Azerbaijan và Armenia ký thỏa thuận hòa bình: Kỷ nguyên mới cho Nagorno - Karabakh

5 giờ trướcBài gốc

Động lực cho thỏa thuận hòa bình mới

Vùng Nagorno - Karabakh, nơi có phần lớn dân cư là người gốc Armenia nhưng nằm trong lãnh thổ được quốc tế công nhận của Azerbaijan, từ lâu là tâm điểm của một trong những cuộc xung đột kéo dài và phức tạp nhất tại khu vực Nam Kavkaz; kể từ cuối những năm 1980, tranh chấp tại đây đã nhiều lần leo thang thành chiến sự, gây thiệt hại lớn về người và tài sản, đồng thời để lại hậu quả sâu sắc về xã hội và chính trị cho cả hai bên.

Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev và Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan tại Nhà Trắng. Ảnh: AFP

Trong ba thập kỷ qua, nhiều nỗ lực hòa giải đã được tiến hành, bao gồm các vòng đàm phán do Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) bảo trợ, song phần lớn đều gặp khó khăn trong việc đạt được đồng thuận do khác biệt lập trường giữa các bên liên quan. Bước sang năm 2025, tình hình khu vực tiếp tục có nhiều biến động, trong đó nổi bật là nguy cơ mất ổn định tại vùng Caucasus và áp lực gia tăng từ cạnh tranh năng lượng toàn cầu. Những yếu tố này đã góp phần thúc đẩy cả Azerbaijan và Armenia xem xét lại lợi ích lâu dài, đồng thời tạo điều kiện cho tiến trình đàm phán được nối lại trong bối cảnh thực tế hơn.

Đặc biệt, Mỹ đã đóng vai trò trung gian nổi bật trong giai đoạn cuối của tiến trình đàm phán, thúc đẩy các kênh đối thoại và hỗ trợ kỹ thuật, và được đánh giá là yếu tố quan trọng giúp hai bên đạt được thỏa thuận hòa bình.

Những điểm đột phá trong thỏa thuận

Thỏa thuận hòa bình vừa được ký giữa Azerbaijan và Armenia được đánh giá là một bước ngoặt đáng kể so với các văn bản trước đây, nhờ vào loạt điểm mang tính thực chất và khả thi cao hơn, trong đó gồm một số nội dung trọng tâm nhằm giải quyết những vấn đề tồn tại lâu dài giữa hai quốc gia, cũng như tạo nền tảng cho tiến trình ổn định khu vực.

Cụ thể, cả hai bên lần đầu tiên chính thức cam kết tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, điều này được xem là cơ sở để giảm thiểu nguy cơ tái diễn tranh chấp lãnh thổ trong tương lai. Một trong những điều khoản đáng chú ý của thỏa thuận hòa bình là việc thiết lập hành lang Zangezur, nối Azerbaijan với vùng Nakhchivan qua lãnh thổ Armenia. Tuyến đường này, còn gọi là Tuyến đường Trump vì Hòa bình và Thịnh vượng Quốc tế (TRIPP), sẽ do Mỹ phát triển và quản lý trong 99 năm.

Theo đó, Armenia đồng ý cho phép hàng hóa và phương tiện lưu thông qua hành lang này theo cơ chế kiểm soát rõ ràng, trong khi vẫn giữ nguyên chủ quyền. Việc trao quyền phát triển cho Mỹ nhằm bảo đảm tính trung lập và tạo động lực cho hợp tác kinh tế khu vực.

Về khía cạnh quân sự, thỏa thuận quy định rõ việc giảm thiểu hiện diện vũ trang tại các điểm nóng và thiết lập kênh liên lạc song phương thường trực nhằm xử lý nhanh các tình huống bất ngờ, tránh nguy cơ hiểu lầm dẫn đến đụng độ.

Cuối cùng, một trụ cột quan trọng trong văn bản là chương trình hỗ trợ nhân đạo và tái định cư quy mô lớn, hướng đến việc ổn định đời sống cho hàng chục nghìn người dân từng bị ảnh hưởng bởi chiến sự, gồm các chương trình khôi phục kết cấu hạ tầng, giáo dục và y tế, qua đó từng bước khôi phục lòng tin giữa hai cộng đồng.

Với các nội dung cụ thể và định hướng rõ ràng, thỏa thuận này được kỳ vọng sẽ mở đường cho tiến trình bình thường hóa quan hệ song phương, tạo nền tảng cho sự ổn định và hợp tác lâu dài tại khu vực Nam Kavkaz.

Triển vọng hợp tác khu vực và cơ hội toàn cầu

Việc Azerbaijan và Armenia đạt được thỏa thuận hòa bình không chỉ khép lại một chương dài xung đột tại khu vực Nagorno - Karabakh, mà còn mang đến những tác động đáng kể ở cấp độ khu vực và toàn cầu.

