Bài học cho Mỹ và Trung Quốc sau những pha 'vã mồ hôi' năm 2025

4 giờ trướcBài gốc

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. (Ảnh: Reuters)

Bên kia Thái Bình Dương, một doanh nghiệp nhập khẩu đất hiếm tại bang Indiana của Mỹ rơi vào tâm trạng lo lắng tương tự. Sự bất định quanh việc Bắc Kinh áp các biện pháp kiểm soát xuất khẩu khoáng sản then chốt để trả đũa Tổng thống Trump đã buộc công ty này phải vội vã tìm kiếm nguồn cung nam châm đất hiếm thay thế.

Tuy nhiên, đến mùa thu, các quan chức ở Ninh Ba, một trung tâm sản xuất hàng hóa xuất khẩu, khá tự tin rằng họ đã vượt qua “bài kiểm tra sức chịu đựng” của cuộc chiến thuế quan.

Các lãnh đạo hãng Polaris Rare Earth Materials ở thành phố Indianapolis (Mỹ) cũng cảm thấy phần nào bớt căng thẳng hơn, dù vẫn phải tính toán kỹ trong môi trường đầy biến động. Những điều này cho thấy các cá nhân và doanh nghiệp đều đã nếm trải đau thương trong cuộc chiến thuế quan.

“Doanh nghiệp cần dự báo được tình hình, và đó không phải là câu chuyện của năm 2025”, ông Doug Barry, cố vấn thương mại quốc tế và cựu quan chức Bộ Thương mại Mỹ, cho biết.

“Những cơn ‘toát mồ hôi đêm’ đã trở thành chuyện thường nhật đối với các chủ doanh nghiệp và CEO liên quan tới Trung Quốc, khi họ phải vật lộn với các mức thuế phi lý, rất ít miễn trừ, quy định cấp phép khắt khe và các biện pháp trả đũa từ Trung Quốc. Các ngành khác nhau chịu tổn thất khác nhau. Nhưng nỗi đau là phổ biến”, ông Barry nói thêm.

Một năm đầy biến động

Năm 2025 đã định hình lại thương mại toàn cầu và tái cấu trúc chuỗi cung ứng, khi cạnh tranh công nghệ và căng thẳng địa - chính trị gia tăng từ lúc ông Trump trở lại Nhà Trắng vào tháng 1.

Đối với 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới, đây là 1 năm đầy thăng trầm. Thuế quan leo lên mức 3 con số, tiệm cận lệnh cấm vận trên thực tế. Hai bên đáp trả nhau bằng các đòn “ăn miếng trả miếng”, bao gồm kiểm soát xuất khẩu chip và đất hiếm, khiến thị trường toàn cầu lao dốc.

Năm vòng đàm phán thương mại cấp cao đã giúp hạ nhiệt căng thẳng. Washington và Bắc Kinh tạm dừng việc tăng thuế, dẫn đến cuộc gặp thượng đỉnh cuối tháng 10 giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Trump, nơi hai nhà lãnh đạo đạt được thỏa thuận tạm thời. Thị trường toàn cầu phục hồi phần nào, thậm chí một số nơi còn ghi nhận mức tăng.

Khi năm 2025 sắp khép lại, nhiều quốc gia bị kéo vào cuộc chiến giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang tự hỏi rằng, liệu những biến động đó có đưa họ quay lại vạch xuất phát hay không.

“Trong cuộc chiến thương mại 2.0, cho đến nay Trung Quốc và Mỹ đang ở thế ngang tài ngang sức”, ông Zhao Xijun, giáo sư tài chính tại Đại học Nhân dân ở Bắc Kinh, nhận định.

“Những chuẩn bị của Trung Quốc kể từ cuộc chiến thương mại 1.0, cùng với đòn bẩy mà Bắc Kinh tạo nên trong các lĩnh vực như đất hiếm, đã khiến Washington khó có thể nhanh chóng buộc Bắc Kinh nhượng bộ như với các quốc gia khác”, ông nói.

Thuế bổ sung mà Washington áp với hàng hóa Trung Quốc hiện ở mức 20%, thu hẹp hoặc xóa bỏ khoảng cách giữa nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và các trung tâm sản xuất khác ở châu Á.

Trong khi đó, thương mại của Trung Quốc vẫn tiếp tục tăng trưởng bất chấp biến động thuế quan của Mỹ. Trong 11 tháng đầu năm 2025, thặng dư thương mại của Trung Quốc lần đầu tiên trong lịch sử vượt mốc 1.000 tỷ USD. Các nhà phân tích của Goldman Sachs dự báo con số này sẽ còn tăng trong những năm tới, nhờ tăng trưởng mang tính cấu trúc của xuất khẩu công nghệ cao và nỗ lực tự chủ của Chính phủ Trung Quốc.

