểu số đều có tiếng hát dân ca trên làn sóng phát thanh. Bao năm qua, VOV3 là nhịp cầu đưa dân ca đến gần công chúng, đồng thời góp phần quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa Việt Nam.

Nhà báo, soạn giả Mai Văn Lạng cho biết, hiện chương trình dân ca trên sóng Đài TNVN có đủ các loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc.

Có thể kể tới những giọng ca vàng làm nên diện mạo âm nhạc dân tộc: chèo có Như Hoa, Minh Tâm, Kim Đức, Kim Thoa, Hồng Ngát; ca Huế có Châu Loan, Hồng Lê, Lài Tâm, Minh Phúc; cải lương có Trang Nhung, Thúy Đạt, Tuyết Hạnh… Ngoài lực lượng nòng cốt là nghệ sĩ của Đài, hầu hết tài năng dân ca khắp mọi miền đều cộng tác, vừa làm nên thương hiệu dân ca Đài TNVN, vừa được chắp cánh để các tên tuổi vang xa, gặt hái nhiều giải thưởng cao quý.

Đặc biệt, chương trình dân ca còn tìm về tận những “cái nôi” dân gian, ghi âm giọng hát của các nghệ nhân không chuyên, phát hiện nhiều tài năng từ phong trào quần chúng như nghệ nhân, NSƯT Hà Thị Cầu (hát xẩm), nghệ nhân Bạch Huệ (cải lương)… Năm 1976, Đài cùng các nhà nghiên cứu thu thanh giọng ca vàng của NSND Quách Thị Hồ, góp phần khôi phục nghệ thuật ca trù - một di sản vô giá của dân tộc.

Chiếc nôi bồi đắp tài năng và chắp cánh cho nhiều thế hệ ca sĩ, nhạc sĩ

Suốt 80 năm qua, Đài TNVN trở thành “mái nhà chung” nuôi dưỡng và chắp cánh cho nhiều thế hệ ca sĩ, nhạc sĩ trưởng thành. Không ít “cây đại thụ” của nền âm nhạc Việt Nam đã từng gắn bó, trưởng thành từ môi trường nghệ thuật đặc biệt này. Nhiều biên tập viên âm nhạc của Đài là những nhạc sĩ tên tuổi, đóng góp cho sự phát triển của nền âm nhạc nước nhà.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên từng nhận xét: “Lực lượng văn nghệ sĩ của Đài TNVN có nhiều đóng góp cho đất nước trong những giai đoạn thăng trầm của lịch sử. Ngày nay, dù thông tin đại chúng phát triển mạnh, nhưng Đài TNVN vẫn giữ được truyền thống đưa âm nhạc đến với nhân dân nhanh nhất, góp phần thôi thúc mọi người làm những điều tốt đẹp cho đất nước”.

NSND Thanh Hoa cảm thấy mình may mắn khi được công tác tại Đài TNVN bởi nhờ thế mà tiếng hát của bà vang vọng đến khắp mọi miền Tổ quốc. Bà có gần 500 bản thu âm đơn ca, tính cả hợp xướng thì lên tới cả 1.000 bài. Nhiều bài hát gắn liền với tên tuổi của bà vang vọng trên làn sóng làm thổn thức trái tim của những người yêu âm nhạc như: Tình yêu của đất và nước, Con kênh ta đào, Khúc hát ru của người mẹ trẻ, Tàu anh qua núi, Tình yêu trên dòng sông Quan họ, Giữa Mạc Tư Khoa nghe câu hò Nghệ Tĩnh, Mùa xuân làng lúa làng hoa, Đường tàu mùa xuân…

NSND Thanh Hoa cho rằng mình may mắn khi được công tác tại Đài TNVN, nhờ thế mà tiếng hát của bà vang vọng đến khắp mọi miền Tổ quốc.

Với nghệ sĩ Phan Muôn thì sự nghiệp âm nhạc của ông gắn chặt với Đài TNVN. Qua làn sóng, thính giả biết đến ông nhiều hơn. Nghệ sĩ Phan Muôn cho rằng, Đài TNVN là bệ phóng, là điểm tựa cho tiếng hát của ông cùng các nghệ sĩ khác bay đến mọi miền Tổ quốc.

Nhà báo, soạn giả Mai Văn Lạng nhờ gắn bó với chương trình dân ca mà có cơ hội đến mọi miền quê của Tổ quốc để thu thanh các làn điệu dân ca, phỏng vấn các nghệ nhân, nghệ sĩ, sưu tầm làn điệu dân ca mới lạ. “Điều vui nhất đối với tôi là đi đến đâu cũng được thính giả yêu mến, trân trọng. Lúc nào tôi cũng nhận được hàng chục lời mời tha thiết từ các địa phương, tiếc là mình không có thời gian để đi hết được. Đó là niềm vui, là niềm động viên lớn đối với những người làm chương trình chúng tôi” - nhà báo, soạn giả Mai Văn Lạng tự hào chia sẻ.

Hơn 10 năm gắn bó với Đài TNVN, NSƯT Mai Hoa chưa bao giờ hối tiếc vì lựa chọn của mình, bởi môi trường làm việc ở đây đã giúp chị được nhiều thính giả biết đến và cho chị những thuận lợi nhất định để thực hiện những dự án âm nhạc riêng. Những sản phẩm âm nhạc của chị thường có sự giúp sức của nhạc sĩ Doãn Nguyên, nhạc sĩ Đức Minh và các nhạc sĩ phối khí khác của Đài TNVN.

Với NSƯT Đăng Dương, tình yêu dành cho Đài đã nhen nhóm từ thuở nhỏ, khi anh thường xuyên lắng nghe các giọng ca đàn anh, đàn chị qua sóng phát thanh. Chính từ đó, anh yêu thích dòng nhạc cách mạng và xem việc được công tác tại Đài TNVN là niềm vinh dự lớn lao. Ở môi trường này, anh có cơ hội phát huy thế mạnh, thỏa sức đam mê. Đăng Dương cho rằng: Đài TNVN thực sự là chiếc nôi nghệ thuật, nơi nhiều thế hệ nghệ sĩ được nuôi dưỡng, trưởng thành và tỏa sáng.

Những giọng ca, nhạc sĩ trưởng thành từ Đài TNVN đang tiếp tục đóng góp vào nền âm nhạc nước nhà. Đài TNVN sẽ mãi là “mái nhà chung” của văn nghệ sĩ, là nơi mà âm nhạc Việt Nam ngân vang cùng năm tháng.

Minh Thư/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/van-hoa/am-nhac-tren-song-dai-tieng-noi-viet-nam-80-nam-song-hanh-cung-lich-su-dan-toc-post1227666.vov