Bàn cờ chính trị hay lộ trình kinh tế?

7 giờ trướcBài gốc

Sự kết hợp giữa giảm thuế sâu, tăng chi cho an ninh và cắt mạnh trợ cấp xã hội đã thổi bùng tranh cãi: đây là nỗ lực cải cách nhằm thúc đẩy tăng trưởng, hay chỉ là nước cờ chính trị hướng tới cử tri bảo thủ, bất chấp những hệ lụy dài hạn đối với tài khóa và công bằng xã hội?

Nội dung 3B phản ánh rõ rệt học thuyết kinh tế của đảng Cộng hòa. Sau cuộc bầu cử tháng 11/2024, đảng Cộng hòa giành đa số sít sao ở cả Hạ viện và Thượng viện, tạo điều kiện cho chính quyền mới thúc đẩy các dự án chính sách của mình.

Tổng thống Donald Trump phát biểu tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng, Washington, D.C. Ảnh: Tân Hoa Xã

Cộng đồng phân tích cho rằng đạo luật “Big, Beautiful Bill” (gọi tắt là 3B) được xây dựng trên tiền đề từ lâu: cho rằng nước Mỹ sẽ mạnh hơn nếu cắt giảm thuế và thu hẹp các trợ cấp xã hội. Về kinh tế vĩ mô, lạm phát đã giảm từ đỉnh cao sau đại dịch, tỷ lệ thất nghiệp duy trì thấp, thị trường chứng khoán tương đối ổn định.

Tuy nhiên, các cuộc khảo sát đầu năm 2025 cho thấy hơn một nửa người dân Mỹ tin kinh tế đang đi xuống, và kỳ vọng của dân chúng phần lớn phụ thuộc vào quan điểm chính trị. Trên bình diện chính trị, đạo luật được thông qua ngay trước ngày Quốc khánh 4/7, thể hiện nỗ lực sớm ghi điểm lập pháp của chính quyền liên hiệp Cộng hòa sau chiến thắng bầu cử.

Về nội dung, dự luật dài 887 trang này gồm nhiều điểm then chốt. Trọng tâm là gia hạn vĩnh viễn phần lớn các khoản cắt giảm thuế từ Đạo luật Thuế 2017 (TCJA) – vốn sẽ hết hạn vào cuối năm nay... Ngân sách quốc phòng liên bang được tăng thêm khoảng 160 tỷ USD, bao gồm tài trợ cho dự án phòng thủ tên lửa “Vòm Vàng”. Những chính sách này được lãnh đạo Cộng hòa trình bày là nhằm “làm nước Mỹ mạnh hơn, an toàn hơn” và khuyến khích đầu tư - việc mà họ tin sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Song song với tăng chi, 3B cũng cắt giảm mạnh chi an sinh xã hội để bù đắp. Hệ thống bảo hiểm y tế liên bang Medicaid sẽ bị cắt khoảng 1.000 tỷ USD trong 10 năm tới, đồng thời áp thêm quy định bắt buộc người trưởng thành có thể lao động phải làm việc (hoặc học nghề, tình nguyện) tối thiểu 80h/tháng mới được hưởng trợ cấp. Chương trình hỗ trợ thực phẩm SNAP cũng bị cắt khoảng 185 tỷ USD, tăng điều kiện lao động lên 80h/tuần, mở rộng độ tuổi bắt buộc lao động từ 18–54 lên thành 18–64 tuổi (với vài ngoại lệ cho một số nhóm).

Ngoài ra, hàng loạt ưu đãi thuế cho năng lượng sạch trong Đạo luật Giảm Lạm phát 2022 (IRA) của chính quyền trước đây – trị giá tổng cộng hơn 500 tỷ USD – đều bị hủy bỏ. Những nội dung này nhằm “tiết kiệm” chi phí tài khóa và chống lạm phát, theo giải thích của chính quyền, sau khi dành quá nhiều tài nguyên cho cắt giảm thuế và chi tiêu quốc phòng.

Giới hoạch định đảng Cộng hòa tuyên bố các chính sách trên sẽ mang lại lợi ích cho người dân và nền kinh tế. Hạ nghị sĩ Mike Johnson, lãnh đạo Hạ viện, nói đó là “cột mốc lịch sử” giúp nước Mỹ mạnh hơn và thịnh vượng hơn. Tổng thống Trump ca ngợi đảng của ông “đoàn kết hơn bao giờ hết” và khẳng định người dân Mỹ sẽ “trở nên giàu có hơn, an toàn hơn và tự hào hơn bao giờ hết” nhờ đạo luật này.

Theo tuyên bố của đảng Cộng hòa, gói luật sẽ “giảm chi và giảm thuế vĩnh viễn cho các gia đình và doanh nghiệp, và làm cho chính phủ hoạt động hiệu quả hơn với mọi người dân”. Mục tiêu được nêu là kích thích đầu tư, tạo thêm việc làm, đồng thời thắt chặt biên giới và chi tiêu công bằng hơn - chẳng hạn đẩy gánh nặng chi cho người nhập cư không giấy tờ. Chính quyền còn viện dẫn hy vọng tăng doanh thu từ các biện pháp thuế quan (gọi là “thuế đối đòn”) và tăng trưởng kinh tế vĩ mô để cân đối ngân sách thay vì chỉ trông vào thuế nội địa.

