Ăn Tết con dúi giữa đại ngàn Tây Nguyên

4 giờ trướcBài gốc

Săn dúi cúng Yàng

Xã Kon Pne (Kbang, Gia Lai) lâu nay được ví như ốc đảo. Đây là xã xa nhất tính từ trung tâm tỉnh Gia Lai, lọt thỏm giữa khu dự trữ sinh quyển, như một chấm đỏ văn minh giữa trùng điệp đại ngàn.

Và bởi cách biệt, nên những ngôi làng nơi này cũng có một kiểu quan niệm khác, ăn Tết khác với những đồng bào Ba Na lân cận.

Vật tế Yàng là những con dúi đã được nướng.

Những ngày cuối mùa mưa, mặt đất bắt đầu ráo, người dân lại ngược về phía những vạt rừng lồ ô, rừng nứa. Đây cũng là thời điểm mụt măng rừng nhọn hoắt trồi lên.

Dúi là một con vật hiền lành, không phá hoại mùa màng, chỉ ăn rễ cây. Dúi biểu tượng cho sự cần cù, siêng năng và no ấm nên dân làng muốn nhắc nhở và giáo dục con, cháu luôn đoàn kết, chăm chỉ làm việc để có được một cuộc sống no ấm, đầy đủ và hạnh phúc.

Già làng A Hing

Có hẹn từ trước, anh A Uôt (làng Kon Ktonh) tỏ vẻ nôn nóng khi chiếc xe của chúng tôi đến hơi muộn.

"Mình chuẩn bị sẵn cuốc, thuổng từ sáng sớm", A Uôt nói rồi hối chúng tôi trèo lên xe máy, chạy thẳng hướng về phía đồi lồ ô cách làng chừng chục cây số.

"Mai là Tết con dúi nhưng mấy người già trong làng vẫn chưa tìm được dúi nên hối lắm", người thanh niên thân hình nhỏ gọn vừa trò chuyện vừa phanh gấp chiếc xe khi chúng tôi đổ dốc thẳng để vào rừng.

Xe vừa dừng, chỉ tay vào bụi lồ ô lớn có nhiều lá úa vàng, anh Uôt cho biết, đó là dấu hiệu nhận biết nơi cư ngụ của loài dúi.

"Cây lồ ô khó chết lắm. Chỉ khi bị chặt hoặc có dúi ở dưới cắn mất thân thì mới vàng thôi", A Ấu, người đi cùng A Uôt chỉ cho chúng tôi những rễ cây bị gặm nham nhở, những mảng lồ ô bị gặm.

Khi nhổ cây lên xem, thấy rễ cây đã bị ăn sạch, anh Uôt càng khẳng định nơi đây có dúi sinh sống.

Vừa nói, anh vừa phát dọn cây cối rậm rạp xung quanh để tìm cửa hang dúi. Thấy cái hang có lớp đất đang bịt kín miệng, anh Uôt thốt lên chắc nịch: "Hang đùn này chắc chắn có dúi".

Trong khi bổ xuống những nhát cuốc, anh A Ấu mới lên tiếng. Theo anh Ấu, hang dúi có rất nhiều ngõ ngách nên phải xác định được ngách nào chúng lẩn trốn và việc này chỉ dành cho những tay săn lão luyện. Còn nếu đào theo kiểu lục tung các ngách thì tốn rất nhiều thời gian, công sức.

Đặc biệt, khi hang bị động, con dúi sợ hãi lại càng đào hang sâu thêm để tìm đường thoát thân.

Trong lúc quan sát việc đào bới, mắt anh Uôt sáng rực khi phát hiện con dúi nằm ở cuối hang. Sau gần 20 phút mồ hôi ướt đẫm lưng, anh Uôt bước đến thò tay tóm chặt phần gáy của con dúi mang ra ngoài.

Chiến lợi phẩm tuy có hơi khiêm tốn, chỉ nặng tầm nửa cân nhưng anh vẫn rất vui.

"Hôm nay may mắn, con dúi này mới di cư đến nên hang không sâu hơn những hang khác. Quan trọng hơn là có một con để người trong họ cúng Yàng", anh Uôt hồ hởi.

Gắn kết cộng đồng

Hằng năm, cứ vào những ngày đầu tháng 10 Dương lịch, khi cây lúa bắt đầu trổ đòng cũng là thời điểm các làng ở xã Kon Pne tổ chức Tết con dúi.

