Bài 2: Thay đổi tư duy khi chiêu mộ người tài

7 giờ trướcBài gốc

Tới đây, các nhà khoa học mong rằng, những chính sách mới cần rõ ràng hơn, thực chất hơn, những rào cản phải được gỡ bỏ để những người làm nghiên cứu khoa học có cơ hội phát triển, cống hiến hết mình.

“Cá nhân tôi chưa bao giờ làm đề tài cấp nhà nước vì ngại… thủ tục”

Qua mấy lần hẹn, PV Báo CAND mới có thể gặp gỡ vào trao đổi ít phút cùng PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Y Hà Nội về vấn đề thu hút người tài trong lĩnh vực khoa học công nghệ, bởi ông quá bận. Vừa là nhà quản lý, vừa là bác sĩ, chuyên gia hàng đầu về tim mạch, lại là một người tích cực với công việc từ thiện nên PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu có góc nhìn khá sâu về vấn đề nghiên cứu khoa học, về câu chuyện thu hút nhân tài.

PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu trao đổi với bệnh nhân.

Trao đổi với PV, ông thẳng thắn: Muốn khoa học phát triển cần nhất là hai vấn đề tài chính và con người. Cả hai vấn đề này ở Việt Nam đều vướng. Tài chính thì eo hẹp, các đề tài theo kiểu đặt hàng, các dự toán, dự chi thì ở mức thấp nhất tối thiểu. Do đó sản phẩm chắc chắn không thể mang tính đột phá. Ngoài ra trong vấn đề tài chính thì việc thanh toán, quyết toán rất khó khăn. “Trước cá nhân tôi chưa bao giờ làm đề tài cấp Nhà nước vì ngại thủ tục. Năm nay tôi mới tiến hành làm đề tài cấp Nhà nước sau rất nhiều năm công tác. Vì mỗi lần nói đến chuyện thanh toán rồi giải trình giấy tờ chồng chéo nhau, rất vất vả. Quy định thì lẫn lộn. Chính vì thế, các nghiên cứu thật sự có ý nghĩa ở Việt Nam tôi nghĩ là rất ít”.

Chưa dừng lại, PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu cũng cho hay, trong phần cứng còn chính sách xây dựng các nghiên cứu mũi nhọn chưa rõ ràng. Chưa có hướng đi ưu tiên nên chưa có nền tảng vật chất như phòng thí nghiệm, những luật để sử dụng trên động vật thí nghiệm là các phương pháp thí nghiệm mới, ứng dụng mới… Tất cả các hệ thống đi kèm, phát sinh sáng kiến hiện nay của nước ta rất sơ khai. Đơn cử là cả Việt Nam chưa có phòng xét nghiệm động vật (Animal Lab) nào. Nền kinh tế mà chưa có Animal Lab thì coi như số 0 vì không có thuốc gì mới, phương pháp gì mới cấy trên con người được. PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu còn cho rằng, chỉ có Nhà nước mới có đủ tiềm lực để xây dựng một phòng thí nghiệm động vật đầu tiên. Tuy nhiên, với ngân sách 500 tỉ đồng cho các phòng thí nghiệm trọng điểm thì khả năng này còn rất xa vời.

Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội còn thẳng thắn chỉ ra: Phải thay đổi về tư duy trong khoa học. Khoản tiền đầu tư phải rõ ràng. Đầu tư phải chấp nhận có độ rủi ro nhất định, và đã đầu tư là phải có sản phẩm. Đi kèm theo đó là hành lang pháp lý, ngoài áp dụng cho cơ sở công lập thì còn có cơ sở dân lập, người ta có quyền lợi gì khi người ta đầu tư cho nghiên cứu khoa học. Vấn đề này cần phải rất rõ ràng trong luật pháp. Ví như nếu đầu tư tiền cho các nghiên cứu khoa học mang tính chất đột phá thì nếu nghiên cứu thất bại cũng nên miễn thuế cho doanh nghiệp. Lúc đấy hy vọng các doanh nghiệp mới sẵn sàng tham gia.

Ứng xử với người làm khoa học, đừng nên “dập khuôn”

Khi PV Báo CAND đưa ra câu hỏi, ông vừa là nhà quản lý, vừa là nhà nghiên cứu khoa học, vậy từ trước đến nay trong quá trình thu hút người tài về với đơn vị mình, ông có gặp nhiều rào cản về chính sách dẫn đến không thể thực hiện được không? PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu trả lời: Khó khăn đầu tiên là mời người giỏi về phải có một mức lương tốt. Thế nhưng, với quy định bây giờ rất khó khăn để chi trả theo nguyện vọng hay mức lương đột phá. “Tôi có người bạn là một GS danh tiếng, Trung Quốc họ mời và sẵn sàng trả mấy trăm ngàn USD/năm nhưng anh ý cũng không về vì nhiều lý do. Với cách trả lương cao như vậy thì rất nhiều nhà khoa học họ sẽ về Trung Quốc chứ không về Việt Nam, kể cả người Việt Nam ở nước ngoài”, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội kể và nói thêm rằng, chúng ta cần mạnh dạn thay đổi tư duy khi chiêu mộ người tài. Ngoài ra, theo ông cần tính đến cơ chế bổ nhiệm. Hiện nay muốn bổ nhiệm vị trí trưởng khoa cần có bằng trung cấp chính trị, rồi phải là đảng viên. Bây giờ làm sao một giáo sư hay nhà khoa học ở nước ngoài, kể cả Việt kiều họ đáp ứng được tiêu chí cứng như vậy. Cần thay đổi tư duy trọng dụng người tài ngay từ đầu. Đừng định nghĩa người ta là người tài mà phải tạo điều kiện cho những người có khả năng trở thành người tài. “Thay đổi tư duy là quan trọng nhất”, PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu một lần nữa nhấn mạnh.

