Bước ngoặt toàn cầu trong cuộc chiến chống tội phạm mạng và vai trò của Việt Nam

14 giờ trướcBài gốc

Thế giới đang đứng trước nguy cơ khủng hoảng an ninh mạng chưa từng có. Thiệt hại do tội phạm mạng gây ra được dự báo có thể chạm mốc 10,5 nghìn tỷ USD vào cuối năm 2025, tương đương với qui mô nền kinh tế của những Quốc gia thuộc top đầu trên thế giới. Tội phạm mạng đang bùng nổ cả về quy mô lẫn mức độ tinh vi, đe dọa trực tiếp đến kinh tế, ổn định xã hội và an ninh của mọi Quốc gia.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam sẽ đăng cai lễ mở ký Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng vào ngày 25-26/10/2025 tại Hà Nội, một sự kiện mang tính lịch sử thể hiện quyết tâm của cộng đồng Quốc tế trong việc chung tay xây dựng khung pháp lý bảo vệ không gian số an toàn.

Lần đầu tiên, tên thủ đô Hà Nội được gắn với một điều ước đa phương toàn cầu về an ninh mạng, đánh dấu mốc quan trọng trong lịch sử đối ngoại đa phương của Việt Nam, đồng thời khẳng định vai trò tiên phong của Việt Nam trong nỗ lực kiến tạo trật tự pháp lý cho kỷ nguyên số.

Cơn bão tội phạm mạng toàn cầu

Tội phạm mạng ngày nay không chỉ nhằm vào ví tiền hay dữ liệu, mà còn có khả năng gây gián đoạn chiến lược và phá hoại cả hạ tầng vật chất quan trọng của xã hội. Để hiểu rõ mức độ nguy hiểm, chúng ta có thể hình dung một “cơn bão” tội phạm số đang càn quét toàn cầu, được tạo nên bởi sự hội tụ của ba yếu tố chính dưới đây:

Tiến bộ công nghệ “tiếp tay” cho tội phạm mạng: Sự phát triển vượt bậc của công nghệ đã trở thành con dao hai lưỡi đối với an ninh mạng (ANM). Một mặt, trí tuệ nhân tạo (AI) và các công nghệ mới hỗ trợ đội ngũ phòng thủ, ví dụ: hệ thống AI tự động phát hiện và phân tích mã độc; nhưng mặt khác, chúng cũng trao cho tin tặc những công cụ nguy hiểm chưa từng có.

Năm 2025 chứng kiến AI được ứng dụng trên diện rộng, cho phép hacker tạo ra mã độc tự biến đổi để qua mặt hệ thống phòng thủ truyền thống.

Nguy hiểm hơn, tội phạm mạng còn lợi dụng các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) và công nghệ deepfake (giả mạo hình ảnh, giọng nói) để thực hiện những cuộc tấn công phi kỹ thuật vô cùng tinh vi.

Chúng có thể giả mạo danh tính lãnh đạo, người của các cơ quan chức năng, đối tác hoặc người thân để lừa đảo chiếm đoạt tài sản; thậm chí dùng deepfake để vượt qua cả biện pháp bảo mật sinh trắc học. Những thủ đoạn này khiến người dùng thông thường gần như không thể tự bảo vệ, buộc gánh nặng phòng thủ phải dồn lên vai các hệ thống an ninh do Chính phủ và doanh nghiệp đảm trách.

Đoàn đại biểu liên ngành Việt Nam tham dự Hội nghị Octopus về phòng chống tội phạm mạng.

Tập đoàn tội phạm mạng chuyên nghiệp hóa: Khác với hình dung về những hacker đơn lẻ trước đây, nhiều tổ chức tội phạm mạng hiện nay vận hành như các doanh nghiệp, tập đoàn công nghệ ngầm. Điển hình là các băng nhóm ransomware (dùng mã độc tống tiền) hoạt động theo mô hình “Dịch vụ tội phạm” (Crime-as-a-Service), sẵn sàng bán công cụ và dịch vụ tấn công cho bất cứ ai trả tiền.

