Từ mô hình thử nghiệm ban đầu, cà phê nhanh chóng trở thành cây trồng chủ lực, giúp đồng bào dân tộc thiểu số ổn định sinh kế và vươn lên thoát nghèo. Thôn Kon Tu Ma, xã Măng Đen, tỉnh Quảng Ngãi (trước đây thuộc xã Măng Cành, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum cũ) có khí hậu mát mẻ. Tại đây, việc trồng cà phê Arabica đã mang đến nguồn thu nhập chính của người dân. Thôn Kon Tu Ma có 57 hộ, hầu hết đều trồng cà phê; hộ ít nhất trồng từ 5 - 7 sào, hộ nhiều trồng hơn 1 héc ta. Nhờ cây cà phê xứ lạnh, bà con đã thoát nghèo, không phải đi làm thuê ở xa. Khí hậu thuận lợi và đầu ra ổn định đã biến cà phê xứ lạnh thành “cây làm giàu”, góp phần thay đổi diện mạo vùng cao.
Anh A Lương, người Xơ Đăng, ở thôn Kon Tu Ma, xã Măng Đen trồng cà phê xứ lạnh Arabica.
Cây cà phê xứ lạnh sau khoảng 3 năm trồng đã ra hoa, kết trái và cho thu hoạch. Mỗi năm, cây ra hoa vào tháng 7 và thu hoạch rộ từ tháng 10 đến tháng 11. Anh A Lương (26 tuổi), người Xơ Đăng ở thôn Kon Tu Ma, xã Măng Đen cho biết, gia đình đang canh tác hơn 2 ha cà phê xứ lạnh, trong đó khoảng 1 héc ta đã cho thu hoạch ổn định 7 - 8 năm nay. Một héc ta cà phê chăm sóc tốt, mỗi năm thu khoảng 70 triệu đồng - 100 triệu đồng.
“Vùng đất ở đây thuộc xứ lạnh, trồng cà phê không cần tưới nước. Nếu nhà có điều kiện mua phân bón thì càng tốt, vừa đỡ tốn công chăm sóc, vừa nâng cao năng suất. Tôi cũng đã đi tập huấn một, hai lần; họ chỉ cách tỉa cành và bón phân. Cây sau một năm trồng sẽ bắt đầu bón phân, tiếp tục bón lần nữa sau khoảng hai năm. Đến năm thứ ba, cây bắt đầu cho trái. Cà phê xứ lạnh nở hoa vào tháng 7 và chín đều vào tháng 10 đến tháng 11 hằng năm”, anh A Lương cho hay.
Thực hiện Đề án phát triển cà phê xứ lạnh, năm 2025 xã Măng Đen được giao chỉ tiêu trồng hơn 740 héc ta. Đến nay, toàn xã đã phát triển 672 héc ta, đạt hơn 90% kế hoạch. Các thôn đã hình thành vùng chuyên canh lớn từ 50 héc ta - 126 héc ta. UBND xã Măng Đen đã cấp hơn 122 ngàn cây giống, đồng thời vận động bà con sử dụng các giống năng suất cao như THA1, TN1, TN2. Nhiều hợp tác xã và doanh nghiệp tham gia liên kết hỗ trợ giống, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm. Hiện toàn xã có 225 héc ta cà phê xứ lạnh Arabica đã cho thu hoạch, năng suất đạt 15,8 tạ/héc ta, sản lượng gần 900 tấn. Sản phẩm cà phê Măng Đen đã được cấp nhãn hiệu chứng nhận “Cà phê xứ lạnh Kon Tum Arabica Coffee”, tạo lợi thế lớn trong tiêu thụ.
Các chùm trái cà phê.
Ông Nguyễn Nhật Trường, Phó Chủ tịch Thường trực UBND xã Măng Đen, tỉnh Quảng Ngãi cho biết, địa phương tiếp tục triển khai Đề án phát triển cà phê xứ lạnh và hướng tới mở rộng thêm gần 1.000 héc ta trong nhiệm kỳ tới. Người dân rất hưởng ứng việc mở rộng vùng trồng do giá cà phê hiện ở mức cao. Bà con tự mua giống, trồng mới và thay thế diện tích già cỗi. Tuy nhiên, công đoạn chế biến sâu vẫn phải chuyển sang tỉnh khác thực hiện.
Ông Nguyễn Nhật Trường cho biết thêm, xã Măng Đen đang nghiên cứu hình thành một cụm công nghiệp để thu hút doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến: “Cà phê xứ lạnh này, hiện nay đã hình thành được vùng trồng. Hàng năm, bà con thu hoạch được nhiều. Sắp tới, định hướng sẽ mở rộng thêm. Nguồn vốn từ chương trình, dự án cũng được lồng ghép để hỗ trợ người dân về giống, giúp họ phát triển và mở rộng vùng trồng. Bên cạnh đó, các hợp tác xã và doanh nghiệp cũng liên kết với người dân để trồng và phát triển cà phê”.
Hiện nay, nhiều xã vùng cao phía Tây tỉnh Quảng Ngãi như Ngọc Linh, Măng Đen, Măng Ri… từng bước chuyển đổi từ cây trồng kém hiệu quả sang trồng cây cà phê xứ lạnh giá trị cao hơn. Một số mô hình vườn cà phê kết hợp homestay đã thu hút du khách, tạo thêm nguồn thu nhập đáng kể cho bà con.
Cán bộ xã Măng Đen hướng dẫn người dân cách chăm sóc cây cà phê xứ lạnh.
Ông Nguyễn Hoàng Tâm, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt, Bảo vệ thực vật và Quản lý chất lượng, thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Ngãi cho biết, toàn tỉnh hiện có hơn 5.300 héc ta cà phê xứ lạnh, tập trung tại các xã phía Tây và dự kiến mở rộng lên 7.000 héc ta vào năm 2030. Loại cây này rất phù hợp với điều kiện địa lý, thổ nhưỡng, khí hậu và giá bán cao hơn cà phê vối đã giúp bà con tăng thu nhập rõ rệt. Theo ông Nguyễn Hoàng Tâm, thị trường tiêu thụ chưa rộng do tỉnh chưa có nhiều cơ sở chế biến sâu, bà con chủ yếu bán cho thương lái rồi chuyển sang tỉnh khác chế biến.
“Phải có doanh nghiệp xây dựng các cơ sở sản xuất để kết nối với bà con, hỗ trợ từ khâu trồng, cung cấp vật tư nông nghiệp, hướng dẫn kỹ thuật, giúp nông dân nắm vững cách chăm sóc, quản lý vùng trồng và thu hoạch cà phê. Diện tích cà phê xứ lạnh tại các xã phía Tây chủ yếu do đồng bào dân tộc thiểu số trồng, nên còn hạn chế về kỹ thuật. Vì vậy, hàng năm chúng tôi luôn có kế hoạch tổ chức tập huấn, tuyên truyền, vận động và hướng dẫn bà con về kỹ thuật trồng, chăm sóc, cũng như quản lý sinh vật gây hại cho cây cà phê xứ lạnh”, ông Tâm nhấn mạnh.
Thanh Thắng/VOV-Miền Trung