Bước leo thang nguy hiểm

5 giờ trướcBài gốc

Khói bốc lên sau một vụ tấn công tại Tehran, Iran. Ảnh: THX/TTXVN

Trên mạng xã hội cá nhân, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố nước này vừa hoàn tất các cuộc không kích nhằm vào ba cơ sở hạt nhân của Iran gồm Fordow, Natanz và Esfahan, đồng thời cảnh báo Mỹ sẽ "tiếp tục tấn công nếu hòa bình không đến nhanh chóng". Nhà lãnh đạo Mỹ cho biết không quân nước này đã sử dụng tên lửa hành trình Tomahawk và siêu bom phá boongke GBU-57 nhằm vào các địa điểm hạt nhân trọng yếu để ngăn chặn năng lực phát triển vũ khí hạt nhân của Tehran. Cộng đồng quốc tế bàng hoàng trước diễn biến này, nhất là khi Mỹ và Iran vẫn đang tiến hành cuộc đàm phán hạt nhân với 5 vòng gián tiếp tính từ tháng 4 tới nay. Trên thực tế bao năm qua, quan hệ giữa hai quốc gia luôn ở trạng thái căng thẳng liên quan tới chương trình hạt nhân gây tranh cãi của Iran, dù vậy kịch bản Mỹ trực tiếp tấn công vẫn được giới phân tích quốc tế coi là giải pháp cuối cùng bởi cách tiếp cận như vậy có thể sẽ châm ngòi cho một cuộc xung đột khu vực và toàn cầu, kéo theo hàng loạt hệ quả nghiêm trọng và kéo dài về kinh tế, chính trị, nhân đạo và an ninh.

Có nhiều nguyên nhân lý giải cho bước đi phiêu lưu ngày 22/6 của Washington. Thứ nhất, tham vọng hạt nhân của Tehran dường như đã tới ngưỡng báo động đối với Mỹ. Các báo cáo mới nhất của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) cho thấy Iran đang tăng sản lượng urani làm giàu 60% tại cơ sở ngầm Fordow lên mức đủ để chế tạo nhiều đầu đạn hạt nhân trong một thời gian ngắn. Điều đó khiến Mỹ và Israel lo ngại rằng Iran đang tiến rất gần đến khả năng sở hữu vũ khí hạt nhân. Fordow nằm sâu trong lòng núi, rất kiên cố và khó bị phá hủy bằng các cuộc không kích thông thường; Mỹ là quốc gia duy nhất sở hữu bom xuyên ngầm GBU-57 đủ mạnh để tấn công mục tiêu này. Tâm lý quan ngại Fordow trở thành một "pháo đài hạt nhân bất khả xâm phạm" đã thúc đẩy Mỹ hành động. Thứ hai là sức ép từ phía đồng minh Israel. Từ ngày 13/6, Tel Aviv đã mở hàng loạt cuộc tấn công quy mô lớn trên khắp Iran. Tuy nhiên, tình báo Mỹ đánh giá các đòn không kích này chỉ khiến chương trình hạt nhân của Iran chậm lại khoảng 6 tháng, thay vì 2-3 năm như Tel Aviv tuyên bố. Israel bày tỏ lo ngại "quãng nghỉ 2 tuần" như Tổng thống Trump đề xuất để Iran đồng ý tháo dỡ các thành tố quan trọng trong chương trình hạt nhân là quá lâu, đồng thời hối thúc Washington nhanh chóng hành động. Thứ ba, Mỹ muốn gia tăng áp lực buộc Iran phải chấp nhận xuống thang và ký thỏa thuận hạt nhân theo các điều kiện từ phía Washington. Cuộc không kích diễn ra trong bối cảnh đàm phán ngoại giao đang rơi vào bế tắc. Thực tế này khiến Tổng thống Trump tin rằng một hành động can thiệp quân sự, mang theo thông điệp cứng rắn từ Washington, là điều cần thiết để buộc Iran phải nhượng bộ. Và cuối cùng, tình báo Mỹ đánh giá Iran ít có khả năng đáp trả quy mô lớn vào thời điểm này do tiềm lực quân sự đã tiêu hao đáng kể sau thời gian giao tranh trực tiếp với Israel.

Chiến sự leo thang. Giới phân tích quốc tế lập tức cảnh báo những hệ quả nghiêm trọng đối với Trung Đông và thế giới nói chung. Từ phía Iran, nước này có thể sẽ sử dụng mọi biện pháp để bảo vệ chủ quyền quốc gia và lợi ích của mình. Không thể loại trừ kịch bản Tehran trả đũa bằng cách tấn công trực tiếp các căn cứ quân sự và lợi ích của Mỹ và Israel trong khu vực, hoặc thông qua các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah ở Liban, Houthi ở Yemen và các nhóm dân quân tại Iraq và Syria. Việc Iran ngay lập tức tấn công trả đũa nhằm vào Israel, với việc phóng hơn 20 tên lửa vào miền Trung và Bắc Israel trong sáng 22/6, cho thấy phản ứng cứng rắn từ Tehran. Người phát ngôn lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) cũng tuyên bố Iran sẵn sàng tấn công các căn cứ của Mỹ trong khu vực, trong khi giới chức Iran nói rằng "mọi công dân hoặc quân đội Mỹ trong khu vực giờ đây đều là một mục tiêu hợp pháp".