Chúng được tổ chức chuyên nghiệp không kém gì các công ty hợp pháp. Chẳng hạn, nhóm Interlock phát triển công cụ “FileFix” ngụy trang nhằm vượt qua phần mềm diệt virus; còn nhóm Qilin thậm chí còn tích hợp hệ thống đàm phán tự động và viện dẫn pháp lý để gây sức ép buộc nạn nhân phải trả tiền chuộc.

Mức độ tinh vi và quy mô có tổ chức này cho thấy tội phạm mạng đã trở thành mối đe dọa mang tính hệ thống, đòi hỏi phải có phản ứng phối hợp ở quy mô toàn cầu, không một Quốc gia nào có thể tự xoay xở đơn độc.

Động lực tài chính và địa chính trị: Lợi nhuận khổng lồ chính là “thuốc phiện” tiếp sức cho làn sóng tội phạm mạng. Theo dự báo của Cybersecurity Ventures, thiệt hại kinh tế do tấn công mạng ước tính khoảng 9.500 tỷ USD năm 2024 và có thể lên tới 17.900 tỷ USD vào năm 2030.

Chỉ trong 6 năm, quy mô thiệt hại dự báo đã tăng gần gấp đôi, lớn hơn cả GDP của đa số các Quốc gia hàng đầu thế giới. Điều này cho thấy tội phạm mạng đang “hái ra tiền” ở phạm vi quy mô toàn cầu.

Bên cạnh động cơ tài chính, thì yếu tố địa chính trị cũng làm tình hình phức tạp hơn: nhiều nhóm hacker được một số chính phủ bảo trợ (các nhóm APT) hoặc núp bóng tội phạm nhưng thực chất phục vụ mưu đồ chiến lược, sẵn sàng gây rối loạn hệ thống của Quốc gia đối thủ.

Trong khi đó, không ít doanh nghiệp và cơ quan trên thế giới vẫn chậm chạp nâng cấp phòng thủ, thiếu đầu tư cho an ninh mạng, tạo ra những lỗ hổng để thành mảnh đất màu mỡ cho tin tặc khai thác.

Thực tế, hàng loạt cuộc tấn công mạng quy mô lớn đã và đang xảy ra trên toàn cầu.

Năm 2017, mã độc tống tiền WannaCry đã lây nhiễm hơn 300.000 máy tính tại hơn 150 Quốc gia, gây tê liệt nhiều hệ thống từ bệnh viện đến doanh nghiệp.

Đến năm 2021, vụ tấn công ransomware vào hệ thống Colonial Pipeline buộc đường ống dẫn nhiên liệu lớn nhất Hoa Kỳ phải dừng hoạt động gần một tuần, dẫn đến khan hiếm xăng dầu và phải ban bố tình trạng khẩn cấp ở nhiều bang.

Gần đây hơn, mùa hè 2025, các cơ quan an ninh Mỹ như FBI và CISA đã phải ra cảnh báo đặc biệt về nhóm Interlock sau khi mã độc này gây tê liệt dịch vụ tại nhiều bệnh viện, đe dọa trực tiếp đến tính mạng bệnh nhân.

Những sự vụ này cho thấy những hệ lụy nghiêm trọng về kinh tế xã hội như: Thiệt hại không chỉ dừng lại ở số tiền hay dữ liệu bị đánh cắp, mà còn ảnh hưởng dây chuyền đến cấu trúc kinh tế số và an sinh xã hội. Doanh nghiệp không chỉ mất hàng tỷ USD trực tiếp, mà còn chịu tổn thất vô hình như làm gián đoạn chuỗi cung ứng, suy giảm niềm tin và uy tín thương hiệu. Khi niềm tin bị xói mòn, nó sẽ kéo lùi quá trình chuyển đổi số, làm chậm đà phát triển của cả nền kinh tế số.

