Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam: Làm 'sống động' kho tàng di sản trên không gian số

3 giờ trướcBài gốc

Tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã ứng dụng công nghệ vào quản lý hiện vật, đưa kho tàng di sản tĩnh lặng thành những thực thể sống động trên không gian số

Ít ai biết rằng, hành trình chuyển đổi số của Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đã được khơi mào từ rất sớm.

Ngay từ năm 2003, khi khái niệm "số hóa" còn khá mới mẻ tại Việt Nam, Bảo tàng đã bắt đầu ứng dụng công nghệ vào quản lý hiện vật và vận hành website.

Những bước đi chập chững ban đầu như màn hình cảm ứng hay âm thanh kỹ thuật số tại các tổ hợp trưng bày đã đặt nền móng quan trọng cho sự chuyển mình hôm nay.

Tuy nhiên, như Th.s Nghiêm Thị Minh Hằng (Phòng Trưng bày, Tuyên truyền - Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam) chia sẻ, sau 20 năm, những trang thiết bị cũ kỹ đã bộc lộ sự lạc hậu.

Đứng trước thực trạng đó, dưới sự lãnh đạo của bà Tô Thị Thu Trang, Giám đốc Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, Bảo tàng đã mạnh dạn thực hiện một cuộc đổi mới toàn diện.

Bảo tàng có một "hệ sinh thái số" tích hợp, nơi di sản văn hóa không chỉ được lưu giữ mà còn được "kể chuyện" bằng ngôn ngữ của công nghệ hiện đại. Ảnh: Lăng Khoa

Thay vì chỉ bổ sung các thiết bị đơn lẻ, Bảo tàng định hướng xây dựng một "hệ sinh thái số" tích hợp, nơi di sản văn hóa không chỉ được lưu giữ mà còn được "kể chuyện" bằng ngôn ngữ của công nghệ hiện đại.

Theo đó, trong giai đoạn 2020 - 2025, Bảo tàng đã xác định chuyển đổi số phải đi đôi với nghiên cứu khoa học bài bản.

Bảo tàng đã mạnh dạn đổi mới, chỉnh sửa, bổ sung tư liệu, hiện vật vào hệ thống phần mềm đã có, tích hợp với hệ thống website, đổi mới trang thiết bị…

Từ đó đã có cơ sở để xây dựng và củng cố thêm tài nguyên văn hóa số tại Bảo tàng: Bảo tàng ảođược đưa vào phục vụ khách tham quan từ năm2018, không gian 5 phòng trưng bày trong nhà được thể hiện dưới dạng 3D đáp ứng nhu cầu rất đa dạng trong quá trình phổ biến giá trị di sản văn hóa. Bảo tàng ảo giúp khách có thể tham quan qua các thiết bị di động, qua các ấn phẩm CD…

Các hướng dẫn viên của Bảo tàng ứng dụng thuần thục công nghệ trong việc thuyết minh tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam

Năm 2019, phần mềm disansođược đầu tư và giúp đỡ của Phòng thí nghiệm Tương tác Người máy, Đại học Kỹ thuật và Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội. Phần mềm đưa di sản văn hóa phi vật thể lên mạng internet lưu trữ và quảng bá rộng rãi (disanso.vn) với 217 video về văn hóa phi vật thể của 54 dân tộc đã được số hóa lên mạng internet.

Khách tham quan ở bất cứ đâu, chỉ cần một thiết bị công nghệ có mạng internet có thể xem một số video về văn hóa phi vật thể của các dân tộc Việt Nam.

Cùng với phần mềm disanso, phần mềm công nghệ thực tế ảo (VR) cùng là một loại hình tài nguyên sốlưu trữ dữ liệu về văn hóa phi vật thể trên máy tính phục vụ cho mục đích bảo tồn, tra cứu, học tập và tạo ra các sản phẩm nghệ thuật mới giúp khách tham quan có thể “cảm nhận” không gian mô phỏng các hiện vật trưng bày một cách chân thực hơn nhờ vào kính 3 chiều (kính thực tế ảo) phục vụ khách tham quan tại Bảo tàng.

Bên cạnh ứng dụng công nghệ trong việc phục vụ du khách, Bảo tàng còn là nơi đồng bào các dân tộc giới thiệu, trình diễn các di sản văn hóa đến công chúng

Trong thời đại công nghiệp 4.0 hiện nay, việc ứng dụng công nghệ đa phương tiện trong bảo tồn là giải pháp tiến bộ, mang lại hiệu quả thiết thực trong phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.

Bảo tàng hiện có 5 phòng trưng bày, năm 2021 - 2022 mới được đầu tư, nâng cấp, chỉnh lý phòng số 1 và phòng số 2.

Tháng 9.2023 khai trương, hai phòng này đã được ứng dụng công nghệ trong trưng bày bằng các phần mềm: Audioguide, khám phá đa phương tiện, chinh phục thử thách và khám phá thực tại ảo.

Các ứng dụng khám phá Bảo tàng bằng công nghệ số với MCVE Apps trên điện thoại thông minh hoặc sử dụng máy tính bảng trong các phòng trưng bày.

Dữ liệu về văn hóa dân tộc cần phải được số hóa để phục vụ khách tham quan một cách tốt nhất bởi diện tích phòng trưng bày có hạn, từ 200 - 300m2 /1 phòng chỉ có thể sử dụng được 1 phần tư liệu về di sản văn hóa của 1 dân tộc, không thể chuyển tải hết nội dung.

