Biến đổi khí hậu làm tăng tính cực đoan của mưa lũ

7 giờ trướcBài gốc

Phóng viên (PV): Thời gian gần đây, nước ta hứng chịu nhiều đợt mưa lớn, thậm chí vượt mức lịch sử cả ở miền Bắc, miền Trung, đồng chí cho biết vì sao có tình trạng này?

Đồng chí Mai Văn Khiêm: Do hoàn lưu bão số 11 (tên quốc tế là Matmo), từ sáng 6-10, ở khu vực Bắc Bộ đã có mưa vừa, mưa to trên diện rộng. Từ sáng 7-10, do ảnh hưởng của hoàn lưu vùng áp thấp suy yếu từ bão số 11 với tâm vùng áp thấp nằm ở khu vực phía Tây của Bắc Bộ, kết hợp với đới gió Đông Nam của lưỡi áp cao cận nhiệt đới lấn mạnh từ phía Đông vào tạo ra một vùng hội tụ gió kinh hướng ở khu vực phía Đông Bắc Bộ, chạy dọc theo các tỉnh: Tuyên Quang, Cao Bằng, Thái Nguyên, Phú Thọ, Hà Nội, Lạng Sơn, Bắc Ninh, trong đó, khu vực Thái Nguyên và Hà Nội là hai địa phương có mưa đặc biệt lớn, trong đó lượng mưa từ 19 giờ ngày 6-10 đến 9 giờ ngày 7-10 ở một số nơi trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên như: Trạm Hóa Thượng: 526mm, trạm Cây Thị: 462mm; trạm Bố Hạ (Bắc Ninh): 348mm; trạm Mễ Trì (Hà Nội): 261,6mm; trạm Tân Tri 1 (Lạng Sơn): 224,4mm...

Đồng chí Mai Văn Khiêm. Ảnh: NGHINH XUÂN

Tổng lượng mưa phổ biến từ ngày 22 đến 29-10 tại Hà Tĩnh, Quảng Trị đến Quảng Ngãi cũng từ 200-450mm, gồm: TP Huế từ 450 đến 900mm; TP Đà Nẵng từ 300 đến 600mm; riêng điểm mưa tại Bạch Mã trong 1 ngày (19 giờ ngày 26 đến 19 giờ 27-10) là 1.739,6mm (đây cũng là lượng mưa trong 1 ngày lớn nhất từ trước đến nay ở Việt Nam theo Tổ chức Khí tượng thế giới-WMO, trước đó, lượng mưa 1 ngày lớn nhất là 1.825mm ở một trạm quan trắc của Pháp tại Ấn Độ Dương vào tháng 1-1966).

Nguyên nhân của đợt mưa lớn ở các tỉnh miền Trung là do tổ hợp hình thái thời tiết đa thiên tai không khí lạnh ở phía Bắc được tăng cường, hoạt động của bão số 12 suy yếu thành một vùng áp thấp trên vùng biển ven bờ TP Huế-Đà Nẵng, sau là dải hội tụ nhiệt đới dâng trục từ phía Nam lên và nhiễu động trong đới gió Đông kết hợp với địa hình đón gió nên đã gây mưa đặc biệt lớn ở Huế, Đà Nẵng. Sự kết hợp của các yếu tố này khiến mưa dồn dập, cường độ lớn, kéo dài nhiều ngày, dẫn đến các đợt mưa vượt kỷ lục ở nhiều nơi từ miền Bắc đến miền Trung.

Cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Tên lửa 282 (Sư đoàn Phòng không 375, Quân chủng Phòng không-Không quân) dọn vệ sinh trên các tuyến phố tại phường Hội An (TP Đà Nẵng). Ảnh: LÊ PHÚC

PV: Nhiều nơi trên thế giới cũng xảy ra mưa lớn gây lũ lụt nghiêm trọng, gây thiệt hại nặng nề về người, tài sản, chẳng hạn như Mỹ, Pakistan, Ấn Độ... Vậy đâu là nguyên nhân chính, thưa đồng chí?