Về an ninh xã hội, tội phạm mạng ngày càng nhắm vào các hạ tầng thiết yếu và thậm chí tới cả an toàn tính mạng con người. Chỉ cần một nhóm hacker đủ khả năng đánh sập mạng lưới năng lượng hay giao thông, thì hậu quả sẽ vô cùng thảm khốc.

Đoàn Việt Nam tham gia Kỳ họp thứ 34 của Ủy ban Phòng chống tội phạm và Tư pháp hình sự (CCPCJ34) tại Vienna, Áo.

Tại Việt Nam, thời gian qua cũng đã xuất hiện những vụ tấn công nhắm vào các cơ quan trọng yếu, điển hình như việc hacker xâm nhập vào Bộ Công Thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) để đánh cắp dữ liệu.

Nếu tin tặc đủ sức vô hiệu hóa hệ thống dữ liệu điều hành điện lực hoặc các cơ quan điều hành trọng yếu, thì đó không chỉ là vấn đề mất tiền hay lộ thông tin đơn thuần, mà trở thành vấn đề bảo vệ chủ quyền và an ninh Quốc gia.

Ngoài ra, tội phạm mạng còn gây tổn thương về tâm lý xã hội. Nạn lừa đảo trực tuyến bùng phát trong những năm gần đây đã gây thiệt hại khoảng 18.900 tỷ đồng chỉ riêng trong năm 2024 tại Việt Nam, kéo theo sự hoang mang và mất niềm tin của công chúng vào môi trường số.

Khi các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, ví dụ: mạo danh người thân gặp nạn, giả mạo cơ quan chức năng để đe dọa, thao túng tâm lý, thì chúng tạo ra bầu không khí nghi kỵ, cản trở mục tiêu xây dựng một xã hội số văn minh, an toàn.

Những thách thức trên cho thấy việc ngăn chặn tội phạm mạng không phải việc của riêng ai, mà là trách nhiệm chung của cả cộng đồng ở nhiều tầng cấp khác nhau của cả hệ thống chính trị và phối hợp giữa tất cả các Quốc gia toàn cầu.

Từ cam kết chính trị của các Quốc gia thông qua việc ký kết và phê chuẩn các thỏa thuận Quốc tế, đến trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc đầu tư công nghệ an ninh ngay từ khâu thiết kế (security by design), cho tới ý thức của mỗi người dân trong việc tự trang bị kỹ năng an toàn thông tin, tất cả đều là những mắt xích gắn kết trong chiến lược tổng thể bảo vệ không gian mạng.

Trong chiến lược đó, báo chí cũng được xem là trụ cột tuyến đầu với vai trò truyền tải thông tin, giáo dục nhận thức, cảnh báo rủi ro và tạo dựng đồng thuận xã hội.

Việt Nam tiên phong thúc đẩy hợp tác Quốc tế

Trước thềm lễ ký Công ước LHQ về chống tội phạm mạng tại Hà Nội, Việt Nam đã chủ động phối hợp với Văn phòng LHQ về Ma túy và Tội phạm (UNODC) tổ chức sự kiện “Con đường tới Hà Nội” (Road to Hanoi) bên lề Tuần lễ cấp cao Đại hội đồng LHQ khóa 80 (ngày 22/9/2025).

Theo Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đặng Hoàng Giang, tính đến ngày 6/10, Việt Nam đã nhận được sự khẳng định tham dự của gần 100 quốc gia cùng với hơn 100 tổ chức quốc tế và khu vực. Quy mô tham dự dự kiến rất đông đảo, với nhiều nguyên thủ Quốc gia, lãnh đạo Chính phủ và Bộ trưởng các Quốc gia, các tổ chức Quốc tế và giới chuyên gia, qua đó giới thiệu dự thảo Công ước tại diễn đàn đa phương lớn nhất hành tinh.

Việc đưa vấn đề tội phạm mạng ra thảo luận ở cấp cao LHQ đã nâng chủ đề này lên tầm ưu tiên chiến lược toàn cầu, vượt khỏi khuôn khổ hợp tác thực thi pháp luật thông thường. Nhiều đoàn đại biểu nhấn mạnh rằng mối đe dọa xuyên biên giới này đòi hỏi cam kết chính trị mạnh mẽ ở cấp cao nhất của các Quốc gia.

