Bài 1: Bài toán nhu cầu điện - Lời giải từ tiết kiệm năng lượng

6 giờ trướcBài gốc

Áp lực từ tăng trưởng “nóng” nhu cầu điện

Việt Nam đang đối mặt với những thách thức ngày càng lớn về an ninh năng lượng. Tăng trưởng kinh tế kéo theo nhu cầu sử dụng điện không ngừng tăng cao, trong khi khả năng bổ sung nguồn điện mới gặp nhiều rào cản.

Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tổng sản lượng điện thương phẩm năm 2024 đạt khoảng 309 tỷ kWh, tăng gần 7% so với năm 2023. Dự báo năm 2025, nhu cầu điện có thể tăng tới 9,4% theo kịch bản cơ sở và lên đến 13,2% trong kịch bản cao - tương đương sản lượng điện cần đạt khoảng 340-351 tỷ kWh.

Đặc biệt, khu vực miền Bắc được dự báo có mức phụ tải cao nhất trong hệ thống, với công suất cực đại có thể lên tới 54.510 MW - tăng hơn 11% so với năm 2024. Tình trạng nắng nóng kéo dài, nguồn thủy điện sụt giảm và tiến độ nhiều dự án điện khí, điện gió ngoài khơi chậm triển khai do vướng pháp lý và đầu tư, khiến nguy cơ thiếu điện trong mùa cao điểm là hoàn toàn có thể xảy ra.

Hệ thống điện đang hoạt động sát công suất tối đa, đặt ra nguy cơ quá tải, sự cố chập cháy tại trạm biến áp, đường dây truyền tải, đặc biệt trong giờ cao điểm/Ảnh minh họa

Theo số liệu cập nhật của Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia (NSMO), trong tháng 6/2025, miền Bắc đã ghi nhận mức tiêu thụ điện cao nhất từ đầu năm đến nay. Đặc biệt, ngày 2/6, công suất cực đại toàn hệ thống đạt tới 51.672 MW, vượt khoảng 2.000 MW so với cùng kỳ năm 2024 - mức cao nhất từ trước đến nay. Sản lượng điện tiêu thụ trong ngày này lên tới 1.028 triệu kWh xác lập kỷ lục mới trong 6 tháng đầu năm.

Không dừng lại ở đó, vào ngày 9/7/2025, cả hệ thống điện quốc gia và khu vực miền Bắc tiếp tục đồng loạt lập đỉnh mới. Sản lượng tiêu thụ toàn quốc đạt 1.055,8 triệu kWh, tăng khoảng 9% so với cùng kỳ tháng 7 năm ngoái. Riêng miền Bắc đạt sản lượng kỷ lục 545,2 triệu kWh, công suất lên đến 26.188 MW đều tăng khoảng 10% so với cùng kỳ năm trước.

Gần đây nhất, ngày 4/8 công suất tiêu thụ điện toàn quốc đã đạt tới đỉnh điểm 54.500 MW vào lúc 13h30, mức cao nhất ghi nhận từ đầu năm đến nay và thiết lập kỷ lục mới, tăng khoảng 5.000 MW (tăng 10%) so với cùng kỳ năm 2024. Mức tăng này gần bằng tổng công suất 2 thủy điện lớn nhất miền Bắc là Sơn La, và Hòa Bình cộng lại.

Những con số này cho thấy, hệ thống điện đang hoạt động sát công suất tối đa, đặt ra nguy cơ quá tải, sự cố chập cháy tại trạm biến áp, đường dây truyền tải, đặc biệt trong giờ cao điểm từ 11-15h và 20-23h, khi nhu cầu sử dụng điều hòa, quạt, tủ lạnh tăng cao.

Trước tình hình đó, Chính phủ, Bộ Công Thương đã có nhiều chỉ đạo, vừa đảm bảo yêu cầu cung cấp điện cho mọi hoạt động của nền kinh tế - xã hội, vừa phải thực hiện các biện pháp tiết kiệm điện nói riêng và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả nói chung.

Không chỉ có nguy cơ thiếu điện, hệ thống điện Việt Nam cũng phải đối mặt với sức ép giảm phát thải từ ngành năng lượng. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, lĩnh vực năng lượng chiếm khoảng 60% tổng phát thải khí nhà kính quốc gia, mức tăng gần gấp ba lần trong hai thập niên qua.

Trong cơ cấu nguồn điện hiện nay, nhiệt điện than vẫn chiếm tỷ trọng lớn - khoảng 56,5% sản lượng phát điện toàn hệ thống trong quý I/2025. Điều này khiến mức độ phát thải từ ngành điện Việt Nam cao hơn mặt bằng chung khu vực, dù lượng phát thải bình quân đầu người vẫn thấp hơn nhiều nước phát triển.

Đáng chú ý, Việt Nam nhập khẩu hơn 44 triệu tấn than nhiệt trong năm 2024 - tăng 31% so với năm trước. Điều này không chỉ tạo áp lực lớn lên cán cân thương mại, mà còn khiến Việt Nam dễ tổn thương trước biến động giá nhiên liệu quốc tế.