Đồng chí Mai Văn Khiêm: Hiện tại chưa thể đánh giá đâu là nguyên nhân chính gây ra các hiện tượng thiên tai nghiêm trọng trên thế giới. Nhưng nguyên nhân gốc rễ của các hiện tượng thiên tai ngày càng cực đoan này là do biến đổi khí hậu (BĐKH) toàn cầu đang làm khí quyển nóng lên khiến hơi nước bốc hơi nhiều hơn, lượng ẩm trong không khí tăng cao hơn. Khi gặp các điều kiện thuận lợi về động lực và địa hình, lượng ẩm lớn đó dễ dàng chuyển hóa thành mưa cực lớn trong thời gian ngắn.

Bên cạnh đó, hiện tượng thời tiết cực đoan như El Nino-La Nina cũng làm thay đổi hoàn lưu khí quyển, gây mất cân bằng về phân bố mưa giữa các khu vực (có nơi hạn hán, có nơi mưa lũ). Ngoài ra, quá trình đô thị hóa nhanh, suy giảm rừng, thu hẹp diện tích trữ nước tự nhiên cũng khiến khả năng tiêu thoát nước giảm, dẫn đến tác động của mưa lớn càng nghiêm trọng hơn.

PV: Mưa đặc biệt lớn xảy ra ở nước ta cũng như các quốc gia trên thế giới liệu có phải do biểu hiện tác động của BĐKH toàn cầu?

Đồng chí Mai Văn Khiêm: Đây không chỉ là biểu hiện mà là kết quả của sự biến đổi khí hậu toàn cầu được các nhà khoa học cảnh báo cách đây cả thập kỷ. BĐKH dẫn đến nền nhiệt trái đất tăng, lượng hơi nước bốc hơi mạnh, lượng ẩm trong khí quyển lớn hơn. Điều đó khiến các hệ thống thời tiết khi hình thành có điều kiện sẽ tạo mưa cực lớn trong thời gian ngắn. Nói cách khác, khí quyển có nhiều năng lượng hơn nên các hiện tượng mưa cực đoan trở nên thường xuyên và dữ dội hơn.

BĐKH cũng làm thay đổi quy luật hoạt động của các hình thế khí quyển quy mô lớn như gió mùa, bão, dải hội tụ nhiệt đới... dẫn đến mưa xảy ra không đúng mùa hoặc lệch vùng, gây khó khăn cho công tác dự báo và ứng phó. Ngay ở Việt Nam, thời gian qua đã chứng kiến thiên tai diễn ra dồn dập, khốc liệt, trên phạm vi rộng, mang nhiều yếu tố bất thường, vượt mức lịch sử, trong đó các cơn bão số 5, số 9, số 10, số 11 di chuyển rất nhanh, cường độ rất mạnh, trái quy luật khi đầu mùa đổ bộ vào Trung Bộ (bão số 3, số 5) và những tháng cuối năm vẫn đổ bộ vào khu vực Bắc Bộ (bão số 9, số 11).

Vậy có thể khẳng định rằng, BĐKH đang là yếu tố nền làm gia tăng tính cực đoan của mưa lũ và đây là xu thế mà chúng ta cần chủ động thích ứng trong nhiều năm tới.

Cán bộ, chiến sĩ Bộ CHQS TP Đà Nẵng giúp các trường học trên địa bàn xã Đại Lộc (TP Đà Nẵng) dọn dẹp bùn đất sau lũ. Ảnh: QUANG CƯỜNG

PV: Trong các đợt mưa lũ gần đây ở nước ta, đặc biệt mưa lớn ở các tỉnh miền Trung đã được Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia dự báo, cảnh báo từ rất sớm và chính xác. Vậy đồng chí có thể chia sẻ thêm về công tác dự báo mưa ở nước ta thời gian qua?

Đồng chí Mai Văn Khiêm: Những kết quả dự báo mà Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đưa ra là thành quả của nỗ lực tập thể hàng nghìn cán bộ trong toàn ngành, từ các quan trắc viên tại vùng núi, đồng bằng, hải đảo đến các dự báo viên ở Trung ương và các đài khu vực, tỉnh, thành phố. Mỗi ngày, dữ liệu khí tượng thủy văn được thu thập, truyền về hệ thống xử lý trung tâm, sau đó các siêu máy tính được sử dụng để chạy mô hình dự báo số trị hiện đại. Dựa trên các kết quả mô hình, dự báo viên phân tích, so sánh, kết hợp kinh nghiệm chuyên môn và trao đổi với các chuyên gia trong, ngoài nước để đưa ra bản tin dự báo chính xác, kịp thời.