Nước Cộng hòa Hồi giáo này có lẽ sẽ càng quyết tâm hơn trong nỗ lực theo đuổi năng lực hạt nhân quân sự sau khi bị Mỹ tấn công. Xung đột có thể lan rộng ra toàn bộ khu vực, kéo theo nhiều quốc gia vào vòng xoáy bạo lực. Nếu căng thẳng kéo dài, tình hình nhân đạo tại Iran và các nước lân cận sẽ trở nên tồi tệ hơn, với nguy cơ thiếu lương thực, nước sạch và thuốc men, cùng với số lượng lớn người tị nạn. Theo đánh giá của New York Times, việc Iran bị tấn công sẽ khiến nhiều quốc gia chạy đua vũ trang để tự bảo vệ mình và đó sẽ là kịch bản rất đáng báo động tại "lò lửa Trung Đông".

Trên bình diện toàn cầu, Trung Đông là nguồn cung cấp dầu mỏ quan trọng nhất thế giới. Bất kỳ sự gián đoạn nào, nhất là việc phong tỏa Eo biển Hormuz (nơi 1/3 lượng dầu mỏ thương mại của thế giới đi qua), sẽ đẩy giá dầu lên cao kỷ lục, gây ra cú sốc kinh tế và làm tăng nguy cơ lạm phát. Chiến sự chắc chắn sẽ làm gián đoạn các tuyến đường thương mại then chốt và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu. Các thị trường chứng khoán sẽ phản ứng tiêu cực, nhà đầu tư có xu hướng bán tháo cổ phiếu và tìm kiếm các tài sản trú ẩn an toàn như vàng, đồng USD, gây ra bất ổn và biến động lớn trên thị trường tài chính thế giới.

Việc Mỹ trực tiếp tham chiến và tấn công Iran, một quốc gia thành viên Liên hợp quốc, giữa lúc hai bên đang đàm phán ngoại giao và Hội đồng Bảo an không có bất kỳ nghị quyết chấp thuận nào, khiến cộng đồng quốc tế lo ngại sâu sắc. Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres ngày 22/6 đã lên án cuộc tấn công của Mỹ là hành động "leo thang nguy hiểm" tại một khu vực mà các cuộc giao tranh và xung đột dai dẳng vốn đã là "mối đe dọa trực tiếp đối với hòa bình và an ninh quốc tế". Ông Guterres nhấn mạnh: "Tình hình đang đứng trước nguy cơ vượt khỏi tầm kiểm soát, với hậu quả thảm khốc cho dân thường, khu vực và toàn thế giới. Vào thời khắc nguy hiểm này, điều quan trọng là phải tránh vòng xoáy hỗn loạn. Không giải pháp quân sự. Con đường duy nhất phía trước là ngoại giao. Hy vọng duy nhất là hòa bình". Trung Quốc cảnh báo Mỹ có thể lặp lại "sai lầm Iraq 2003", khẳng định giải quyết căng thẳng thông qua kênh ngoại giao là con đường tốt nhất cho hòa bình. Indonesia cảnh báo động thái của Mỹ có thể thổi bùng căng thẳng khu vực, làm trầm trọng thêm xung đột ở Trung Đông và vi phạm chuẩn mực quốc tế về tôn trọng chủ quyền và luật pháp quốc tế. Venezuela, Cuba lên án gay gắt cách tiếp cận của Washington, gọi vụ tấn công là hành động gây hấn quân sự, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ. Lãnh đạo Anh và Liên minh châu Âu (EU) cũng lên tiếng kêu gọi kiềm chế, tránh đẩy tình hình tới ngưỡng ngoài tầm kiểm soát. Trong khi đó, các quốc gia Trung Đông như Qatar, Saudi Arabia, Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ đều bày tỏ quan ngại sâu sắc, hối thúc hai bên kiềm chế tối đa và tôn trọng chủ quyền.

Hành động quân sự của Tổng thống Trump cũng gây chia rẽ trong chính giới Mỹ. Ngày 22/6, Hạ nghị sĩ đảng Cộng hòa Thomas Massie chỉ trích chiến dịch không kích. Trên nền tảng X, Hạ nghị sĩ đảng Dân chủ Sara Jacobs (bang California) cho rằng quyết định của Nhà Trắng không chỉ vi hiến mà còn là hành động leo thang nguy hiểm, đẩy nước Mỹ vào nguy cơ sa lầy trong một cuộc chiến dai dẳng và đẫm máu khác". Trong khi đó, Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson tuyên bố Tổng thống Trump đã "tạo mọi cơ hội để Iran đạt được một thỏa thuận trước khi ra lệnh tấn công, song Tehran đã từ chối cam kết giải giáp hạt nhân. Chiến dịch quân sự tại Iran là lời nhắc nhở rõ ràng cho cả đối thủ và đồng minh rằng Tổng thống Trump luôn giữ lời rằng một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân là điều không thể chấp nhận".

Rõ ràng, việc Mỹ đơn phương tấn công Iran không chỉ là hành động quân sự đơn thuần, mà có thể sẽ kéo theo chuỗi phản ứng liên hoàn, châm ngòi cho khủng hoảng toàn diện, đẩy xung đột lan rộngvà đe dọa hòa bình-an ninh quốc tế. Trong bối cảnh thế giới hiện nay, việc giải quyết các mâu thuẫn bằng vũ lực và hành động phiêu lưu quân sự chắc chắn không phải là giải pháp phù hợp và càng không giúp giải quyết "hợp tình-hợp lý" các căng thẳng.

Thanh Tuấn (Phóng viên TTXVN tại Mỹ)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/phan-tichnhan-dinh/buoc-leo-thang-nguy-hiem-20250622160502785.htm