Tết dúi tại nhà rông của làng Kon Ktonh, xã Kon Pne.

Ông A Kheo (52 tuổi, làng Kon Ktonh) cho hay, cách đây hơn tháng ông đã huy động các thành viên gia đình đào bắt dúi đem về làm sạch rồi luộc, phơi khô trên gác bếp để làm vật cúng lễ. Còn rượu ghè cũng được gia đình ủ từ nhiều tháng trước.

Nói về ý nghĩa ngày trọng đại này, ông Kheo nhấn mạnh: "Tết ăn con dúi là Tết truyền thống của người dân ở đây.

Ngày Tết, gia đình và người thân họ hàng tụ họp đầy đủ để cầu mong mùa màng bội thu, lúa thóc đầy kho, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.

Mọi người cùng quây quần uống rượu, chia sẻ kinh nghiệm làm ăn cũng như thể hiện tình đoàn kết gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng làng".

Còn ông Đinh A Nhat (73 tuổi) kể lại, lúc nhỏ ông thường theo bố mẹ đi ăn Tết con dúi. Gia đình ông xem đây là dịp gắn kết các thành viên, thắt chặt tình đoàn kết với cộng đồng.

"Gia đình tôi cũng như các hộ dân trong làng cầu mong mùa màng thuận lợi, có cái ăn, cuộc sống ấm no.

Con dúi tuy nhỏ, thịt không nhiều nhưng phần lộc này thay cho lời chúc phúc, cầu sự may mắn cho nhau, đồng thời cũng thể hiện sự yêu thương, đoàn kết, chia sẻ", ông Nhat vui vẻ nói.

Mong cuộc sống no đủ

Để chuẩn bị cho buổi lễ, lễ vật được xếp dọc hai bên hàng cột gỗ vững chắc ngay giữa nhà rông của làng.

Mỗi gia đình đem theo lễ vật cúng thần linh gồm: 1 ghè rượu ngon, 1 ống lồ ô đựng đựng nước, cần rượu và một vài lá chuối tươi, lạt buộc, sợi chỉ trắng.

Quan trọng nhất là 1 con dúi được buộc cẩn thận vào cây le, phía trên đầu có một ngọn nến làm từ sáp ong mà người dân dùng để "rọi sáng cho ông bà thấy lối về", ngoài ra còn "dẫn đường" cho hạt lúa về đến từng nhà, mùa màng thuận lợi, nhiều điều may mắn.

Những thiếu nữ làng Kon Ktonh thưởng thức rượu cần.

Lúc già làng thông báo nghi lễ bắt đầu, người dân đồng loạt mở nắp, đổ nước từ ống lồ ô vào ghè rượu. Đồng thời buộc ghè rượu vào trụ gỗ được dành riêng cho gia đình rồi cắm cây le có buộc con dúi vào ghè. Tiếp đó, bà con thắp nến cầu nguyện về những điều tốt lành cho gia đình và dân làng.

Khi thực hiện nghi lễ, già làng dùng chiếc cần đi một vòng chọc vào tất cả các ghè rượu để lấy một ít nhỏ vào cái phễu làm bằng lá chuối, sau đó đem đến đặt tại một góc trang trọng gần cửa nhà rông.

Một que tre nhỏ xâu những miếng da đầu con dúi được từng gia đình đem đến cắm gần phễu rượu già làng vừa đặt xuống để hành lễ.

Trải qua một đêm cúng ở nhà rông, đến trưa hôm sau người dân mới được hạ vật tế là con dúi xuống chia thịt ăn và quây quần uống rượu ghè, trò chuyện.

Nhà rông lúc này chật kín người, ồn ã tiếng nói cười. Khách phương xa cũng được mời rượu đến mềm môi.

Trao đổi về ý nghĩa của việc lấy một ít rượu từ các ghè rượu vào chiếc phễu chung, già làng A Hing cho hay, điều này thể hiện tình đoàn kết của các hộ dân trong làng.

Trong khi đó, sợi chỉ trắng là biểu tượng thông linh với Yàng, với tổ tiên và mang ý nghĩa của sự kết nối cộng đồng.

Tạ Tuệ An

Nguồn Giao Thông : https://www.baogiaothong.vn/an-tet-con-dui-giua-dai-ngan-tay-nguyen-192250130103300954.htm