Bài cuối: Dấu hiệu nhận diện và phòng chống thao túng

2 giờ trướcBài gốc

Gaslighting trong kịch bản "nuôi heo rồi mổ"

Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, người dân Đông Nam Á cũng là nạn nhân chính, với 63% người được khảo sát ở khu vực này từng gặp lừa đảo trong năm qua. Báo cáo của Văn phòng Liên Hợp Quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNODC) năm 2025 nhấn mạnh sự bùng nổ các trung tâm lừa đảo ở Đông Nam Á đã tạo ra một nền kinh tế tội phạm trị giá 10.500 tỷ USD, trong đó gaslighting giúp tăng tỷ lệ thành công bằng cách khai thác cảm xúc và cô lập nạn nhân. Theo ghi nhận của tổ chức Sáng kiến toàn cầu chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (GI-TOC), các mạng lưới này không chỉ gây mất mát tài chính mà còn dẫn đến các vụ nạn nhân khắp thế giới tự tử sau khi bị lừa trắng tay, sa vào nợ nần.

Đây không phải là một hành động đơn lẻ mà là quá trình dần dần, lặp lại để phá vỡ sự tự tin của nạn nhân dẫn đến thao túng hoàn toàn. Trong một số trường hợp, gaslighting còn làm vấn đề phức tạp hơn vì nạn nhân thường tự trách mình, dẫn đến ít báo cáo cơ quan chức năng nhà nước hơn. Sự kết hợp giữa công nghệ AI và gaslighting làm cho kịch bản lừa đảo ngày càng tinh vi. Kỹ thuật thao túng tâm lý không chỉ được dùng trong kiểu lừa đảo "bắt cóc online" mà còn được áp dụng nhuần nhuyễn trong lừa đảo "tình yêu online" với kịch bản "nuôi heo rồi mổ" (pig butchering).

Nhận diện sớm các dấu hiệu để tránh rơi vào bẫy "bắt cóc online" (ảnh minh họa)

Các trung tâm lừa đảo ở Đông Nam Á đã gây ra vô số vụ lừa đảo thực tế sử dụng gaslighting, đặc biệt trong kịch bản "nuôi heo rồi mổ" (pig butchering), kiểu lừa đảo đầu tư kéo dài có khi hàng năm. Theo CNN, pig butchering đã cướp đi gần 4 tỷ USD từ hàng chục nghìn nạn nhân Mỹ năm 2023, và con số tăng 53% năm 2024. Gaslighting không phải là hành động ngẫu nhiên mà là một quá trình có hệ thống, thường bắt đầu từ việc xây dựng lòng tin và dần dần làm suy yếu nhận thức của nạn nhân. Trong "tình yêu online" với kịch bản pig butchering, gaslighters (kẻ lừa đảo sử dụng kỹ thuật gaslighting) để khiến nạn nhân tiếp tục đầu tư tiền bạc mà không nghi ngờ.

Cách nhận diện và đối phó gaslighting

Các dấu hiệu chính khi kẻ lừa đảo trong "tình yêu online" theo phân tích từ các chuyên gia tâm lý và báo cáo chống lừa đảo có thể kể ra như kẻ lừa đảo sẽ phủ nhận các sự kiện đã xảy ra. Theo nền tảng chống lừa đảo Social Catfish, gaslighters thường kể những lời nói dối trắng trợn, nếu nạn nhân có ảnh chụp màn hình hoặc lịch sử chat sẽ dễ dàng nhận ra điều này.

Khi nạn nhân bắt đầu nghi ngờ khoản đầu tư giả mạo, gaslighters sẽ mạnh mẽ phủ nhận sạch các chi tiết mâu thuẫn trong câu chuyện nhằm làm nạn nhân nghĩ mình "phóng đại" hay hiểu sai để tiếp tục chuyển tiền đầu tư. Một chiêu thức khác là lừa đảo gaslighting thường đi kèm với việc dặn nạn nhân không chia sẻ "thông tin đầu tư" với người thân hoặc bạn bè. Với kiểu thông tin "đây là cơ hội hiếm có, chỉ dành riêng cho bạn", kẻ lừa đảo nhằm vào tâm lý ích kỷ, lòng tham hoặc làm cho nạn nhân nghĩ rằng, những ai phản đối đều do ganh tỵ cơ hội kiếm tiền của họ mà thôi.