Việt Nam giới thiệu với các quốc gia châu Phi Lễ khai mạc ký kết Công ước của Liên hợp quốc về tội phạm mạng.

Sự kiện mở ký Công ước tại Hà Nội dự kiến có sự đồng chủ trì của Chủ tịch nước Lương Cường và Tổng Thư ký LHQ António Guterres, điều này cho thấy một sự quyết tâm huy động ủng hộ từ lãnh đạo cấp nguyên thủ các Quốc gia, nhằm bảo đảm sự tham gia và phê chuẩn rộng rãi của các nước ngay từ giai đoạn đầu.

Việc Việt Nam được lựa chọn đăng cai tổ chức lễ ký Công ước vào tháng 10/2025 không chỉ là một hoạt động đối ngoại đơn thuần, mà còn là lời khẳng định vị thế và trách nhiệm của Việt Nam trong việc thúc đẩy hợp tác số toàn cầu.

Là một Quốc gia đang phát triển và cũng đối mặt với nhiều mối đe dọa an ninh mạng, Việt Nam đã chủ động đề xuất và tạo dựng một không gian đối thoại trung lập, cân bằng để các nước thương lượng bộ quy tắc chung về tội phạm mạng. Chính phủ Việt Nam đặc biệt chú trọng công tác chuẩn bị cho sự kiện, bảo đảm an ninh, an toàn tuyệt đối, qua đó thể hiện tinh thần trách nhiệm đối với vấn đề toàn cầu này.

Sự tích cực và cầu thị của Việt Nam đã được cộng đồng Quốc tế đánh giá cao, như Phó Tổng Thư ký LHQ Ghada Waly đã bày tỏ sự cảm kích trước nỗ lực của Việt Nam và cam kết sẽ hỗ trợ các nước trong quá trình phê chuẩn và triển khai Công ước.

Trong khuôn khổ của Lễ ký còn bao gồm hội nghị cấp cao và các phiên thảo luận chuyên đề, cho thấy quyết tâm của cộng đồng Quốc tế trong việc chia sẻ trách nhiệm, định hình tương lai, đây cũng chính là chủ đề chính thức của sự kiện này.

Việc Hà Nội được chọn làm nơi mở ký Công ước, đến mức văn kiện này còn được gọi một cách không chính thức là “Công ước Hà Nội”, điều này đã cho thấy uy tín của Việt Nam trong việc kiến tạo hòa bình, ổn định, cũng như vai trò ngày càng tích cực của ta trên trường Quốc tế.

“Công ước Hà Nội”, khuôn khổ pháp lý lịch sử cho an ninh mạng

Công ước LHQ về chống tội phạm mạng là khuôn khổ pháp lý hình sự toàn cầu đầu tiên về không gian mạng, được Đại hội đồng LHQ thông qua ngày 24/12/2024. Văn kiện lịch sử này được xây dựng qua gần 5 năm đàm phán, gồm 9 chương với 71 điều khoản, bao quát nhiều khía cạnh từ định danh tội phạm đến hợp tác thực thi pháp luật.

Trước Công ước này, thế giới gần như chưa có một “luật chơi” chung cho vấn đề tội phạm mạng. Văn kiện Quốc tế duy nhất trước đó là Công ước Budapest 2001 của Hội đồng châu Âu cũng chỉ có 66 Quốc gia ngoài châu Âu tham gia và vấp phải việc các cường quốc như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ đứng ngoài.

Bởi vậy, Công ước LHQ ra đời được coi là một bước ngoặt mang tính toàn cầu khi lần đầu tiên cộng đồng Quốc tế thiết lập được một khung pháp lý chung để đấu tranh với tội phạm mạng trên phạm vi rộng lớn nhất.

Chủ tịch nước Lương Cường kiếm tra công tác chuẩn bị và tổng duyệt Lễ mở ký Công ước LHQ về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) tại Trung tâm Hội nghị Quốc Gia (Mỹ Đình, Hà Nội).

