Bứt phá từ chính sách: Thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả

một ngày trướcBài gốc

Những vướng mắc trong sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã được nhận diện rõ ràng. Chính sách cũng đang được tháo gỡ khi Luật số 77 năm 2025, sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Luật SDNL TK&HQ (ban hành năm 2010) được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9 ngày 18/6/2025 và sẽ có hiệu lực từ 1/1/2026.

Tham khảo thêm

Bài 1: Sau những mùa điện căng thẳng, tiết kiệm điện không còn là chuyện “có thì tốt”

Tham khảo thêm Bài

Bài 2: Công nghệ lên ngôi - Khi tiết kiệm điện là câu chuyện dữ liệu

Tham khảo thêm

Bài 3: Doanh nghiệp trước bài toán điện: Cắt giảm hay đầu tư tiết kiệm?

Đây được xem là một bước tiến quan trọng trên hành trình phát triển bền vững, góp phần hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.

Không chỉ mang ý nghĩa pháp lý, luật còn là công cụ chiến lược thúc đẩy chuyển dịch xanh, gia tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên và định hình hành vi tiêu dùng năng lượng của toàn xã hội.

Vấn đề cốt lõi đặt ra lúc này chính là cách thức thực thi để biến chính sách thành hiệu quả thực chất trong thời gian tới, khi các chỉ tiêu về tiết kiệm năng lượng không còn là "khuyến nghị", mà được lồng ghép và bắt buộc phải có trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia, tỉnh, thành phố và cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm.

Từ 1/1/2026, các chỉ tiêu tiết kiệm năng lượng không còn dừng ở khuyến nghị, mà trở thành yêu cầu pháp lý.

Nhiệm vụ nào được ưu tiên?

Trao đổi với PV Báo Xây dựng, đại diện Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công cho hay, ngay sau khi Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SDNL TK&HQ bắt đầu có hiệu lực từ 1/1/2026, để tạo tác động rõ rệt và thực chất đến thói quen tiêu thụ năng lượng, các nhiệm vụ ưu tiên triển khai được tập trung vào 2 nhóm đối tượng chính là người tiêu dùng và doanh nghiệp (cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm).

Với người tiêu dùng, mục tiêu đặt ra là tạo sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng năng lượng, từ sinh hoạt hằng ngày đến lựa chọn sản phẩm, hướng tới lối sống tiết kiệm, hiệu quả và có trách nhiệm.

Trọng tâm triển khai là mở rộng chương trình dán nhãn năng lượng bắt buộc cho nhiều nhóm sản phẩm, kể cả vật liệu xây dựng; đồng thời tăng cường kiểm tra, ngăn chặn tình trạng gian lận nhãn.

Song song, công tác truyền thông, giáo dục cộng đồng về hành vi tiết kiệm điện cần được đẩy mạnh, khuyến khích hộ gia đình lắp đặt và sử dụng thiết bị tiết kiệm năng lượng, cũng như tận dụng nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời áp mái, bình nước nóng năng lượng mặt trời.

Còn với doanh nghiệp - cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm, mục tiêu là buộc doanh nghiệp thay đổi mô hình quản trị năng lượng, nâng cao hiệu suất sử dụng năng lượng và giảm tiêu hao năng lượng trong sản xuất.

Nhóm này có ba nhiệm vụ ưu tiên. Trước hết là tăng cường kiểm tra, giám sát tại các cơ sở trọng điểm, bảo đảm việc thực hiện đầy đủ các quy định như kiểm toán năng lượng định kỳ, áp dụng mô hình quản lý năng lượng, báo cáo cho cơ quan chức năng và xây dựng kế hoạch tiết kiệm năng lượng với lộ trình, chi phí cụ thể.

Nhiều doanh nghiệp FDI chọn lắp điện mặt trời mái nhà để giảm tiền điện và đáp ứng tiêu chuẩn xanh. Hiện nay, Crystal Martin Việt Nam đã hoàn thành lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà công suất 3,06MW, đáp ứng khoảng 19,5% nhu cầu điện tiêu thụ của nhà máy tại Bắc Giang.