Trung tâm cũng đã ứng dụng mô hình dự báo số trị phân giải cao trong mưa lớn, bước đầu đạt được những kết quả tích cực. Trung tâm cũng phối hợp chặt chẽ với các cơ quan dự báo quốc tế như Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Tập đoàn Weathernews (Nhật Bản) để chia sẻ sản phẩm dự báo mưa bằng mô hình số trị phân giải cao, kết hợp với sản phẩm trong nước nhằm tăng độ chi tiết, độ tin cậy của dự báo.

Đặc biệt, trong đợt mưa lớn vừa qua ở miền Trung, Cục Khí tượng Thủy văn đã có văn bản gửi các bộ, ngành, địa phương từ giữa tháng 10 để cảnh báo sớm về khả năng xuất hiện hình thái gây mưa lớn từ Hà Tĩnh đến Quảng Ngãi. Các đơn vị dự báo từ Trung ương đến các đài khu vực và tỉnh đã phối hợp chặt chẽ, bảo đảm thông tin thống nhất, liên tục, cập nhật kịp thời đến các cơ quan chức năng. Tuy nhiên, dự báo mưa là một trong những bài toán khó nhất của ngành khí tượng thủy văn. Mưa không phải là trường liên tục, phụ thuộc nhiều vào quá trình đối lưu, địa hình, điều kiện vi khí hậu, do đó, có thể dự báo mưa lớn có khả năng xảy ra trong một khoảng thời gian nhất định.

Ví như đợt mưa lớn kéo dài từ ngày 25 đến 29-10 vừa qua ở khu vực Trung Bộ. Ngay từ ngày 19-10, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã gửi công văn tới Văn phòng Ban chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia, Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, các tỉnh, thành phố nhận định về khả năng xảy ra một đợt mưa lớn diện rộng trong khoảng từ ngày 24 đến 27-10 ở khu vực từ Thanh Hóa đến Huế nhưng chưa thể xác định chính xác thời điểm mưa cụ thể trong ngày.

PV: Mưa lớn vượt mức lịch sử liệu có còn tái diễn ở nước ta trong thời gian tới, thưa đồng chí?

Đồng chí Mai Văn Khiêm: Trong bối cảnh BĐKH toàn cầu, bầu khí quyển nóng lên khiến hơi nước bay hơi mạnh hơn, độ ẩm trong khí quyển tăng cao hơn, từ đó làm gia tăng tần suất và cường độ của các trận mưa cực đoan trên thế giới và Việt Nam. Riêng tại Việt Nam, từ nay đến hết năm 2025, dự kiến trên khu vực Biển Đông còn khoảng 2-3 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới, trong đó 1-2 cơn bão có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến nước ta.

Do đó, mưa vừa đến mưa rất to vẫn có thể xuất hiện ở khu vực Trung Bộ, đặc biệt là từ Hà Tĩnh đến Đà Nẵng, Khánh Hòa và phía Đông các tỉnh Quảng Ngãi, Đắk Lắk. Điều đáng lưu ý nữa là không khí lạnh sẽ hoạt động mạnh dần lên trong những tháng cuối năm, khi kết hợp với bão, áp thấp nhiệt đới hoặc gió Đông có thể tạo thành tổ hợp thời tiết nguy hiểm gây mưa rất lớn trên diện rộng tương tự như đợt mưa đang diễn ra ở miền Trung. Vì vậy, người dân, chính quyền các địa phương cần theo dõi sát bản tin dự báo, cảnh báo, chủ động các biện pháp phòng tránh mưa lớn, lũ quét, sạt lở đất trong thời gian tới.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!

Nguồn QĐND : https://www.qdnd.vn/xa-hoi/cac-van-de/bien-doi-khi-hau-lam-tang-tinh-cuc-doan-cua-mua-lu-997377