Trong bối cảnh Việt Nam đã cam kết tại COP26 đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, việc tiếp tục phụ thuộc vào các nguồn điện hóa thạch đang làm chậm lại lộ trình chuyển dịch năng lượng xanh và giảm phát thải bền vững.

Tiết kiệm năng lượng - Giải pháp hiệu quả và cấp thiết

Trước các thách thức hiện hữu, giới chuyên gia nhận định tiết kiệm năng lượng là giải pháp nhanh chóng, ít tốn kém nhưng đem lại hiệu quả tức thì trong cả đảm bảo cung ứng điện lẫn cắt giảm phát thải, đồng thời góp phần đảm bảo an ninh năng lượng bền vững.

Các chuyên gia cho rằng, trong khi việc phát triển nguồn điện mới cần thời gian dài (5-7 năm) và vốn đầu tư lớn, thì sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (SDNLTK&HQ) được ví như “nguồn năng lượng mới” có thể huy động ngay, chi phí thấp, hiệu quả cao.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nếu Việt Nam triển khai đồng bộ các giải pháp tiết kiệm năng lượng theo đúng Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (PDP8), có thể giảm được tới 35% lượng khí thải CO₂ vào năm 2030 so với kịch bản thông thường. Cụ thể, PDP8 đặt mục tiêu tiết kiệm khoảng 8-10% tổng điện năng tiêu thụ vào năm 2030.

Ước tính, nếu tiết kiệm 7% sản lượng điện năm 2025 (~24-25 tỷ kWh), sẽ giúp cắt giảm hàng triệu tấn khí CO₂ - tương đương tránh phát điện từ 12-14 tỷ kWh nhiệt điện than.

Báo cáo gần đây của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cũng cảnh báo rằng Việt Nam là một trong những quốc gia có cường độ năng lượng cao - tức tiêu tốn nhiều điện năng để tạo ra một đơn vị GDP. Hiệu suất sử dụng năng lượng tại khu vực công nghiệp, thương mại, dân dụng vẫn còn nhiều dư địa để cải thiện.

Công nghiệp là lĩnh vực tiêu thụ điện lớn nhất tại Việt Nam, chiếm hơn 55% tổng nhu cầu điện. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn sử dụng thiết bị, dây chuyền lạc hậu, hiệu suất thấp, chưa đầu tư các hệ thống quản lý năng lượng hoặc cải tiến công nghệ.

Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, trong giai đoạn 2019-2024, nhờ các chương trình kiểm toán năng lượng và tư vấn kỹ thuật, các doanh nghiệp đã có thể giảm trung bình 10-20% điện năng tiêu thụ mà không ảnh hưởng đến sản lượng.

Đơn cử như: Công ty Xi măng Vicem Bút Sơn đã cải tiến hệ thống điều khiển, giảm tổn thất điện trong khâu nghiền và sấy, tiết kiệm hơn 3 triệu kWh/năm. Đặc biệt, Vicem Bút Sơn đầu tư dự án tận dụng nhiệt thừa phát điện. Dự án không chỉ mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt thông qua việc tiết kiệm năng lượng mà còn đóng góp quan trọng vào việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, mỗi năm dự án giảm được khoảng 86.000 tấn CO2. Nhờ nguồn điện tự sản xuất này, nhà máy xi măng Vicem Bút Sơn có thể tự chủ được từ 25% đến 30% tổng lượng điện tiêu thụ của mình.

Tập đoàn Hòa Phát triển khai loạt giải pháp công nghệ lớn nhằm tiết kiệm năng lượng trong sản xuất thép.

Hay Tập đoàn Hòa Phát, đang triển khai loạt giải pháp công nghệ lớn nhằm tiết kiệm năng lượng trong sản xuất thép, đồng thời chủ động nguồn năng lượng, tối ưu hiệu suất vận hành và giảm thiểu phát thải. Báo cáo mới nhất của Hòa Phát cho thấy, toàn đơn vị đã gần như tự chủ nguồn điện phục vụ sản xuất thép. Cụ thể, trong 6 tháng đầu năm 2025, sản lượng phát điện của các nhà máy nhiệt điện tại Dung Quất và Hải Dương đã đạt 1,8 tỷ kWh, đủ đáp ứng 90% nhu cầu điện của các khu liên hợp. Với giá điện hiện hành, giá trị điện năng tự phát này tương đương gần 3.500 tỷ đồng.

Tiết kiệm năng lượng không chỉ là nhiệm vụ của doanh nghiệp mà còn cần sự tham gia của từng người dân. Theo EVN, nếu mỗi hộ gia đình Việt Nam tiết kiệm 1 kWh mỗi ngày, cả nước có thể tiết kiệm được hơn 25 triệu kWh mỗi ngày - tương đương sản lượng của một nhà máy điện cỡ vừa.