Trước khi kết thúc cuộc trò chuyện với phóng viên, PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu cho biết, ông đọc trong Nghị quyết 57 có nhắc đến nhiều quy định có thể hỗ trợ cho nghiên cứu khoa học. Ông cho rằng, quy định rất tốt rồi nhưng cần có những chính sách cụ thể. Ví như muốn thu hút người tài về nước thì nên bỏ qua một số tiêu chí cứng khi mà đội ngũ trí thức ở nước ngoài không thể đáp ứng. Thứ hai, nghiên cứu khoa học và thành công thì không nói làm gì, còn khi thất bại thì không nên đánh giá đó là thất bại về tiền bạc. Nghĩa là khi bỏ tiền ra làm đề tài cấp Nhà nước, nghiên cứu nếu kết quả “âm tính” thì rõ ràng đó cũng là một cái lợi để người khác, thậm chí cả thế giới không đi vào nghiên cứu lại cái đó nữa. Thế nên đừng đánh giá thất bại một cách cứng nhắc, nên coi chuyện đó là bình thường. Ông cũng chia sẻ thêm: “Tôi không nghĩ một nghiên cứu nào là thất bại cả. Chẳng qua nhìn theo hướng nào đó thì thất bại cũng là cách để người khác không đi vào hướng đấy. Giống như nghề bác sĩ, khi bác sĩ ở tuyến huyện chữa một bệnh nhân không thành công, không phải là họ kém mà thực sự họ đã giúp cho các bác sĩ tuyến đầu “né” phải vết xe đổ họ từng đi qua. Đấy cũng là điều vô cùng giá trị. Do đó tất cả nền khoa học hiện nay của chúng ta đừng nên dập khuôn. Nếu chúng ta tập trung khắc phục được những điều trên, tôi tin chắc rằng nền khoa học công nghệ của ta sẽ ngày càng phát triển”, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội bày tỏ kỳ vọng.

Cùng nhìn nhận về chính sách đang là một phần “rào cản” khiến các nhà khoa học còn “ngần ngại” dấn thân, trong một cuộc trao đổi với phóng viên gần đây, GS Nguyễn Đức Khương, Chủ tịch mạng lưới kết nối trí thức người Việt toàn cầu AVSE Global cho hay, khi đầu tư nghiên cứu khoa học phải chấp nhận rủi ro. Nếu chấp nhận được mới mong thành công. Nếu không có không gian đầu tư mạo hiểm rất khó để phát triển khoa học công nghệ và kích thích sự sáng tạo từ các nhà khoa học. GS Nguyễn Đức Khương đưa ra một gợi ý là cơ quan chức năng nên tìm cách xem xét giảm thiểu các thủ tục về hành chính quá phức tạp. Các nhà khoa học không có đủ khả năng lo các thủ tục giấy tờ hành chính. Nếu bắt họ làm thì họ chịu. Thực chất mà nói, việc đảm bảo các thủ tục hành chính khiến các nhà khoa học thấy khó hơn làm khoa học. Cho nên ít người dám tham gia nghiên cứu. Vì họ vừa phải cam kết đảm bảo về tiến độ thời gian, vừa đảm bảo về thủ tục hành chính. Mà đã làm nghiên cứu khoa học thì làm sao mà biết chắc được bao giờ ra sản phẩm như cơ quan nhà nước yêu cầu. Lỡ chẳng may nhận rồi mà không làm được thì lại mất uy tín cho các lần sau. Nếu nhận sẽ bị áp lực bằng mọi cách phải có sản phẩm, mà nghiên cứu vội có thể ra sản phẩm không chuẩn dẫn đến các tình huống phức tạp. GS Nguyễn Đức Khương cho rằng, các chính sách đưa ra phải tạo không gian và hỗ trợ các nhà khoa học và chuyên gia làm công tác nghiên cứu.

Từ kinh nghiệm của một người đi trước, với nhiều năm làm nghiên cứu khoa học ở nước ngoài, khi tôi hỏi cảm nhận về điều kiện cũng như những khó khăn mà các nhà nghiên cứu khoa học ở Việt Nam đang phải đối mặt, GS Vũ Hà Văn, Giám đốc Khoa học Viện Nghiên cứu Dữ liệu lớn (VinBigData) cho rằng, khó khăn hiện nay thì vẫn rất nhiều và các nhà lãnh đạo đang rất nỗ lực tháo gỡ. Điểm nghẽn đầu tiên ở đây có lẽ là tư duy về việc làm khoa học, đào tạo nhà khoa học, cũng như các định kiến về học hàm, học vị hay chuyện xếp hạng nghiên cứu. “Các nhà khoa học trẻ, như tôi quan sát, thì họ rất năng động. Chắc chắn nhiều bạn sẽ tự tìm ra con đường tốt nhất cho riêng mình. Nếu có lời khuyên gì thì việc quan trọng với nhà khoa học trẻ là xác định được chính xác mục đích làm nghiên cứu của mình là gì. Một mục đích tốt đẹp sẽ là tiền đề cho thành công của quãng đường dài về sau”, GS Vũ Hà Văn nói.

Phạm Huyền

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/van-de-hom-nay-thoi-su/bai-2-thay-doi-tu-duy-khi-chieu-mo-nguoi-tai-i762051/