Theo ông Louis-Vincent Gave, nhà phân tích của Gavekal Research, cú sốc từ những hạn chế xuất khẩu bán dẫn mà Washington đưa ra trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump đã khiến giới chức Trung Quốc dành nhiều năm chuẩn bị cho nền kinh tế và chuỗi cung ứng trước một cuộc đối đầu mới. Nhờ đó, Bắc Kinh đã ở vị thế tốt hơn để chống lại các biện pháp trừng phạt của Mỹ.

Bà Qiao Yu - Phó giám đốc Trung tâm Dịch vụ Ngoại thương Ninh Ba thuộc Sở Thương mại thành phố, cho rằng những chuyển biến gần đây là thắng lợi phải trả giá đắt.

“Phần lớn thuế quan giờ đã được gỡ bỏ, vì vậy chúng tôi trở lại vạch xuất phát, giống như tình hình vào tháng 11/2024 khi ông Trump được bầu nhiệm kỳ hai”, bà Qiao Yu nói và nhớ lại những ngày các quan chức thương mại Ninh Ba và doanh nghiệp xuất khẩu chủ lực vào thị trường Mỹ đã phải làm việc theo ca để theo dõi sát các thông báo của ông Trump, chủ yếu qua mạng xã hội, và các cuộc đàm phán căng thẳng.

Phó Thủ tướng Hà Lập Phong và nhà đàm phán thương mại Lý Thành Cương thường dành 2 ngày cho các cuộc họp kín căng thẳng với Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer trong mỗi vòng đàm phán ở Geneva, London, Stockholm, Madrid và Kuala Lumpur.

Tại cuộc gặp cuối cùng – mở đường cho hội nghị thượng đỉnh ở Hàn Quốc – ông Bessent nói với báo chí rằng Washington giữ lập trường “cứng rắn”, còn Bắc Kinh thì “kiên định” bảo vệ lợi ích của mình.

Mỏ đất hiếm Bayan Obo ở khu tự trị Nội Mông, Trung Quốc. (Ảnh: CFP)

Bài học đa dạng hóa

Bà Qiao cho biết, đa dạng hóa đối tác thương mại là cách giúp Ninh Ba duy trì tăng trưởng xuất khẩu trong cuộc chiến thuế quan, dù phải trả giá về kinh tế.

“Đa dạng hóa là điều chúng tôi đang chứng kiến rõ ràng trong các lô hàng được xuất khẩu đi khắp nơi ngoài Mỹ”, bà Qiao Yu nói và cũng thừa nhận rằng các đơn hàng bị mất trong giai đoạn biến động vẫn chưa quay lại.

Trong 10 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu của Ninh Ba sang Mỹ – thị trường đơn lẻ lớn nhất của thành phố – giảm 8,7% so với cùng kỳ, dù tổng kim ngạch vẫn tăng 8,2%. Thương mại với Đông Nam Á, Trung Đông và các nước thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường đều tăng trưởng 2 con số.

Tổng xuất khẩu của Trung Quốc tăng 6,2% trong 11 tháng đầu năm, trong đó xuất khẩu sang các nước dọc Vành đai và Con đường chiếm hơn một nửa.

“Chúng tôi đã quen hơn với những bất ngờ từ ông Trump. Và sau năm 2025, ‘ngưỡng hoảng loạn’ của chúng tôi sẽ cao hơn nhiều. Ông Trump sẽ không thể gây ra sự tàn phá lớn hơn nữa với chúng tôi”, bà Qiao nói.

Tuy vậy, rủi ro và thách thức vẫn còn. Một nghiên cứu công bố hồi tháng 10 của Viện Kinh tế quốc tế thuộc Đại học Chiết Giang cảnh báo các nhà xuất khẩu Trung Quốc bán hàng sang các thị trường mới nổi có thể nhận biên lợi nhuận mỏng hơn, cạnh tranh gay gắt và môi trường pháp lý thất thường hơn so với thị trường Mỹ.

Trong khi đó, doanh nghiệp Mỹ cũng tìm kiếm lựa chọn thay thế, dù việc đa dạng hóa khó khăn hơn do chuỗi cung ứng rộng lớn và phức tạp của Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực đất hiếm.

Theo báo cáo nghiên cứu của Morgan Stanley công bố vào tháng 11, Trung Quốc nắm giữ 49% trữ lượng đất hiếm toàn cầu, 69% sản lượng khai thác và 88% sản lượng tinh luyện. Nước này cũng kiểm soát 90% nguồn cung nam châm toàn cầu – phân khúc “khó sao chép nhất” vì đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao.

Sự phụ thuộc của Polaris vào Ninh Ba và vào Trung Quốc nói chung về các khoáng sản then chốt có vẻ rất khó khắc phục.

