Bài 1: Cái sảy nảy cái ung

một ngày trướcBài gốc

Cứ thanh tra là ra sai phạm

Hàng trăm năm nay, kể từ khi vàng trở thành bản vị, rồi đánh mất vai trò này trong nền kinh tế, dường như chưa bao giờ thị trường vàng “nóng hầm hập” như bây giờ: Giá tăng chưa từng có, nguồn cung khan hiếm trong khi nhu cầu giao dịch tăng cao vọt. Hình ảnh người dân đội mưa, đội nắng xếp hàng mua vàng (nhưng đa số chỉ mua được 1-2 chỉ, thậm chí không thể mua được chỉ nào) từ chỗ gây ngạc nhiên đến nay đã không còn xa lạ gì trên thị trường tài chính.

Thị trường vàng tồn tại nhiều bất cập.

“Nhà vàng” mỏi tay điều chỉnh giá, mỏi tay giao dịch và cũng mỏi tay đếm tiền lãi. Những bất cập này đã bắt buộc cơ quan chức năng phải vào cuộc, và từ đây, thanh tra phát hiện ra hàng loạt sai phạm trên thị trường vàng nói chung và các doanh nghiệp nói riêng.

Theo kết luận thanh tra được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố cuối tháng 5/2025, các đơn vị SJC, PNJ và một số thương hiệu lớn khác… đều có những vi phạm trong kinh doanh vàng. Cụ thể, Công ty SJC vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa do doanh nghiệp (DN) cung cấp nhằm thu hút khách hàng của DN khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Ngoài ra, Công ty SJC còn vi phạm quy định của pháp luật về thuế; chưa kể, Tổng Giám đốc Công ty SJC quyết định và chỉ đạo trực tiếp về giá mua, giá bán vàng không theo căn cứ xác định giá mua bán hay thông qua bộ phận tham mưu. Việc tự ý “làm giá” này của “ông lớn” đã khiến cho thị trường phải chạy đuổi theo, và được xem là nguyên nhân chính đẩy giá vàng trong nước cao hơn giá vàng thế giới lên đến hàng chục triệu đồng/lượng. “Việc quyết định giá mua, giá bán vàng do 1 cá nhân là tổng giám đốc quyết định khi không có các chỉ tiêu, căn cứ cụ thể dẫn đến rủi ro trong việc xác định giá ảnh hưởng đến hoạt động của Công ty SJC cũng như thị trường vàng do Công ty SJC chiếm thị phần tương đối lớn”, kết luận thanh tra chỉ rõ.

Tượng tự, một số thương hiệu lớn cũng bị NHNN "điểm danh" nhiều vi phạm. Theo kết luận, các doanh nghiệp này đã có những vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa do DN cung cấp nhằm thu hút khách hàng của DN khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh; có dấu hiệu vi phạm về nhãn hàng hóa theo quy định đối với sản phẩm vàng trang sức, mỹ nghệ, vi phạm quy định của pháp luật về thuế; một số giao dịch bán vàng với giá bán cao hơn giá niêm yết; hoạt động kinh doanh vàng khác khi chưa được cấp có thẩm quyền cho phép; kinh doanh vàng có thể nhằm mục đích không xuất hóa đơn, không kê khai nộp thuế đối với vàng bán, che giấu nguồn gốc đối với vàng nguyên liệu... gây bất ổn đến thị trường vàng trong nước như thời gian vừa qua.

Với những sai phạm này, Thanh tra NHNN đã xử phạt Bảo Tín Minh Châu 2,64 tỷ đồng, xử phạt SJC 2,14 tỷ đồng; xử phạt PNJ 1,34 tỷ đồng; xử phạt DOJI 1,365 tỷ đồng... Ngoài việc khắc phục các hậu quả, Thanh tra NHNN cũng đã chuyển hồ sơ một số vụ việc sang cơ quan Công an do có dấu hiệu hình sự.

