Bài 3: Bác đã về đây, ơi Thủ đô!

5 giờ trướcBài gốc

Hà Nội lần đầu đón Bác

Hà Nội khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi, cơ quan đầu não của cách mạng khẩn trương từ Tân Trào về Hà Nội để thành lập Chính phủ lâm thời trước khi quân Đồng Minh tiến vào giải giáp quân đội Nhật ở Đông Dương, theo Hiệp định Potsdam. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng với vận mệnh đất nước và giữ vững thành quả bao năm tranh đấu, giành độc lập tự do. Sáng 22/8/1945, dù còn rất mệt sau trận ốm nặng, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn quyết định rời Tân Trào về Hà Nội. Từ Tuyên Quang, đoàn hành bộ xuyên qua 18km đường rừng hiểm trở, vượt suối, băng dốc, qua sông; do di chứng trận ốm, có lúc Bác phải nằm cáng. Buổi trưa, đoàn tới thị xã Thái Nguyên. Lúc này, ông Trần Đăng Ninh đưa xe ôtô đón đoàn.

Ngôi nhà của gia đình cụ Nguyễn Thị An ở làng Gạ.

Sau một đêm nghỉ tại Thái Nguyên, sáng 23/8/1945, ông Trần Đăng Ninh bố trí hai cận vệ tháp tùng Hồ Chủ tịch trên chiếc ôtô con lăn bánh hướng về Hà Nội. Buổi chiều 23/8/1945, khi bóng nắng chiều tắt trên sông Hồng, từ dưới bến đò Sù, một đoàn hơn chục người rảo bước qua đê đi về làng Phú Gia (tên nôm là làng Gạ, nay thuộc phường Phú Thượng, Hà Nội) rồi dừng chân tại ngôi nhà ba gian của gia đình bà Nguyễn Thị An. Trong đoàn có một ông cụ dáng hao gầy, vầng trán cao và đôi mắt rất sáng, được mọi người luôn kính cẩn. Lúc ấy, ít ai biết đó là Chủ tịch Hồ Chí Minh – nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc, vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc. Đây là lần đầu tiên Người đặt chân đến Thăng Long – Hà Nội ngàn năm, sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước và gần 5 năm trở về Pác Bó trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam.

Ngôi nhà vàng ba gian, hai chái này là nơi đầu tiên Bác lưu lại khi về đến Hà Nội (từ chiều 23/8 đến 25/8/1945) và dành thời gian để làm việc, lắng nghe báo cáo từ đồng chí Trường Chinh - Tổng Bí thư của Đảng, cùng các đồng chí Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh, Nguyễn Lương Bằng… về kết quả Tổng khởi nghĩa trong cả nước. Phú Gia được chọn làm điểm dừng chân của Bác bởi nơi này vốn là cơ sở cách mạng vững chắc, được thử thách nhiều lần thời kỳ 1941-1945; nhân dân một lòng theo cách mạng, từng nuôi giấu an toàn các đồng chí cách mạng tiền bối của Đảng. Phú Gia từng là nơi đặt cơ sở in Báo Cờ Giải phóng, trạm liên lạc với các cơ sở của Xứ ủy, Tỉnh ủy. Trong những năm tháng cam go, người dân Phú Gia hăng hái chở đò, bảo đảm an toàn tuyệt đối nhiều cán bộ của Đảng mỗi khi có công tác giữa hai bên sông Hồng...

Về phần ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An, nơi đây là cơ sở cách mạng tin cậy bởi cả cụ An và con trai Công Ngọc Kha (bí danh Trần Lộc) đều tham gia cách mạng. Ngôi nhà xây từ năm 1929, nằm ở vị trí thuận lợi cách đê sông Hồng gần 100m, có đường đi từ bờ đê xuống cổng, qua sân có lối sang nhà khác trong làng, nhà đủ rộng để khoảng 10 người có thể cùng làm việc, nghỉ ngơi.

Ký ức không phai mờ về “đồng chí thượng cấp”

Sau chặng dài lịch sử 80 năm, Hà Nội đã rất nhiều thay đổi. Những ngôi nhà xưa, ngõ nhỏ làng quê nay chỉ còn trong ký ức. Thế nhưng, ở địa chỉ số 6 ngõ 319 An Dương Vương, phường Phú Thượng (quận Tây Hồ cũ), ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An vẫn nguyên vẹn. Qua cánh cổng nhỏ là khoảng sân lát gạch đỏ. Phía trước nhà có bốn chữ Hán “Minh nguyệt thanh phong” (trăng thanh gió mát), hai bên là dòng chữ “Tứ niên Bảo Đại - Tôn tạo đông thành” (nhà xây năm thứ tư thời vua Bảo Đại, khánh thành vào mùa Đông), mỗi bên mái nhà tạo hình 10 ô thoáng, tượng trưng cho mong cầu gia đình luôn được "mười phân vẹn mười".