Các hành vi đơn giản như: tắt thiết bị khi không sử dụng, cài đặt điều hòa ở mức 26-28 độ C, sử dụng đèn LED thay thế đèn sợi đốt, tận dụng ánh sáng tự nhiên… đều có thể giúp giảm từ 10-30% hóa đơn tiền điện mỗi tháng.

Bên cạnh đó, xu hướng lắp đặt điện mặt trời mái nhà kết hợp lưu trữ năng lượng tại các hộ dân, khu công nghiệp, doanh nghiệp nhỏ, tòa nhà cũng đang mở ra tiềm năng “tự chủ năng lượng” - vừa tiết kiệm chi phí, vừa giảm tải cho lưới điện quốc gia vào giờ cao điểm.

Cần chính sách mạnh mẽ để thúc đẩy tiết kiệm năng lượng

Dù tiết kiệm năng lượng mang lại nhiều lợi ích rõ ràng, nhưng việc triển khai tại Việt Nam còn chậm và thiếu đồng bộ. Nguyên nhân chủ yếu đến từ nhận thức chưa đầy đủ, thiếu chính sách khuyến khích tài chính, và chưa có chế tài xử lý các hành vi lãng phí năng lượng.

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Hữu Lương

Trao đổi với phóng viên PetroTimes, chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Hữu Lương (Viện Dầu khí Việt Nam) cho rằng, để thay đổi thực trạng này, cần tập trung vào một số giải pháp chính như:

Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý và chính sách: Sớm ban hành các Nghị định, Thông tư hướng dẫn và văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (sửa đổi) với các quy định & lộ trình áp dụng bắt buộc cho các tòa nhà công cộng và doanh nghiệp lớn; bắt buộc các doanh nghiệp tiêu thụ lớn phải kiểm toán năng lượng định kỳ và có lộ trình cắt giảm tiêu thụ; Áp dụng chính sách thuế khuyến khích cho các sản phẩm tiết kiệm năng lượng và áp mức thuế cao hơn cho các sản phẩm tiêu thụ nhiều năng lượng; Tạo nhu cầu sử dụng các thiết bị, phương tiện có mức tiêu hao năng lượng thấp thông qua thiết lập tiêu chuẩn tiêu hao năng lượng tối đa cho các thiết bị điện tử, gia dụng & phương tiện giao thông vận tải

Thứ hai, cơ chế tài chính hỗ trợ : Tăng cường cung cấp khoản vay ưu đãi cho các dự án cải tạo, nâng cấp năng lượng, miễn giảm thuế cho các doanh nghiệp đầu tư công nghệ tiết kiệm năng lượng, hệ thống quản lý năng lượng (EnMS), tái sử dụng nhiệt; Chương trình hoàn tiền hoặc giảm giá khi mua thiết bị tiết kiệm năng lượng; Thiết lập quỹ quốc gia hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa đầu tư vào công nghệ xanh.

Thứ ba, giá điện theo giờ: Mở rộng biểu giá điện giờ cao điểm - thấp điểm, tạo động lực cho doanh nghiệp, hộ gia đình tối ưu lịch sản xuất, tiêu dùng.

Thứ tư, ứng dụng công nghệ: Triển khai hệ thống quản lý năng lượng (EMS), cảm biến IoT để điều phối phụ tải, tăng hiệu suất điều hòa, hệ thống chiếu sáng thông minh, tái sử dụng nhiệt thải giúp giảm đáng kể tiêu thụ.

Thứ năm, nâng cao nhận thức và giáo dục thông qua đào tạo và truyền thông; Phát động các chiến dịch cộng đồng như “Một gia đình - Một kWh mỗi ngày”, đưa giáo dục về tiết kiệm năng lượng vào trường học, khuyến khích xây dựng “khu phố xanh”, “doanh nghiệp xanh”...

“Trong bối cảnh chi phí đầu tư các dự án điện lớn ngày càng cao, thủ tục kéo dài, biến đổi khí hậu khó lường và áp lực cắt giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng chính là “nguồn điện mới” vừa khả thi, vừa hiệu quả tức thời. Thay vì chỉ tập trung mở rộng nguồn cung, Việt Nam cần đặt tiết kiệm năng lượng ở vị trí trung tâm trong chính sách năng lượng quốc gia. Từng doanh nghiệp, từng người dân, từng thiết bị sử dụng điện, khi được tối ưu hóa sẽ góp phần xây dựng một hệ thống năng lượng hiệu quả, bền vững và chủ động thích ứng trước mọi biến động. Bài toán điện sẽ không còn nan giải, nếu lối thoát tiết kiệm được mở ra đúng lúc và đi đúng hướng”, TS Nguyễn Hữu Lương nhận định.

Mạnh Tưởng

Nguồn PetroTimes : https://petrotimes.vn/bai-1-bai-toan-nhu-cau-dien-loi-giai-tu-tiet-kiem-nang-luong-731072.html