Bệnh Prion: Hiểm họa âm thầm đối với con người và động vật

một ngày trướcBài gốc

Bệnh prion là gì?

Bệnh prion, hay còn gọi là bệnh não xốp truyền nhiễm (TSE), là một nhóm bệnh nguy hiểm ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương của động vật có vú, bao gồm cả con người. TSE có thể dẫn đến rối loạn chức năng thần kinh nghiêm trọng và tử vong. Một trong những bệnh prion phổ biến nhất là bệnh não xốp ở bò (BSE), thường được biết đến với cái tên "bệnh bò điên". Sự bùng phát của BSE vào những năm 1980 đã làm dấy lên mối lo ngại toàn cầu, đặc biệt là khi một biến thể của nó, bệnh Creutzfeldt–Jakob biến thể (vCJD), được phát hiện ở người vào năm 1996.

Bệnh prion là rối loạn thần kinh hiếm gặp nhưng nguy hiểm, gây thoái hóa não không thể hồi phục ở người và động vật, với nguyên nhân từ protein biến đổi bất thường.

Nguyên nhân gây bệnh Prion

Prion là một loại protein bất thường, có khả năng tự sao chép mà không cần vật liệu di truyền như vi khuẩn hay virus. Prion bình thường (PrPᴄ) có mặt trong cơ thể động vật và con người mà không gây hại. Tuy nhiên, khi prion bị gấp sai cấu trúc thành PrPˢᶜ, nó có thể kích thích các prion bình thường biến đổi theo, dẫn đến tích tụ trong mô não và gây tổn thương thần kinh.

Tiến sĩ Stanley Prusiner là người đầu tiên đề xuất khái niệm về prion vào những năm 1980 và đã nhận giải Nobel năm 1997 cho nghiên cứu của mình. Ông chỉ ra rằng prion có thể tồn tại và lây lan mà không cần ADN hay ARN, điều này khiến nó trở thành một tác nhân gây bệnh đặc biệt nguy hiểm.

Các loại bệnh Prion

Bệnh Scrapie ở Cừu

Bệnh scrapie lần đầu tiên được ghi nhận tại Anh vào năm 1732. Cừu mắc bệnh thường có hành vi kỳ lạ như gãi mạnh vào bề mặt cứng, liếm môi liên tục và co giật. Trong quá khứ, để tối ưu hóa sản xuất thịt và sữa, nông dân Anh đã sử dụng nội tạng cừu để làm thức ăn cho bò. Điều này được cho là nguyên nhân khiến prion từ cừu truyền sang bò, dẫn đến sự bùng phát của BSE.

Bệnh bò điên (BSE) và tác động đối với con người

BSE lần đầu tiên được báo cáo vào năm 1986 tại Anh và nhanh chóng lan rộng ra châu Âu. Đến năm 1992, số ca mắc BSE đạt đỉnh với khoảng 190.000 trường hợp trên toàn thế giới.

Bệnh prion là một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất do khả năng lây lan âm thầm và thời gian ủ bệnh kéo dài.

BSE đặc biệt nguy hiểm vì nó có thể lây sang người thông qua thực phẩm bị nhiễm prion, chủ yếu là thịt bò chứa mô thần kinh hoặc tủy sống. Khi con người ăn phải thực phẩm này, họ có nguy cơ mắc bệnh Creutzfeldt–Jakob biến thể (vCJD), một dạng bệnh não xốp có triệu chứng mất trí nhớ, rối loạn vận động và tử vong trong vòng vài tháng hoặc vài năm.

Bệnh Creutzfeldt–Jakob (CJD) ở người

Có bốn dạng CJD:

CJD lẻ tẻ (sCJD): Không rõ nguyên nhân, chiếm khoảng 85% tổng số ca mắc.
CJD di truyền: Do đột biến gen PRNP.
CJD do thầy thuốc (iCJD): Lây truyền qua phẫu thuật, cấy ghép nội tạng hoặc truyền máu.
vCJD: Biến thể nguy hiểm nhất, có liên quan trực tiếp đến việc tiêu thụ thịt bò nhiễm BSE.

Chẩn đoán bệnh Prion

Hiện nay, việc chẩn đoán bệnh prion khi bệnh nhân còn sống gặp nhiều khó khăn do nồng độ prion trong máu quá thấp để phát hiện. Các phương pháp chính bao gồm:

ELISA: Xét nghiệm miễn dịch để tìm dấu vết prion trong mô não.
Western Blot: Phát hiện prion thông qua phân tích protein.
Miễn dịch mô học: Sử dụng kháng thể đặc hiệu để tìm PrPˢᶜ.
Xét nghiệm sinh học: Sử dụng chuột biến đổi gen để xác định khả năng lây nhiễm của prion.
Một số phương pháp tiên tiến như khuếch đại chu kỳ protein gấp sai (PMCA) hoặc phản ứng chuỗi polymerase miễn dịch (iPCR) đang được nghiên cứu để nâng cao độ nhạy của xét nghiệm.

Quản lý và phòng ngừa bệnh Prion

Các chính sách phòng ngừa BSE

Sau khi phát hiện BSE, các nước châu Âu đã thực hiện nhiều biện pháp phòng ngừa, bao gồm:

Cấm sử dụng bột xương động vật làm thức ăn cho gia súc.
Tiêu hủy gia súc nghi nhiễm bệnh và giám sát chặt chẽ các trang trại.
Kiểm soát chặt chẽ nhập khẩu thịt bò từ các nước có nguy cơ cao.

Nhờ các biện pháp này, số ca BSE đã giảm đáng kể từ giữa những năm 1990.

Quản lý rủi ro và truyền thông

Sự bùng phát của BSE không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn tác động đến nền kinh tế và chính trị. Việc truyền thông đúng cách là yếu tố quan trọng trong quản lý rủi ro.

Liên minh châu Âu (EU) đã thiết lập các cơ quan chuyên trách như Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu (EFSA) để đánh giá rủi ro và đưa ra chính sách kiểm soát BSE. Điều này giúp đảm bảo tính minh bạch và tăng cường lòng tin của người tiêu dùng.

Bệnh prion là một trong những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất do khả năng lây lan âm thầm và thời gian ủ bệnh kéo dài. Mặc dù tỷ lệ mắc bệnh đã giảm đáng kể nhờ các biện pháp phòng ngừa, nhưng nguy cơ vẫn tồn tại, đặc biệt là từ các biến thể mới của BSE hoặc CJD.

Việc kiểm soát BSE và vCJD đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan y tế, chính phủ và ngành công nghiệp thực phẩm. Các nguyên tắc phòng ngừa nghiêm ngặt, kết hợp với truyền thông minh bạch và khoa học, là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và duy trì sự an toàn của chuỗi cung ứng thực phẩm.

BS. Vũ Ngọc Tú

Nguồn SK&ĐS : https://suckhoedoisong.vn/benh-prion-hiem-hoa-am-tham-doi-voi-con-nguoi-va-dong-vat-169250401091914595.htm