Nếu thường xuyên cảm thấy lo âu, tự nghi ngờ bản thân, hoặc mất lòng tin vào ký ức sau khi tương tác với ai đó trực tuyến, đó có thể là dấu hiệu của gaslighting. Các dấu hiệu này thường xuất hiện dần dần, khiến nạn nhân khó nhận ra ngay lập tức. Nhận diện sớm có thể cứu bạn khỏi mất mát lớn, vì gaslighting làm tăng tỷ lệ nạn nhân tiếp tục bị lừa tiền lên đáng kể.

Lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, nhưng hầu hết đều có dấu hiệu cảnh báo có thể nhận diện sớm để tránh mất mát. Các cơ quan chống lừa đảo như FTC (Mỹ) và Scamwatch (Úc) đã chỉ ra các dấu hiệu chính và cách bảo vệ. Khi nhận ra mình đang bị gaslighting trong lừa đảo, hãy bắt đầu bằng việc ghi chép mọi tương tác như nội dung tin nhắn, email, lịch sử cuộc gọi. Điều này giúp bạn có bằng chứng cụ thể để chống lại sự phủ nhận của kẻ lừa đảo.

HelpGuide.org khuyên nên lưu lại thông tin trong quá trình tương tác với kẻ lừa đảo để giảm được cảm giác nghi ngờ bản thân. Dùng các công cụ chụp hoặc quay phim màn hình, ghi âm cuộc nói chuyện để lưu trữ. Việc có dữ liệu đối chứng, so sánh sẽ giúp nạn nhân nhận ra gaslighting và cắt đứt kịp thời.

Công an phường Định Công (Hà Nội) phối hợp Đồn Công an khu kinh tế cửa khẩu Mộc Bài, tỉnh Tây Ninh giải cứu nạn nhân bị bắt cóc online sang Campuchia

Một khi đã xác định đang bị sa vào lừa đảo thao túng tâm lý, nạn nhân cần ngừng mọi giao tiếp ngay lập tức, chặn tất cả đầu mối liên hệ từ số điện thoại đến tài khoản mạng xã hội. Không tranh cãi trực tiếp vì kẻ lừa đảo sẽ có cơ hội tiếp tục thao túng tâm lý. Nếu đang bị lừa đảo đầu tư, tìm cách rút tiền khỏi các nền tảng giả mạo nếu có thể. Hãy chia sẻ tất cả câu chuyện hay dấu hiệu nghi ngờ với bạn bè hay người thân trong gia đình, họ có thể giúp bạn thấy rõ dấu hiệu lừa đảo mà nạn nhân không nhìn ra.

Đối với người cao tuổi, đối tượng ưa thích mà bọn lừa đảo giả mạo ngân hàng, bảo hiểm xã hội, cơ quan nhà nước... tấn công, con cái cần kể chuyện cảnh giác và gián tiếp theo dõi tài chính, áp dụng hạn mức thấp khi chuyển tiền qua online banking. Cần dặn cho các cụ nhớ bất cứ khi nào nhận cuộc gọi đáng ngờ phải cúp máy và gọi báo cho con cháu để xác nhận, thay vì làm theo hướng dẫn của "cán bộ".

Gaslighting trong lừa đảo là một mối đe dọa gây tổn hại nặng nề cả về tài chính lẫn tâm lý. Nhận diện dấu hiệu sớm và hành động quyết đoán sẽ giúp bảo vệ bản thân và người quen, luôn nhớ nguyên tắc là đừng để kẻ lừa đảo kiểm soát tâm trí bạn.

TÂN PHONG

Nguồn CA TP.HCM : http://congan.com.vn/vu-an/phong-chong-toi-pham-tren-khong-gian-mang/bai-cuoi-dau-hieu-nhan-dien-va-phong-chong-thao-tung_185788.html