Nội dung chính của Công ước có thể tóm lược như sau:

Hình sự hóa các hành vi tội phạm mạng phổ biến: Công ước đặt ra tiêu chuẩn pháp lý chung buộc các nước phải nội luật hóa một loạt hành vi phạm tội trên không gian mạng. Văn kiện định nghĩa rõ ràng các tội danh thường gặp nhất hiện nay như xâm nhập trái phép hệ thống, gian lận và lừa đảo trực tuyến, tấn công mạng tống tiền (ransomware), phát tán mã độc, lợi dụng trẻ em trên mạng v.v..

Đây đều là những mối nguy hiện hữu mà trước nay nhiều Quốc gia lúng túng xử lý do thiếu cơ sở pháp lý chung để truy quét.

Trao quyền hạn điều tra đồng bộ trên không gian mạng: Các cơ quan thực thi pháp luật của mỗi nước thành viên được trang bị một bộ thủ tục và thẩm quyền điều tra mới, áp dụng thống nhất theo chuẩn mực Công ước.

Chẳng hạn, Công ước quy định các biện pháp như bảo toàn nhanh dữ liệu điện tử (Điều 25), tiết lộ một phần dữ liệu liên quan lưu lượng (Điều 26), yêu cầu cung cấp dữ liệu điện tử (Điều 27), khám xét và thu giữ dữ liệu điện tử (Điều 28), thu thập dữ liệu giao thông thời gian thực (Điều 29), trích xuất dữ liệu nội dung liên lạc (Điều 30), cũng như phong tỏa, tịch thu tài sản do phạm tội (Điều 31).

Những công cụ này nếu được nội luật hóa sẽ giúp việc điều tra tội phạm mạng nhanh chóng và hiệu quả hơn, khắc phục tình trạng thiếu cơ chế xử lý mà nhiều nước đang gặp phải hiện nay.

Thiết lập cơ chế hợp tác xuyên biên giới: Công ước xây dựng một khuôn khổ hợp tác tư pháp chặt chẽ nhằm giúp các Quốc gia vượt qua rào cản về thẩm quyền và biên giới trong điều tra, truy tố tội phạm mạng. Ví dụ, việc trao đổi chứng cứ điện tử hoặc dẫn độ tội phạm sẽ thuận lợi hơn nhờ một quy trình thống nhất được tất cả các bên công nhận.

Điều này loại bỏ những “vùng xám” pháp lý mà tội phạm mạng xuyên Quốc gia thường lợi dụng để lẩn trốn trách nhiệm. Mỗi Quốc gia tham gia Công ước cũng phải sẵn sàng hỗ trợ các nước khác trong điều tra TPM có yếu tố nước ngoài thông qua cơ chế dẫn độ, tương trợ tư pháp và phong tỏa, tịch thu tài sản do phạm tội ở nước ngoài.

Đối với nhiều Quốc gia đang phát triển chưa có đầy đủ các biện pháp này trong luật Quốc gia, Công ước sẽ thúc đẩy họ hoàn thiện pháp luật để đáp ứng chuẩn mực chung.

Việt Nam thúc đẩy Lễ ký kết Công ước Hà Nội tại Hội nghị trù bị khu vực Mỹ Latinh.

Đảm bảo cân bằng nhân quyền và quyền riêng tư: Song song với việc tăng cường công cụ xử lý tội phạm, Công ước cũng đề ra các giới hạn bảo vệ quyền con người và quyền riêng tư về dữ liệu nhằm ngăn ngừa nguy cơ lạm dụng quyền lực.

Các điều khoản quan trọng như Điều 6 (tôn trọng nhân quyền), Điều 21(4) (đảm bảo tố tụng công bằng), Điều 24(4) (giới hạn khi thực thi các biện pháp thu thập dữ liệu), Điều 36 (bảo vệ dữ liệu cá nhân) và Điều 40(22) (cấm phân biệt đối xử trong hợp tác pháp lý Quốc tế) được xây dựng để tạo đối trọng cần thiết với những công cụ mạnh nói trên.