“Một số khách hàng sản xuất ô tô của chúng tôi đang yêu cầu phải có kế hoạch khả thi để thiết lập nguồn cung thay thế ngoài Trung Quốc. Nhưng chúng tôi nên đi đâu?”, Chủ tịch công ty Mitch Spencer chia sẻ.

“Đâu là địa điểm có sự ổn định và chi phí hợp lý trong dài hạn? Trong ngắn và trung hạn, nếu không dùng các nhà máy Trung Quốc thì chúng tôi sẽ lấy nam châm ở đâu? Có nhà cung cấp nào ngoài Trung Quốc thực sự sẵn sàng hỗ trợ không? Nếu chưa, thì khi nào?” ông nói thêm.

Theo ông Spencer, việc tìm nguồn cung ngoài Trung Quốc gần như bất khả thi cho đến thời điểm này và sẽ kéo theo chi phí tăng vọt.

Dan Digre, CEO của hãng sản xuất loa Misco có trụ sở tại Minnesota, cũng bày tỏ nỗi lo tương tự.

“Chúng tôi vẫn đang cố gắng đa dạng hóa, bởi ngoài thuế quan còn có quá nhiều bất ổn địa chính trị, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc, khiến chúng tôi buộc phải ‘phân tán rủi ro’ và tìm nhà cung cấp ở các quốc gia khác”, ông cho biết.

Tuy nhiên, ngay cả khi đã để mắt tới các nước châu Á khác, chuỗi cung ứng của hãng vẫn phần lớn phụ thuộc vào Trung Quốc đại lục.

“Không phải quốc gia nào cũng sản xuất được những linh kiện chúng tôi cần. Phần lớn linh kiện đến từ Trung Quốc, và hầu hết các nước châu Á sản xuất loa vẫn lấy nguyên liệu chủ yếu từ Trung Quốc. Vì vậy, chúng tôi không có nhiều lựa chọn”, ông Digre thừa nhận.

Cuộc chiến ngầm

Tổng thống Mỹ Trump biện minh cho việc phát động cuộc chiến thuế quan là vì thâm hụt thương mại, nhưng đến nay thuế quan vẫn chưa đảo ngược được tình trạng này, dù đã thu hẹp khoảng cách với Trung Quốc.

Trong 9 tháng đầu năm 2025, thâm hụt hàng hóa và dịch vụ của Mỹ tăng 112,6 tỷ USD, tương đương 17,2% so với cùng kỳ năm 2024, theo số liệu Bộ Thương mại Mỹ công bố ngày 18/12.

Nhìn về phía trước, ông Barry cho rằng sự “tan băng” gần đây giữa Washington và Bắc Kinh đã phát đi tín hiệu tích cực.

“Hy vọng hai bên sẽ tái thiết lập quan hệ sau các cuộc điện đàm cấp lãnh đạo và những lời mời thăm lẫn nhau. Các chuyến thăm đó vẫn ở phía trước, vì vậy vẫn còn hy vọng rằng hai nhà lãnh đạo có thể đồng ý ít nhất là quay trở lại trạng thái trước chiến tranh thương mại”, ông nói.

Tháng 11 vừa qua, ông Trump có cuộc điện đàm với ông Tập và sau đó tuyên bố sẽ thăm Trung Quốc vào tháng 4 năm sau.

Tại Trung Quốc cũng đã xuất hiện những lời kêu gọi khôi phục quan hệ thương mại tốt hơn với Mỹ.

“Mỹ vẫn là thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới ở hầu hết các nhóm hàng hóa, vì vậy nếu có thể giành được một phần nhỏ nhưng ổn định của thị trường béo bở này, khối lượng xuất khẩu sẽ rất lớn và biên lợi nhuận cũng có thể tốt”, Chiết Giang Nhật báo viết trong bài đăng gần đây.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cảnh báo rằng, khác với việc điều chỉnh thuế quan, sự cạnh tranh công nghệ Mỹ - Trung, đặc biệt trong lĩnh vực chip tiên tiến và thiết bị sản xuất chip, chắc chắn sẽ kéo dài. Bắc Kinh cũng sẽ thận trọng trong việc nới lỏng kiểm soát đất hiếm.

“Vấn đề cốt lõi là thỏa thuận chính trị giữa ông Trump và ông Tập chỉ che phủ tạm thời cuộc cạnh tranh công nghệ và địa - chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc vốn đang ngày càng gay gắt”, các nhà phân tích của Gavekal Technologies nhận định trong một báo cáo nghiên cứu.

Bình Giang

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/bai-hoc-cho-my-va-trung-quoc-sau-nhung-pha-va-mo-hoi-nam-2025-post1806368.tpo