Phản ứng của các phe phái và giới chuyên gia chia rẽ rõ. Đảng Cộng hòa chủ trương rằng 3B là chiến thắng lập pháp đầu nhiệm kỳ hai và là sự thể hiện thống nhất chính quyền. Ngược lại, đảng Dân chủ chỉ trích dự luật là “âm mưu tàn nhẫn và nguy hiểm”, cho rằng nó sử dụng tiền thuế của người nghèo để giảm thuế cho người giàu.

Lãnh đạo thiểu số Hạ viện Hakeem Jeffries đã phát biểu liên tục hơn 8 giờ để ngăn thông qua dự luật, gọi đây là “đòn tấn công vào người dân bình thường, trẻ em, cựu chiến binh, người cao tuổi và người khuyết tật”. Nhiều chuyên gia kinh tế cũng cảnh báo hậu quả xã hội nghiêm trọng.

Bà Lelaine Bigelow (Đại học Georgetown) nhấn mạnh: “Tác động của đạo luật này sẽ lan tới mọi ngóc ngách của xã hội Mỹ” vì chương trình bảo hiểm y tế và dinh dưỡng bị cắt mạnh.

Các đại biểu đảng Dân chủ cho rằng người giàu hưởng lợi quá nhiều, 60% người nộp thuế thu nhập thấp nhất sẽ chịu thiệt thòi, trong khi nhóm 0,1% giàu nhất (thu nhập trên 5,1 triệu USD) được lợi khoảng 83.000 USD mỗi người nhờ giảm thuế vĩnh viễn.

Ngay cả một số nghị sĩ Cộng hòa ôn hòa cũng hoài nghi: hai người (Massie, Fitzpatrick) đã bỏ phiếu chống vì lo ngại thâm hụt tăng cao, trong khi lãnh đạo phe Dân chủ Thượng viện Chuck Schumer cảnh báo bộ luật sẽ “đẩy những người lao động bình thường vào khốn khó” dưới gánh nợ công khổng lồ.

Từ góc độ tài chính, hầu hết phân tích chuyên gia dự báo dự luật sẽ làm nợ công tăng vọt. Ở thị trường tài chính, các công ty và nhà đầu tư cũng có những phản ứng đầu tiên. Theo Deloitte, sau khi ông Trump công bố áp hàng loạt “thuế đối đòn” hồi tháng 4/2025, chỉ số S&P 500 đã giảm mạnh do bất ngờ tăng chi phí cho doanh nghiệp nhập khẩu. Khi sau đó tạm hoãn một số mức thuế, thị trường hồi phục phần nào nhưng vẫn thấp hơn đỉnh đầu năm.

Ngoài ra, trái ngược với xu hướng thông thường (thị trường căng thẳng khi lãi suất giảm đẩy trái phiếu tăng giá), lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ tăng cao kỷ lục và đồng USD yếu đi trong thời gian này. Điều này cho thấy nhà đầu tư đang lo ngại về gánh nợ công tăng vọt.

Các chuyên gia tài chính cảnh báo nếu thâm hụt tiếp tục gia tăng, lợi suất có thể duy trì ở mức cao và làm tăng chi phí vay nợ của chính phủ, từ đó ảnh hưởng tới đầu tư và tiêu dùng. Về bình đẳng và xã hội, nhiều dự báo tiêu cực cũng được đưa ra.

Tóm lại, đạo luật thuế và chi tiêu mới của chính quyền Tổng thống Donald Trump được đánh giá là một đòn kích thích tài khóa quy mô lớn theo chiều hướng của phe bảo thủ: giảm thuế mạnh, tăng chi an ninh và cắt trợ cấp xã hội. Hậu quả lên kinh tế có thể là tăng trưởng ngắn hạn được thúc đẩy một chút nhưng đổi lại là thâm hụt ngân sách khổng lồ và sự gia tăng bội chi.

CBO và nhiều chuyên gia lo ngại nợ công có thể tăng thêm hàng nghìn tỷ USD trong thập niên tới, làm áp lực lên lãi suất và tỷ giá. Bất bình đẳng thu nhập hầu như sẽ tăng (vì lợi ích rơi chủ yếu vào nhóm giàu), và người nghèo hoặc trung lưu có thể phải chịu gánh nặng cả thuế lẫn mất trợ cấp. Trên thị trường, phản ứng biến động chứng tỏ niềm tin bị lung lay, dù chưa thể dự đoán toàn diện.

Nói cách khác, dù trong ngắn hạn luật có thể đem lại phúc lợi tài khóa và an ninh theo quan điểm của phía đảng Cộng hòa, các dự báo cho thấy nó cũng sẽ đem lại tác động tiêu cực về ổn định kinh tế lâu dài, đồng thời gây tranh cãi sâu sắc ở trong nước.

Khổng Hà

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/the-gioi-24h/ban-co-chinh-tri-hay-lo-trinh-kinh-te--i773784/