Và đỉnh điểm là Tổng Giám đốc SJC Lê Thúy Hằng và đồng bọn bị TAND TP Hồ Chí Minh xét xử, trong đó riêng bị cáo Hằng bị tuyên phạt 17 năm tù Tham ô tài sản và 8 năm Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; tổng hợp là 25 năm tù. Từ những vụ án, những kết luận thanh tra, cho thấy toàn cảnh thị trường vàng đang “có vấn đề”, khi thanh tra “khui” đến đâu, sai phạm đến đó. Đây chỉ là những DN “tai to mặt lớn” trên thị trường, còn hàng loạt các DN, cửa hàng nhỏ lẻ đang kinh doanh khác cũng đang vận hành trong một môi trường giống hệt khi “nhà nhà đua giá, người người tích trữ vàng” chưa bị “sờ” đến. Điều này cho thấy thị trường đã đến “chỉ giới đỏ”, cần phải có sự thay đổi từ cốt lõi.

Những bất cập cố hữu

Ngoài những vi phạm mà kết luận thanh tra đã chỉ ra, nhiều vụ tòa đã tuyên án, thời gian qua, thị trường vàng còn tồn tại hàng loạt những bất cập khác. Những cụm từ như “bát nháo”, “một mình một chợ”, “độc quyền làm giá” đã vẽ nên một bức tranh xám xịt trên thị trường vàng. Hình ảnh người dân xếp hàng mua vàng khi thị trường khan hiếm khiến, giá cao, trong khi DN “cố thủ” không giao dịch (một phần do thiếu nguồn cung), hoặc kéo giãn chênh lệch mua bán lên cao, đẩy rủi ro về phía người tiêu dùng càng khiến cho niềm tin của người dân vào thị trường kim loại quý lung lay. Vì thế, thay vì đưa vàng vào lưu thông, biến thành tiền bổ trợ vào nguồn lực phát triển kinh tế, thì người dân lại càng cố giữ chặt hầu bao khiến cho chiến lược huy động 500 tấn vàng ngày càng xa rời, trong khi thị trường lại bị đẩy vào rủi ro nhiều hơn.

Đáng chú ý, việc giá vàng chênh lệch đã gây nên tình trạng buôn lậu vàng lớn. Ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng, Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan, Bộ Tài chính cho biết, điều kiện địa lý với đường biên dài hơn 4.000 km nhưng chỉ có 157 cửa khẩu và 88 điểm kiểm soát khiến nguy cơ buôn lậu vàng luôn hiện hữu. Khi giá trong nước chênh lệch và nhu cầu tăng, rủi ro buôn lậu càng lớn. Thời gian qua, lực lượng Hải quan đã triển khai nhiều biện pháp nghiệp vụ, phát hiện nhiều vụ việc buôn lậu có giá trị lớn. “Thống kê số vụ bắt giữ buôn lậu vàng không nhiều, nhưng khi mở rộng điều tra và truy xét thì phát sinh rất nhiều đầu mối, cho thấy tính phức tạp của hoạt động buôn lậu vàng”, ông Đông cho biết.

Không chỉ “nóng” buôn lậu ở khu vực biên giới, tình trạng mua bán vàng trên “chợ đen” cũng rất “rộn ràng”. Ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho rằng, do nguồn cung vàng miếng hạn chế trong khi nhu cầu trong nước lớn, tạo nên nút thắt cổ chai đẩy giá vàng lên cao. Hiện, thị trường tồn tại 7 vấn đề như thiếu một cơ sở tập trung, các cửa hàng chủ yếu bán lẻ không có cơ sở dữ liệu kết nối trực tuyến với cơ quan quản lý nhà nước, không theo dõi được lượng hàng mua bán trực tuyến. Bên cạnh đó, khó kiểm soát về chất lượng; hóa đơn mua bán vàng chưa minh bạch; chưa có cơ chế giám sát đồng bộ; chênh lệch giá vàng với chợ đen lớn dễ dẫn đến buôn lậu, giao dịch không báo cáo, không nộp thuế, khiến cơ quan quản lý khó kiểm soát. Ngoài, ra, giá niêm yết và giá bán không chính xác, lúc khan hàng nhiều đơn vị găm hàng gây khó khăn cho công tác quản lý nhất là với lượng vàng chế tác vàng lẻ trong dân.