Bên cạnh đó, kết nối doanh nghiệp với Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả nhằm tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, đồng thời hỗ trợ tư vấn kỹ thuật, thiết kế cải tiến dây chuyền để tối ưu hóa năng lượng.

Một nhiệm vụ khác là thúc đẩy sự phát triển của các tổ chức dịch vụ năng lượng, qua đó triển khai rộng rãi các dự án tiết kiệm năng lượng trong thực tiễn.

Gỡ nút thắt vốn: Kích hoạt Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả và mô hình ESCO

Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công cũng cho rằng, dư địa tiết kiệm năng lượng của Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp, còn rất lớn. Nguyên nhân xuất phát từ thực tế nước ta đi lên từ một nền công nghiệp tương đối lạc hậu, nhiều máy móc, dây chuyền sản xuất và công nghệ đã được sử dụng từ nhiều thập kỷ trước, dẫn tới hiệu suất và hiệu quả sử dụng năng lượng thấp.

Để nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong công nghiệp, thời gian qua Nhà nước đã ban hành nhiều cơ chế nhằm khuyến khích doanh nghiệp áp dụng giải pháp tiết kiệm năng lượng, đồng thời tháo gỡ khó khăn về tài chính. Những hỗ trợ này giúp doanh nghiệp, nhất là trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, mạnh dạn đầu tư vào đổi mới công nghệ.

Hiện nay, Bộ Công thương đang triển khai một số dự án hợp tác quốc tế do các tổ chức và quốc gia phát triển tài trợ, tập trung hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho doanh nghiệp. Tiêu biểu là Dự án Thúc đẩy tiết kiệm năng lượng trong ngành công nghiệp Việt Nam (VSUEE), do Quỹ Khí hậu Xanh tài trợ thông qua Ngân hàng Thế giới.

Trong khuôn khổ dự án này, Ngân hàng Thế giới quản lý Quỹ chia sẻ rủi ro với tổng kinh phí 75 triệu USD, hỗ trợ doanh nghiệp công nghiệp vay vốn đầu tư các giải pháp tiết kiệm năng lượng bằng hình thức bảo lãnh lên tới 50%.

Bên cạnh đó, Bộ Công thương phối hợp cùng mạng lưới chuyên gia quốc tế và trong nước hỗ trợ doanh nghiệp đánh giá cơ hội đầu tư, kiểm toán năng lượng, xây dựng báo cáo nghiên cứu khả thi và dự án đầu tư.

Ngoài nguồn vốn quốc tế, nhiều tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cũng bố trí ngân sách địa phương để triển khai các chương trình, hoạt động tuyên truyền và hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện giải pháp tiết kiệm năng lượng.

Trong thời gian tới, Quỹ Thúc đẩy SDNL TK&HQ sẽ được đưa vào vận hành. Quỹ dự kiến cấp vốn cho vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất, hoặc tài trợ trực tiếp cho các doanh nghiệp đổi mới dây chuyền sản xuất, giảm cường độ năng lượng trong sản xuất – kinh doanh, đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường và năng lượng. Ngoài ra, quỹ còn hỗ trợ kỹ thuật thông qua các Tổ chức dịch vụ năng lượng (ESCO), tổ chức đào tạo và nâng cao năng lực chuyên gia. Điều này được kỳ vọng là công cụ hữu hiệu giúp doanh nghiệp giảm chi phí năng lượng, gia tăng năng lực cạnh tranh, đặc biệt trên thị trường xuất khẩu.

Dư địa tiết kiệm năng lượng của Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp, còn rất lớn.

