Báo chí góp phần giữ hồn di sản

6 giờ trướcBài gốc

Khi báo chí vào cuộc

Từ những bài điều tra về tình trạng xuống cấp của một số di tích lịch sử; các phóng sự phản ánh tình trạng thương mại hóa lễ hội... báo chí góp phần định hướng dư luận, nâng cao nhận thức cộng đồng trong công tác bảo tồn di sản.

Những sai phạm trong quá trình tu bổ di tích đình Chèm ở Hà Nội đã được báo chí kịp thời phản ánh, qua đó ngăn chặn, giảm bớt nguy cơ xâm hại di tích. Ảnh: P.Sỹ

Gần đây, sự vào cuộc của báo chí trong việc phản ánh tình trạng tu bổ di tích chưa đúng quy định tại di tích lịch sử quốc gia đền Đuổm, huyện Phú Lương (tỉnh Thái Nguyên)… đã tạo nên làn sóng tranh luận mạnh mẽ trong xã hội. Hay như trước đây, khi tu bổ Di tích Quốc gia đặc biệt đình Chèm (Hà Nội) đã xảy ra nhiều sai phạm được báo chí phản ánh. Ngay sau đó, cơ quan chức năng đã khẩn trương vào cuộc xử lý.

Tuy nhiên, bên cạnh việc phản ánh tình trạng tiêu cực, báo chí cũng là nơi tôn vinh những cá nhân, tổ chức đang lặng thầm gìn giữ di sản. Những người nghệ nhân cao tuổi nắm giữ tinh hoa làng nghề, những nhóm bạn trẻ đam mê cổ phục, phục dựng nhạc cụ truyền thống... được giới thiệu trên báo như một cách ghi nhận và khuyến khích lan tỏa hành động tích cực trong cộng đồng.

TS Phạm Việt Long cho rằng, báo chí đã và đang giữ vai trò nòng cốt trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Trên báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình, nhiều tuyến bài, phóng sự chuyên sâu đã phát hiện, quảng bá, tôn vinh những giá trị đặc sắc của di sản - cả vật thể và phi vật thể. Báo chí cũng không ngần ngại lên tiếng trước những hành vi xâm hại, thương mại hóa, làm sai lệch giá trị di sản.

“Ngoài ra, báo chí còn đồng hành với cơ quan quản lý trong quá trình lập hồ sơ di sản trình UNESCO, tổ chức các sự kiện truyền thông, chiến dịch giáo dục công chúng, nhất là thế hệ trẻ, qua đó khơi dậy niềm tự hào và ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc” - ông Long nói.

Không chỉ dừng lại ở việc đưa tin, báo chí còn đồng hành và thúc đẩy những nỗ lực phục hồi, phát huy di sản bằng nhiều hình thức đa dạng và sáng tạo. Nhiều cơ quan báo chí hiện nay đã có các chuyên trang, chuyên mục văn hóa với tần suất đều đặn, đi sâu phân tích, kết nối các nhà nghiên cứu, nghệ sĩ, quản lý di sản, từ đó tạo diễn đàn công khai để trao đổi và hiến kế cho quá trình bảo tồn.

Theo GS.TS Từ Thị Loan (Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam), báo chí là kênh truyền thông hiệu quả chuyển tải thông tin về giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và thẩm mỹ của các loại hình di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể) đến đông đảo công chúng. Qua các bài viết, phóng sự, chuyên mục chuyên sâu, báo chí đã góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản, từ đó thúc đẩy tinh thần trách nhiệm và ý thức gìn giữ di sản trong xã hội.

Cầu nối giữa di sản và thời đại

Trong bối cảnh chuyển đổi số và toàn cầu hóa mạnh mẽ, di sản văn hóa đang đứng trước cơ hội lớn để lan tỏa giá trị, nhưng cũng đối diện với nhiều nguy cơ bị thương mại hóa, lệch chuẩn hoặc đứt gãy mạch kết nối truyền thống. Lúc này, vai trò của báo chí càng trở nên quan trọng.