“Do nhu cầu lớn, nên nhiều người đã tìm đến mua vàng chợ đen. Việc mua bán vàng trôi nổi không có kiểm định chất lượng có thể đặt khách hàng trước các rủi ro do không kiểm tra được bằng mắt thường dẫn đến có thể mua vàng giả; không có hóa đơn, không minh bạch, người mua phải chịu mọi rủi ro khi mua bán. Chưa kể, giao dịch chợ đen giá cao hơn thị trường: Lúc sốt giá, giá chợ đen cao hơn cửa hàng. Có một số thời điểm chênh lệch giá mua giá bán rất lớn, có trường hợp mua sáng chiều lỗ luôn. Ngoài ra, nguy cơ bị lừa đảo như vàng giả, vàng kém chất lượng rình rập, rồi rủi ro an toàn cá nhân: Khi mang tiền đến nơi không được giám sát để mua vàng, người dân có thể bị cướp, bị tấn công…”, ông Lê đánh giá.

Trong khi đó chia sẻ từ “người trong cuộc”, ông Vũ Hùng Sơn, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Vàng bạc đá quý Bảo Tín Mạnh Hải nêu lý do DN phải mua vàng trôi nổi là vì tình trạng thiếu hụt kéo dài của nguồn cung nguyên liệu chính thức. “Nguồn cung hạn chế đẩy giá vàng trong nước lên cao, trong khi người dân lại khó hoặc không thể mua được. Để duy trì hoạt động kinh doanh, các DN phải nâng mạnh giá mua vào nhằm khuyến khích những người nắm giữ vàng trước đó bán ra. Trong bối cảnh lượng hàng về ít, việc giới hạn mỗi khách chỉ được mua một vài chỉ là giải pháp bất đắc dĩ để tránh tình trạng nhà đầu tư lớn gom hàng, khiến khách nhỏ lẻ không còn cơ hội tiếp cận. Cùng với đó, toàn bộ hệ thống cửa hàng phải đầu tư máy phổ hiện đại để kiểm tra chất lượng vàng, thay vì chỉ dựa vào kinh nghiệm thủ công như trước”, ông Sơn phân bua.

Tuy nhiên, theo đại diện Quản lý thị trường Hà Nội, thực tiễn thị trường cho thấy, sự vận động của thị trường vàng hiện nay đã vượt ra khỏi phạm vi một mặt hàng thông thường. Vàng trở thành một yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh tài chính, tiền tệ quốc gia, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ, bài bản và kịp thời của các cơ quan quản lý nhà nước.

"Tại Hà Nội, cơ quan quản lý thị trường đã ghi nhận nhiều thách thức trong hoạt động kinh doanh vàng, từ những hành vi gian lận tuổi vàng, kinh doanh vàng không hóa đơn chứng từ, đến tình trạng “niêm yết một giá, bán một giá” hay lợi dụng chênh lệch giá để đầu cơ, thổi giá. Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng, mà còn có nguy cơ cao gây ra những rủi ro lớn đối với nền kinh tế", ông Kiều Đình Cảnh, Phó Chi cục Quản lý thị trường (Sở Công Thương Hà Nội) cho biết.

Được biết, riêng trong năm 2024, lực lượng quản lý thị trường Hà Nội đã kiểm tra và xử lý 107 vụ vi phạm, xử phạt 1,362 tỷ đồng, tịch thu và tiêu hủy nhiều sản phẩm vi phạm như vàng miếng không rõ nguồn gốc; trang sức vàng; bông tai và nhẫn giả mạo nhãn hiệu Chanel.

Bước sang năm 2025, dù không ban hành kế hoạch kiểm tra chuyên đề riêng, Chi cục vẫn duy trì giám sát thường xuyên theo chỉ đạo của UBND thành phố và Sở Công Thương. Theo đánh giá của Chi cục, những biện pháp kiểm tra, kiểm soát được triển khai đã góp phần ngăn chặn vi phạm về niêm yết giá, nguồn gốc, điều kiện kinh doanh; hạn chế tình trạng bán chênh giá và nâng cao niềm tin của người tiêu dùng.

Công tác kiểm tra kịp thời cũng giúp ổn định thị trường trong các thời điểm nhạy cảm. Song, từ thực tiễn kiểm tra, Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội cho biết hoạt động kinh doanh vàng trên địa bàn vẫn tồn tại những khó khăn: Một số cơ sở né tránh kiểm tra; nhận thức pháp luật của một bộ phận chủ kinh doanh còn hạn chế; thủ đoạn vi phạm ngày càng tinh vi; tình trạng trà trộn vàng giả, vàng kém chất lượng và hàng hóa giả mạo nhãn hiệu vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro…

Hà An

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/kinh-te/bai-1-cai-say-nay-cai-ung-i790713/