Một điểm mới đáng chú ý của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SDNL TK&HQ là hoàn thiện khung pháp lý khuyến khích phát triển mô hình công ty dịch vụ năng lượng (ESCO). Nếu trước đây ESCO gặp nhiều khó khăn do thiếu hành lang pháp lý rõ ràng trong ký kết hợp đồng, phân chia lợi ích hay xác lập trách nhiệm giữa các bên, thì nay luật đã bổ sung quy định cụ thể về định nghĩa, phạm vi hoạt động và cơ chế tài chính cho ESCO.

"Việc luật hóa mô hình này không chỉ tăng tính minh bạch, tạo niềm tin cho doanh nghiệp và nhà đầu tư, mà còn mở ra cơ hội hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh, thu hút vốn tư nhân, giảm gánh nặng ngân sách, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi công nghệ xanh, bền vững. Đây được kỳ vọng sẽ là giải pháp đột phá, tạo động lực nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trên phạm vi toàn nền kinh tế", vị đại diện cho hay.

Vấn đề then chốt của giám sát và kiểm toán năng lượng ở cấp tỉnh

Về năng lực giám sát và kiểm toán năng lượng ở cấp tỉnh, Cục này khẳng định: "Đây là khâu then chốt để Luật thực sự đi vào thực tiễn". Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy nhiều địa phương còn thiếu nhân sự chuyên trách, năng lực chuyên môn còn hạn chế và thiếu các công cụ giám sát đồng bộ.

Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách phải củng cố năng lực cho hệ thống quản lý ở cấp tỉnh, nhằm bảo đảm các quy định mới trong Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SDNL TK&HQ được thực thi nghiêm túc, thống nhất trên phạm vi cả nước.

Giải pháp đầu tiên là củng cố lực lượng quản lý năng lượng chuyên trách tại Sở Công thương, hoặc thông qua các Trung tâm Khuyến công & Tư vấn phát triển công nghiệp. Việc đào tạo, bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho cán bộ phụ trách kiểm toán năng lượng, thanh tra việc sử dụng năng lượng hiệu quả cần được triển khai bài bản và thường xuyên. Đây chính là nền tảng để địa phương thực hiện tốt công tác giám sát.

Kiểm toán năng lượng là yêu cầu bắt buộc trong luật sửa đổi. Theo đó, Bộ Công thương sẽ ban hành quy định về việc thực hiện kiểm toán năng lượng, bao gồm nội dung, chương trình đào tạo, kiểm tra, giám sát cũng như thẩm quyền cấp, công nhận hoặc thu hồi chứng chỉ kiểm toán viên năng lượng.

Đồng thời, Bộ cũng sẽ ban hành quy định giám sát đối với các đơn vị cung cấp dịch vụ năng lượng, kiểm toán năng lượng, đào tạo kiểm toán viên; công khai danh sách tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này trên Cổng thông tin điện tử của Bộ để tăng tính minh bạch.

Luật sửa đổi lần này cũng điều chỉnh theo hướng tăng cường trách nhiệm của địa phương. Các tỉnh, thành phố sẽ phải trực tiếp quản lý, kiểm tra việc tuân thủ tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức tiêu thụ năng lượng của doanh nghiệp trên địa bàn; đồng thời xây dựng kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả theo chu kỳ hàng năm và 5 năm. Trách nhiệm đi kèm là theo dõi, đôn đốc và kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện.

Cưối cùng, để bảo đảm các giải pháp được triển khai hiệu quả, các địa phương cũng cần được tiếp sức từ nguồn lực trung ương cũng như các tổ chức quốc tế. Nguồn hỗ trợ này không chỉ dừng ở tài chính mà còn bao gồm cả kỹ thuật, nhằm giúp địa phương nâng cao năng lực giám sát, triển khai các dự án tiết kiệm năng lượng và thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng công nghệ hiện đại.

Hồng Hạnh

Nguồn Xây Dựng : https://baoxaydung.vn/but-pha-tu-chinh-sach-thuc-day-su-dung-nang-luong-tiet-kiem-va-hieu-qua-19225083109291494.htm