Đến thăm Phú Gia một ngày Hè giữa tháng 8 năm 2025, khi cả nước đang hướng về lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, con đường từ đầu ngõ 319 An Dương Vương treo tấm bảng lớn màu đỏ chữ vàng: "Đời đời nhớ ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại". Xung quanh ngôi nhà của gia đình cụ Nguyễn Thị An, nhiều ngôi nhà cũ, mới được sơn vàng để phù hợp với cảnh quan chung. Qua 80 năm, ngôi nhà được bảo tồn vẹn nguyên trong khuôn viên rộng gần 200m2 với 14 di vật, hiện vật cùng nhiều tài liệu, hình ảnh liên quan sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh lưu lại. Đó là bộ tràng kỷ nơi Bác Hồ từng ngồi làm việc; chiếc sập gỗ Bác đã nằm nghỉ; chiếc máy chữ, vali mây được Người mang về từ Chiến khu Việt Bắc; và cả bể nước, chiếc gương, nồi cùng chậu rửa mặt bằng đồng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh từng sử dụng. Hai buồng nhỏ ở hai đầu nhà là nơi trưng bày nhiều bức ảnh của các cán bộ cách mạng đã ở ngôi nhà này trong kháng chiến chống Pháp; cùng nhiều ảnh lãnh đạo Đảng, Nhà nước qua các thời kỳ tới thăm di tích lịch sử đặc biệt này.

Dù đang trong giai đoạn sửa chữa chuẩn bị đón đại lễ, ông Công Ngọc Dũng (62 tuổi, cháu nội cụ Nguyễn Thị An) vẫn niềm nở đón tiếp khi có khách đến thăm, hào hứng giới thiệu từng kỷ vật, bức ảnh kỷ niệm, tài liệu quý giá. Ông Dũng kể, từ khi ông còn bé, những câu chuyện về Bác Hồ luôn được cha và bà nội kể lại nhiều lần cho các thành viên gia đình. "Ông nội tôi lúc sinh thời là người có chức sắc trong vùng nên nhà tôi thời ấy rất an toàn. Bà nội tôi tham gia cách mạng từ sớm, còn bố tôi hoạt động Việt Minh từ năm 1942. Ngôi nhà là nơi đón tiếp nhiều cán bộ từ bến đò Sù bên sông Hồng đi vào nội thành Hà Nội hoạt động cách mạng. Nghe bố tôi kể lại, khoảng 20 giờ ngày 23/8/1945, khi ông đang cùng một số đồng chí trong Ủy ban lâm thời xã Phú Gia dự họp, thì cô tôi đến gọi về nhà ngay. Đến cổng, ông thấy có người canh gác, bảo vệ và được thông báo nay nhà có các đồng chí ở chiến khu về", ông Dũng kể.

Sau khi được cụ An (mẹ đẻ ông Công Ngọc Kha xác nhận), ông mới được vào nhà. Tối hôm ấy, đồng chí Khánh, tức Hoàng Tùng (sau này là Bí thư Trung ương Đảng), giao nhiệm vụ cho ông Kha vừa phục vụ, vừa bảo vệ vòng ngoài. Khi có dịp quan sát kỹ, ông Kha thấy người đang ngồi làm việc ở chiếc bàn nhỏ giữa nhà là ông cụ có tuổi, mặc bộ quần áo nâu, tóc bạc, chòm râu dài, vai mang một chiếc túi vải của người dân tộc thiểu số, vóc người gầy, nước da ngăm đen dường như vừa trải qua trận ốm, nhưng có đôi mắt rất sáng, phong thái nhanh nhẹn. Những người còn lại ngồi trên chiếc giường bên phải thì trẻ hơn. Họ hết sức giữ yên tĩnh và kính trọng ông cụ. Ông Kha đoán đây chính là đồng chí thượng cấp.

Ông Công Ngọc Dũng cẩn thận xếp lại chiếc máy chữ mà Bác Hồ từng sử dụng trong những ngày lưu lại căn nhà của cụ Nguyễn Thị An.