GS.TS Từ Thị Loan cho rằng, để tiếp tục phát huy vai trò trong công cuộc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trong thời đại số, báo chí cần chuyển mình mạnh mẽ, không chỉ về hình thức truyền tải mà còn về cách tiếp cận, nội dung và công nghệ. Khi làm được điều đó, báo chí sẽ là cầu nối bền vững giữa di sản quá khứ và thế hệ tương lai.

Theo bà Loan, báo chí cần chuyển đổi nội dung từ “cung cấp thông tin” sang “kể chuyện hấp dẫn”. Thay vì đưa tin đơn thuần, báo chí cần chuyển hướng sang hình thức kể chuyện sáng tạo, khai thác chiều sâu văn hóa, lịch sử của di sản bằng ngôn ngữ gần gũi, lối dẫn chuyện sinh động, dễ cảm nhận, dễ chia sẻ. Cùng với đó, đa dạng hóa nền tảng truyền thông, tận dụng sức mạnh mạng xã hội, nền tảng số. Để tiếp cận hiệu quả hơn với giới trẻ, nhóm công chúng chủ yếu tiêu thụ thông tin qua mạng xã hội, báo chí cần tăng cường xuất hiện trên các nền tảng như TikTok, Instagram, YouTube Shorts với nội dung ngắn, trực quan, dễ tiếp cận.

Song song với đó, tăng cường tính tương tác và cộng đồng hóa nội dung di sản. Báo chí không chỉ “nói cho công chúng nghe”, mà cần tạo điều kiện để công chúng, đặc biệt là người trẻ được “cùng kể, cùng gìn giữ” di sản. Cần tiếp tục số hóa kho tư liệu về di sản; xây dựng các cơ sở dữ liệu mở về hình ảnh, bài viết, video; liên kết với thư viện số, nền tảng học trực tuyến… để nội dung không chỉ dừng ở bài báo hôm nay mà trở thành một phần của “kho báu văn hóa số” cho thế hệ mai sau.

Cùng quan điểm, TS Phạm Việt Long cho rằng, chuyển đổi số đặt ra yêu cầu báo chí phải đổi mới từ nội dung đến hình thức. Để di sản tiếp cận sâu rộng hơn với công chúng, nhất là giới trẻ, báo chí cần tận dụng đa nền tảng: Từ mạng xã hội, video ngắn, podcast cho đến các định dạng tương tác như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR).

“Báo chí nên kể chuyện hấp dẫn, khơi gợi cảm xúc và tạo trải nghiệm số chân thực, gần gũi. Bên cạnh đó, cần hợp tác với các nhà sáng tạo nội dung trẻ, nghệ sĩ, nhà nghiên cứu để làm mới cách tiếp cận, đồng thời giữ vững chiều sâu và tính chính xác. Báo chí không chỉ đưa di sản đến với công chúng, mà còn giúp công chúng - đặc biệt thế hệ trẻ trở thành người đồng hành và lan tỏa giá trị di sản trong đời sống hiện đại” - ông Long nói.

Báo chí - cánh tay nối dài của di sản

Nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang cho rằng, báo chí có vai trò quan trọng trong việc phát hiện những di sản/cụm di sản mới, lan tỏa các giá trị bản sắc văn hóa truyền thống, từ đó gợi ý kiến nghị (thông qua phỏng vấn chuyên gia/nhà nghiên cứu) trong việc bảo tồn di sản.

Nhiều di sản/cụm di sản mới được phát hiện như Di chỉ văn hóa "Vườn chuối" hay cụm di sản các lăng tẩm chúa Trịnh ở Thanh Hóa, nếu không có sự vào cuộc của báo chí thì những di chỉ khảo cổ/công trình mang tính lịch sử này sẽ bị bào mòn, xuống cấp nghiêm trọng bởi thiên nhiên và con người. Nếu không có sự dấn thân của những nhà báo tâm huyết, sử dụng ngòi bút sắc bén để bảo vệ những giá trị văn hóa tinh thần của người Việt, thì nhiều công trình văn hóa đã bị quên lãng hoặc bị "ghẻ lạnh" với thời gian, đóng băng với thực tại.

Phạm Sỹ

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/bao-chi-gop-phan-giu-hon-di-san-10308288.html