Dữ liệu về văn hóa dân tộc được số hóa để phục vụ khách tham quan một cách tốt nhất bởi diện tích phòng trưng bày có hạn

Việc số hóa tư liệu về văn hóa các dân tộc trong mỗi phòng trưng bày đã phần nào giải được bài toán về nội dung và diện tích trưng bày của phòng trưng bày số 1 và số 2.

Tháng 12.2023, được sự giúp đỡ của Tập đoàn Vietsoftpro, ứng dụng phần mềm thuyết minh tự động khu trưng bày trong nhà và ngoài trời Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam đưa vào phục vụ khách tham quan, mở ra hướng mới trong cách giới thiệu về Bảo tàng và di sản văn hóa của 54 dân tộc.

Đây là sự nỗ lực rất lớn từ nhóm xây dựng nội dung tại Bảo tàng và Công ty Vietsoftpro với 99 câu chuyện ở 99 tổ hợp hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam.

Chỉ với một vài thao tác, quét mã, tải ứng dụng là du khách có thể tham quan hết các khu trưng bày mà không cần lệ thuộc vào hướng dẫn viên.

Song hành với chuyển đổi số phục vụ trưng bày, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam cũng đã và đang từng bước chuyển đổi số trong các khâu công tác chuyên môn khác như: kiểm kê, bảo quản (phần mềm quản lý hiện vật); hành chính, tổng hợp (văn bản số)…

Để có được điều đó, bên cạnh sự nỗ lực, cố gắng của cán bộ, nhân viên Bảo tàng là sự chỉ đạo quyết liệt của bà Tô Thị Thu Trang, Giám đốc Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam.

Chuyển đổi số không chỉ là mua sắm máy móc, mà là thay đổi con người. Bà Tô Thị Thu Trang cùng ban lãnh đạo Bảo tàng đã nhận diện rõ điểm yếu của đội ngũ: giỏi chuyên môn nhưng yếu về công nghệ, thói quen làm việc thủ công đã bám rễ lâu đời. Có những lúc, kiến thức công nghệ của cán bộ được ví von chỉ ở mức "0.4".

Từ năm 2020-2025, tất cả các hoạt động trưng bày, giáo dục trong và ngoài nước của Bảo tàng đã phục vụ trên 500 nghìn lượt công chúng tham quan. Trong đó, Bảo tàng là "địa chỉ đỏ" trong việc khơi gợi lòng yêu nước, giới thiệu, quảng bá di sản đến các thế hệ trẻ

Bên cạnh sáng kiến “Xây dựng hệ thống thuyết minh tự động”phục vụ khách tham quan Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam, bà Tô Thị Thu Trang cùng ban lãnh đạo Bảo tàng đã có các biện pháp tăng cường công tác đào tạo, tạo điều kiện để cán bộ có cơ hội học hỏi, phát huy thế mạnh, ứng dụng khoa học công nghệ phục vụ hoạt động của Bảo tàng…

Sự thay đổi không diễn ra ngày một ngày hai, nhưng bằng sự kiên trì và định hướng đúng đắn, đội ngũ cán bộ đã dần thích nghi, từ lúng túng trở nên tự tin hơn trong việc vận hành các hệ thống quản lý hiện vật, kiểm kê khoa học bằng phần mềm hiện đại.

Với nền tảng vững chắc đã xây dựng và tâm huyết của đội ngũ cán bộ, đặc biệt là tầm nhìn quyết đoán của lãnh đạo, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam là điểm sáng trong công cuộc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc trong kỷ nguyên số.

Nhờ đó, từ năm 2020-2025, tất cả các hoạt động trưng bày, giáo dục trong và ngoài nước của Bảo tàng đã phục vụ trên 500 nghìn lượt công chúng tham quan (tính theo số lượng bán vé) và miễn phí hàng trăm nghìn lượt tham quan, trải nghiệm tại đơn vị và tại các đợt trưng bày trong nước và quốc tế.

Cùng với đó, trong 5 năm, từ 2020 đến 2025, bà Tô Thị Thu Trang đã chỉ đạo thực hiện có hiệu quả gần 20 đợt khảo sát, nghiên cứu, quay phim chụp ảnh về văn hóa các dân tộc; triển khai giai đoạn 2 của dự án “Văn hóa truyền thống có nguy cơ không còn của các dân tộc Việt Nam”.

Bổ sung cho kho cơ sở của Bảo tàng 2.202 tài liệu hiện vật (trong đó, có 220 tài liệu hiện vật gốc khối, 1.982 tài liệu ảnh, băng tư liệu và nhiều câu chuyện hiện vật sống động về đời sống văn hóa các dân tộc…

Với những nỗ lực trong công việc và các sáng kiến, vừa qua, bà Tô Thị Thu Trang đã được Bộ trưởng Bộ VHTTDL tặng Bằng khen với thành tích tiêu biểu, xuất sắc trong công tác giai đoạn 2021 – 2025.

(Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện)

HUY AN

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/nhip-song-so/bao-tang-van-hoa-cac-dan-toc-viet-nam-lam-song-dong-kho-tang-di-san-tren-khong-gian-so-190506.html