Về phía hai quốc gia liên quan trực tiếp, thỏa thuận mở ra cơ hội giảm thiểu căng thẳng kéo dài, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho phục hồi kinh tế và ổn định nội bộ. Azerbaijan có thể tập trung khai thác tiềm năng năng lượng và đầu tư phát triển hạ tầng sau nhiều năm phải ưu tiên ngân sách cho quốc phòng; trong khi Armenia kỳ vọng sẽ nhận được nhiều hơn sự hỗ trợ tài chính và kỹ thuật từ quốc tế để tái thiết các khu vực bị ảnh hưởng bởi chiến sự và cải thiện chất lượng sống cho người dân.

Ở bình diện rộng hơn, khu vực Nam Kavkaz - nơi được xem là điểm giao thoa chiến lược giữa châu Âu và châu Á, sẽ có điều kiện thuận lợi hơn để phát triển các dự án kinh tế liên kết, đặc biệt là các hành lang vận tải năng lượng vốn từng bị đình trệ vì tình hình an ninh bất ổn. Đối với cộng đồng quốc tế, đặc biệt là Mỹ, việc thúc đẩy thành công một thỏa thuận hòa bình mang lại lợi ích chiến lược trong việc củng cố vai trò trung gian và làm dịu tình hình tại một trong những điểm nóng tiềm ẩn của thế giới. Các chuyên gia nhận định, việc ổn định khu vực Caucasus cũng góp phần hạn chế nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu.

Ngay sau khi thỏa thuận hòa bình giữa Azerbaijan và Armenia được công bố, nhiều tổ chức và quốc gia đã đưa ra phản hồi tích cực, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì cam kết và thực thi đầy đủ các điều khoản đã thống nhất. Liên Hợp Quốc, Liên minh châu Âu (EU) cùng các quốc gia có ảnh hưởng tại khu vực như Nga và Thổ Nhĩ Kỳ đều hoan nghênh bước đi này, coi đây là cơ hội để thiết lập lại trật tự ổn định tại vùng Nam Kavkaz.

Một số ý kiến chuyên gia cho rằng, thỏa thuận lần này không chỉ mang tính chất chấm dứt đối đầu song phương, mà còn là dấu hiệu cho thấy hiệu quả của trung gian quốc tế khi được tiến hành một cách nhất quán và thực tế. Đại diện Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), ông David Morrison nhận định, thỏa thuận hòa bình giữa hai bên là “một ví dụ điển hình cho khả năng giải quyết xung đột khu vực thông qua các cơ chế ngoại giao kiên nhẫn và đa phương”.

Về phía trong nước, các nhà lãnh đạo Armenia và Azerbaijan đều cam kết thực hiện nghiêm túc các điều khoản đã ký, coi đây là bước đầu trong quá trình bình thường hóa quan hệ, phục hồi kinh tế và hướng tới một tương lai ổn định hơn cho người dân hai nước.

Thách thức ở phía trước

Tuy nhiên, bên cạnh những hy vọng về một kỷ nguyên mới hòa bình, thỏa thuận này cũng đặt ra nhiều câu hỏi về tính khả thi và những thách thức mà cả hai bên sẽ phải đối mặt.

Trước hết, việc xây dựng lòng tin giữa hai bên sẽ là một quá trình lâu dài và phức tạp, bởi suốt ba thập kỷ đối đầu đã để lại những tổn thương sâu sắc cả về chính trị lẫn xã hội. Các nhóm cực đoan trong khu vực vẫn có thể lợi dụng tình hình để kích động bạo lực hoặc phá hoại tiến trình hòa bình. Vấn đề bảo đảm an ninh cho người dân tại Nagorno - Karabakh cũng đặt ra yêu cầu cao về phối hợp giữa các lực lượng liên quan, đặc biệt trong giai đoạn rút quân và tái lập quyền kiểm soát hành chính.

Bên cạnh đó, các cam kết về phục hồi hạ tầng, tái định cư cho người dân và hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội cũng đòi hỏi nguồn lực đáng kể, trong khi khả năng tài chính và kỹ thuật của mỗi nước còn hạn chế. Việc thực hiện hiệu quả các nội dung này sẽ phụ thuộc phần lớn vào sự hỗ trợ kịp thời và nhất quán từ cộng đồng quốc tế. Hơn nữa, yếu tố địa chính trị từ các bên thứ ba như Nga, Thổ Nhĩ Kỳ hay Iran vẫn là biến số khó lường. Các quốc gia này đều có lợi ích chiến lược tại vùng Caucasus và cách họ phản ứng với thỏa thuận sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ bền vững của hòa bình trong khu vực.

Trong bối cảnh đó, các chuyên gia cho rằng, sự giám sát khách quan, hỗ trợ kỹ thuật và cam kết đa phương sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm thỏa thuận không chỉ dừng lại ở một bước đi mang tính biểu tượng, mà có thể chuyển hóa thành kết quả thực tiễn, lâu dài.

Châu Anh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/azerbaijan-va-armenia-ky-thoa-thuan-hoa-binh-ky-nguyen-moi-cho-nagorno-karabakh-10383075.html