Các hạn chế đất hiếm của Trung Quốc có phản tác dụng?

3 giờ trướcBài gốc

Các hạn chế đất hiếm của Trung Quốc có thể khiến Mỹ và đồng minh tìm cách thoát khỏi sự thống trị của Bắc Kinh (trong ảnh: Mỏ khai thác đất hiếm ở Mountain Pass, California, Mỹ). Ảnh: REUTERS/TTXVN

Những động thái kiểm soát xuất khẩu mới nhất của Trung Quốc đối với các nguyên vật liệu chiến lược, mặc dù nhằm củng cố vị thế thống trị, nhưng theo tờ Tuần Tin tức (newsweek.com), có thể đang thúc đẩy thế giới đa dạng hóa nguồn cung và cuối cùng làm suy yếu ảnh hưởng lâu dài của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng quan trọng nhất của thế kỷ XXI.

Gần đây, Bộ Thương mại Trung Quốc đã công bố các quy định mới có hiệu lực từ tháng 12 tới, yêu cầu các công ty nước ngoài phải xin phép chính phủ Trung Quốc trước khi xuất khẩu nam châm và một số vật liệu bán dẫn có chứa các nguyên tố đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Đất hiếm là những nguyên tố không thể thiếu đối với nền kinh tế hiện đại, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ cao như hệ thống vũ khí tiên tiến, xe điện (EV) và quá trình chuyển đổi năng lượng. Ryan Kiggins, Giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Central Oklahoma, nhận định động thái của Trung Quốc "hoàn toàn phù hợp với sự cạnh tranh chiến lược rộng lớn hơn giữa Mỹ và Trung Quốc", nơi đất hiếm là "trọng tâm của cuộc cạnh tranh này".

Hàng thập kỷ đầu tư và các quy định môi trường hạn chế đã giúp Trung Quốc nắm giữ vị thế gần như độc quyền về đất hiếm. Hiện tại, Trung Quốc chiếm khoảng 70% nguồn cung toàn cầu và khoảng 90% công suất chế biến toàn cầu. Tỷ lệ này tương tự trong lượng nhập khẩu của Mỹ.

Phản ứng của phương Tây

Các quan chức Mỹ đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ những hạn chế mới này. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cáo buộc Bắc Kinh đang dùng “súng bazooka” tấn công “nền tảng công nghiệp của toàn bộ thế giới tự do”. Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer mô tả động thái này là "một hành động cưỡng ép kinh tế" sẽ trao cho Bắc Kinh "quyền kiểm soát về cơ bản đối với toàn bộ nền kinh tế toàn cầu và chuỗi cung ứng công nghệ". Ông Bessent cũng cảnh báo thế giới sẽ chuẩn bị và có khả năng "tách khỏi" thị trường các nguyên tố quan trọng của Trung Quốc.

Theo Jamie Underwood từ công ty tư vấn khoáng sản quan trọng SFA (Oxford), các nhà sản xuất phương Tây đang phải đối mặt với "rủi ro nguồn cung nghiêm trọng và chi phí đầu vào tăng cao", đồng thời cảnh báo rằng các hệ thống quân sự nói riêng sẽ bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm trên thực tế này.

Jane Nakano, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nhận định đất hiếm là “gót chân Asin (Achilles) nổi tiếng đối với các nền kinh tế công nghiệp như Mỹ, và việc kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc là một trong những đòn bẩy mạnh mẽ nhất mà Bắc Kinh có được”.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng việc Trung Quốc sử dụng sự thống trị đất hiếm có thể đang làm suy giảm công cụ địa chính trị của mình, đồng thời đẩy nhanh quá trình chuyển hướng toàn cầu sang các nguồn cung thay thế.

“Những hạn chế hiện nay có thể thúc đẩy Washington và các đồng minh tăng cường các chiến lược đưa sản xuất trở về nước, tích trữ và tái chế, cuối cùng sẽ làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc”, Giáo sư Kiggins nhận định. Ông cho rằng, về lâu dài, Bắc Kinh có thể đang "tạo điều kiện cho sự xuất hiện của một hệ sinh thái đất hiếm song song nằm ngoài tầm kiểm soát của mình".