Sự cân bằng này đặc biệt quan trọng để đạt được đồng thuận giữa các Quốc gia, nhất là các nước đang phát triển, đảm bảo mục tiêu chống tội phạm mạng không bị biến tướng thành cái cớ xâm phạm tự do cá nhân hay giám sát công dân một cách tùy tiện.

Sự ra đời của Công ước LHQ về chống tội phạm mạng được đánh giá là bước tiến lịch sử trong cuộc chiến giữ gìn an ninh không gian số. Văn kiện này gửi đi một lời hiệu triệu hành động mạnh mẽ ở tầm Quốc tế: đã đến lúc tất cả các Quốc gia phải cùng nhau thiết lập một “luật chơi” chung để không một tội phạm mạng nào có thể đứng ngoài vòng pháp luật.

Việc Việt Nam vinh dự đăng cai lễ ký Công ước là minh chứng rõ nét cho vai trò tiên phong, cho thấy chúng ta sẵn sàng làm “kiến trúc sư” định hình nên trật tự an ninh mạng toàn cầu mới.

Tuy nhiên, để những điều khoản trên giấy của Công ước thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự chung tay hành động của tất cả các bên liên quan sau lễ ký.

Chung tay vì tương lai số an toàn

Thế giới số đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng. Mối đe dọa từ tội phạm mạng, với thiệt hại kinh tế dự báo có thể lên tới 17.900 tỷ USD vào năm 2030, nó đã trở thành nguy cơ hiện hữu đối với sự phát triển bền vững của mọi Quốc gia.

Cuộc chiến chống lại tội phạm mạng, như phân tích ở trên, không phải trách nhiệm của riêng ai. Để thành công, đòi hỏi sự chung tay của tất cả các chủ thể: từ cam kết chính trị ở cấp Quốc gia qua việc ký kết và phê chuẩn các công ước Quốc tế, trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tích hợp an ninh ngay từ khâu thiết kế sản phẩm, cho đến ý thức của từng cá nhân trong việc tuân thủ các quy tắc an toàn thông tin.

Tinh thần “chia sẻ trách nhiệm - định hình tương lai” chính là chìa khóa để xây dựng một tương lai số an toàn cho tất cả chúng ta.

Lễ mở ký Công ước LHQ về chống tội phạm mạng tại Hà Nội sẽ là cột mốc khởi đầu cho chặng đường mới đầy kỳ vọng.

Tuy nhiên, chỉ khi tất cả các bên cùng chung tay hành động một cách đồng bộ và quyết liệt, chúng ta mới có thể biến những điều khoản của Công ước thành hiện thực, xây dựng thành công một tương lai số an toàn và bền vững, cho Việt Nam nói riêng cũng như toàn cầu nói chung. Đây vừa là thách thức, vừa là sứ mệnh cao cả mà Việt Nam, với vai trò tiên phong, đang cùng cộng đồng Quốc tế quyết tâm thực hiện.

Viết tiếp trang sử mới của hợp tác số toàn cầu, Việt Nam đang cho thấy mình không chỉ là một bên tham gia tích cực, mà còn là một nhân tố kiến tạo quan trọng trên hành trình chung tay bảo vệ hòa bình và an ninh trong kỷ nguyên số.

Tài liệu tham khảo: Công ước LHQ về chống tội phạm mạng (2024); Bộ Ngoại giao & Bộ Công an Việt Nam (2025); Cybersecurity Ventures; Diễn đàn Kinh tế Thế giới (2023); Lawfare (2025); FBI & CISA (2025); Hội đồng Châu Âu (2001).

TS. Vũ Hải Quang (Phó TGĐ Đài Tiếng nói Việt Nam)

Nguồn VTC : https://vtcnews.vn/buoc-ngoat-toan-cau-trong-cuoc-chien-chong-toi-pham-mang-va-vai-tro-cua-viet-nam-ar972809.html