Bản thân đồng chí Hoàng Tùng cũng không biết danh tính của ông cụ. Về sau, khi kể lại với Bảo tàng Hồ Chí Minh, ông Hoàng Tùng cho biết: "Chiều 23/8, tôi trở về chỗ ở, tức là Khu An toàn, gặp hơn 10 người đang ăn cơm. Tôi thấy một cụ già có râu, ngồi cạnh anh Trần Đăng Ninh... Anh Trần Đăng Ninh trước có ở tù với tôi, tuy đã được bầu vào Trung ương ở Pác Bó, nhưng chưa làm được ngày nào đã bị bắt, sau vượt ngục trốn về. Tại Tân Trào anh lại được bầu vào Trung ương. Tôi nghĩ ông cụ được anh Trần Đăng Ninh đưa đi chắc phải to hơn cả Trung ương. Tôi nghe giọng Nghệ, đoán chắc là ông cụ rồi".

Theo lời ông Kha kể lại với con trai, ông cụ luôn bận rộn, thi thoảng lại lấy bút ghi chép vào cuốn sổ tay nhỏ mang theo. Thời gian ở tại đây, ông cụ mải miết làm việc từ sớm đến khuya, chủ yếu bên chiếc máy đánh chữ, không mấy lúc nghỉ tay, ngoài lúc ngồi nghe các đồng chí từ Hà Nội về báo cáo.

Trong những ngày lịch sử đó, dù không biết tên ông cụ, gia đình ông Dũng vẫn thực hiện nghiêm chỉ thị chăm sóc ông cụ chu đáo nhất. Ông Dũng kể lại lời bố, ông cụ thức khuya nhưng dậy rất sớm. Trong hai ngày 24 và 25/8/1945, ngôi nhà thường xuyên có khách ghé thăm. Sau này, ông Kha mới biết đó là các đồng chí từ Trung ương về báo cáo tình hình. "Mãi về sau, các đồng chí Trung ương về thăm gia đình có kể lại rằng, những ngày Bác ở Phú Gia, Bác đã nghĩ và nhắc đến các nội dung trong bản Tuyên ngôn Độc lập", ông Dũng kể lại.

Dù bận rộn, trong 3 ngày ở lại Phú Gia, Bác vẫn gọi ông Kha tới hỏi chuyện. Đến chiều 25/8, trước khi rời đi, ông cụ lại gọi ông Kha, nhắn mời mọi người trong gia đình đến gặp mặt. Ông Kha gọi ông nội Công Văn Trường, mẹ, anh trai và em gái về. Đồng chí thượng cấp đã thân mật cảm ơn sự giúp đỡ của gia đình, chúc gia đình mạnh khỏe và hẹn có dịp sẽ về thăm lại. Đến ngày 2/9/1945, khi tham dự cuộc mít tinh lịch sử ở Quảng trường Ba Đình, ông Kha mới biết đồng chí thượng cấp đã về Phú Gia và ở trong nhà mình chính là Nguyễn Ái Quốc, là Bác Hồ kính yêu của dân tộc.

Lời hẹn của Bác Hồ đã trở thành sự thật. Lần thứ hai vào năm 1946, khi tới Phú Thượng, Bác đã thăm lại gia đình cụ An. Ông Dũng kể, khi đó, Bác không nhìn thấy cụ Công Văn Trường đâu, Bác hỏi: "Hình như nhà mình còn một ông cụ lớn tuổi". Khi gia đình đưa cụ Trường tới, cụ Trường xúc động và định quỳ vái Bác. Thấy vậy, Bác vội đỡ tay cụ Trường dậy và nói: “Không, không! Bây giờ cách mạng rồi, chúng mình đều là anh em cả, không còn như chế độ phong kiến thực dân trước đây nữa". Trong lúc trò chuyện, Bác hỏi cụ Trường: "Pháp chuẩn bị đánh ta, cụ thấy sợ không?". Cụ Trường trả lời: "Thưa Bác, tôi thấy Pháp có nhiều xe tăng, máy bay, không biết ta có đánh được nó không?". Bác Hồ đáp lại quả quyết: "Chúng ta đã tập hợp được tất cả nhân dân, nhân dân ta đồng lòng đánh giặc. Nhất định chúng ta sẽ đánh thắng giặc Pháp".

Duy Hiển – Viết Phùng

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/phong-su-tu-lieu/bai-3-bac-da-ve-day-oi-thu-do--i778746/