Ông Underwood đồng tình, quan điểm này, cho rằng: "Việc hạn chế kéo dài có thể làm tăng giá đất hiếm, thu hút đầu tư quá mức và cuối cùng làm xói mòn thị phần của Trung Quốc trong khi thúc đẩy sự đổi mới làm suy yếu đòn bẩy của nước này".

Thị trường cũng đã phản ứng với sự thay đổi này. Cổ phiếu của các công ty khai thác và sản xuất đất hiếm Mỹ và Australia đã tăng vọt sau thông báo. JPMorgan Chase cũng tuyên bố sẽ đầu tư hàng tỷ USD vào "các ngành công nghiệp quan trọng đối với an ninh và khả năng phục hồi kinh tế quốc gia", bao gồm các khoáng sản quan trọng, mà CEO Jamie Dimon gọi sự phụ thuộc vào nguồn cung nước ngoài là điểm yếu "rõ ràng đến đau lòng".

Brian Menell, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của TechMet Limited, công ty đầu tư tập trung vào chuỗi cung ứng "theo hướng phương Tây", cho biết Mỹ có khả năng giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Ông tin rằng Mỹ có thể "chi tiêu nhiều hơn" và "đổi mới sáng tạo hơn" so với Trung Quốc để thay đổi công nghệ trên toàn bộ chuỗi cung ứng, giúp chúng ít phụ thuộc hơn vào Bắc Kinh.

TechMet, công ty nhận được tài trợ từ Tập đoàn Tài chính Phát triển Quốc tế Mỹ, đã liên lạc "hàng ngày" với các cơ quan chính phủ Mỹ về việc đẩy nhanh quá trình chuyển sang nguồn cung cấp đất hiếm "không có Trung Quốc" kể từ khi thông báo được đưa ra.

Những bước tiến ban đầu trong đa dạng hóa

Những điểm yếu do sự phụ thuộc vào Trung Quốc đã được cả khu vực công và tư nhân thừa nhận từ lâu, thúc đẩy các khoản đầu tư đáng kể và gần đây tạo ra những đột phá. Vào tháng 7 năm nay, Apple đã công bố hợp tác trị giá 500 triệu đô la với MP Materials để mua nam châm đất hiếm và thành lập các cơ sở tái chế và sản xuất mới tại California và Texas. Vào tháng 5, công ty Lynas của Australia đã trở thành công ty đầu tiên bên ngoài Trung Quốc sản xuất thành công oxit dysprosi (một loại đất hiếm "nặng") tại cơ sở của mình ở Malaysia.

Mặc dù Trung Quốc vẫn thống trị về quy mô sản xuất và chế biến, nhưng Mỹ cũng có nguồn tài nguyên khoáng sản riêng như mỏ Mountain Pass ở California và khu khai thác Spruce Pine ở Bắc Carolina.

Tuy nhiên, chuyên gia Nakano tại CSIS cảnh báo rằng quy mô khổng lồ về năng lực sản xuất và chế biến của Trung Quốc sẽ "khó có ai có thể sánh kịp trong thời gian tới", đồng thời lưu ý rằng "Trung Quốc cũng không đứng yên" và "có thể sẽ tiếp tục phát triển chuỗi cung ứng khoáng sản để củng cố vị thế của mình".

Như vậy, các hạn chế mới nhất của Trung Quốc có thể là đòn bẩy để đạt được nhượng bộ trong các cuộc đàm phán thương mại đang diễn ra, hoặc chỉ là "một lời cảnh báo" trước cuộc gặp dự kiến giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối tháng này. Tuy nhiên, nhiều năm Trung Quốc tận dụng sự thống trị của mình đã thúc đẩy thế giới đi theo con đường đa dạng hóa.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/cac-han-che-dat-hiem-cua-trung-quoc-co-phan-tac-dung-20251027170339991.htm