Di tích đường Hồ Chí Minh trên biển bao gồm một hệ thống các bến bãi phân bố dọc theo ven biển nước ta kéo dài từ TP. Hải Phòng đến tỉnh Cà Mau, gồm: bến K15 ở Hải Phòng, bến Vũng Rô (Phú Yên), bến Lộc An (xã Phước Thuận, huyện Xuyên Mộc, Bà Rịa - Vũng Tàu) và bến Vàm Lũng (Cà Mau).
Đường Hồ Chí Minh trên biển là bản hùng ca về ý chí, sức sáng tạo của con người Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh để lại nhiều bài học kinh nghiệm có ý nghĩa chiến lược.
Bến Lộc An và 3 chuyến hải trình chi viện chiến trường miền Nam
Bến Lộc An là một trong những đầu cầu tiếp nhận vũ khí do Trung ương chi viện cho chiến trường miền Nam bằng đường Hồ Chí Minh trên biển. Trong kháng chiến chống Mỹ, di tích Bến Lộc An là một trong những nơi tiếp nhận vũ khí của Đoàn 125 Hải quân.
Nơi đây, cán bộ, chiến sĩ tàu 41 và tàu 56 Đoàn 125 Hải quân, phối hợp với Đoàn 1.500 cùng quân dân Bà Rịa - Vũng Tàu đã dũng cảm, mưu trí, sáng tạo vượt qua sự phong tỏa của địch, tổ chức 3 chuyến tàu cập bến thành công, vận chuyển được 109 tấn vũ khí, phá tan hàng loạt ấp chiến lược, mở rộng vùng giải phóng, đánh bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của Mỹ - ngụy, góp phần làm nên chiến thắng Bình Giã vang dội năm 1965 và cuộc đấu tranh giải phóng đất nước của dân tộc Việt Nam.
Di tích lịch sử bến Lộc An nằm bên cạnh dòng Sông Ray, xã Phước Thuận, huyện Xuyên Mộc, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Ảnh: Thanh Hồng
Theo UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, tháng 7/1959, Bộ Chính trị quyết định thành lập Đoàn 759 làm nhiệm vụ mở đường Hồ Chí Minh trên biển vận chuyển vũ khí cung cấp cho chiến trường miền Nam.
Con tàu gỗ đầu tiên cập bến Lộc An vào rạng sáng 3/10/1963 mang số hiệu 41 do ông Lê Văn Một làm thuyền trưởng và ông Đặng Văn Thanh làm chính trị viên. Trong đoàn còn có 2 thủy thủ Nguyễn Sơn và Thôi Văn Nam là ngư dân xã Phước Hải (nay là huyện Long Đất, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu).
Sau 10 ngày đêm lênh đênh trên biển (tàu xuất phát ngày 23/9/1963 tại đảo Cát Bà, Hải Phòng), vượt qua muôn ngàn khó khăn thử thách với danh nghĩa là ghe đánh cá đã cập bến an toàn mang theo 20 tấn vũ khí cho miền Nam.
Bằng lòng dũng cảm, sự mưu trí, bình tĩnh, linh hoạt và thông thạo luồng lạch địa hình, 600 cán bộ chiến sĩ đoàn vận tải 1500 và nhân dân địa phương đã bốc dỡ toàn bộ 20 tấn vũ khí lên bờ và đưa vào kho bãi cất giấu giữa ban ngày một cách an toàn trước hệ thống bủa vây dày đặc của địch.
Chuyến tàu thứ hai cập bến Lộc An là một con tàu sắt mang số hiệu 56, chở 44 tấn vũ khí. Sau hơn 20 ngày đêm vượt biển, con tàu sắt này đã cập bến đêm 22/12/1964, do ông Nguyễn Quốc Thắng làm thuyền trưởng.
Tàu đã vào bến nhưng không thấy hoa tiêu đón, 2 thủy thủ người địa phương là ông Nguyễn Văn Thanh và ông Trần Hoàng Phủ được lệnh lên bờ nối liên lạc. Một trung đoàn bộ binh chủ lực Miền từ phía Nam Xuân Sơn đã hành quân về Phước Bửu để tiếp nhận, vận chuyển và bảo vệ 44 tấn vũ khí về căn cứ.
Lúc này chiến dịch Bình Giã vừa kết thúc đợt 1, chỉ còn 5 ngày nữa, chiến dịch bước vào giai đoạn 2. Số vũ khí này kịp thời bổ sung cho bộ đội ta và góp phần làm nên chiến thắng Bình Giã.
Chuyến hàng thứ 3 của đoàn tàu không số cập bến Lộc An vào đêm Giao thừa năm Ất Tỵ (ngày 1/2/1965) với 70 tấn vũ khí, do ông Lê Quốc Thân làm thuyền trưởng. Sau khi cập bến, chuyến hàng chiến lược này được trang bị cho các đơn vị chủ lực miền Nam vừa tham gia chiến dịch Bình Giã và cấp phát cho bộ đội địa phương các tỉnh miền Đông, góp phần làm nên nhiều chiến thắng vang dội ở Đồng Xoài, Dầu Tiếng, Bàu Bàng trong mùa hè năm 1965.
Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đón nhận bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đường Hồ Chí Minh trên biển, bến Lộc An. Ảnh: Q.H
Di tích quốc gia đặc biệt đường Hồ Chí Minh trên biển
Bến Lộc An đã đi vào lịch sử những con tàu không số, cùng những chuyến hàng chiến lược là niềm tự hào, là truyền thống cách mạng anh hùng của quân và dân Bà Rịa - Vũng Tàu trong những năm kháng chiến chống Mỹ ác liệt.
Di tích bến Lộc An được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia vào năm 1995.
Ngày 26/11/2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đường Hồ Chí Minh trên biển cho các địa phương: TP. Hải Phòng và các tỉnh Phú Yên, Bà Rịa - Vũng Tàu, TP. Cà Mau.
Vừa qua, vào ngày 12/6/2025, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu tổ chức lễ đón nhận bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đường Hồ Chí Minh trên biển đối với bến Lộc An, xã Phước Thuận, huyện Xuyên Mộc.
Quang Hưng