Cách các nước cho người dân tự chọn nhà cung cấp điện

6 giờ trướcBài gốc

Tháng 5/2016, hơn 90.000 cư dân và doanh nghiệp nhỏ tại hạt Westchester, New York (Mỹ) trở thành một trong những cộng đồng đầu tiên ở bang này được quyền chọn đơn vị cung cấp điện. Thông qua chương trình Community Choice Aggregation (CCA), người dân được chuyển sang sử dụng dịch vụ của ConEdison Solutions trong hợp đồng trị giá 150 triệu USD.

Điểm đáng chú ý hơn cả là khách hàng có thể chọn 100% điện tái tạo với mức giá cố định, tránh cảnh hóa đơn "nhảy múa" theo thị trường.

Chia sẻ với Times Union, một số hộ gia đình ở Rhinebeck - thị trấn nhỏ ven sông Hudson - cho biết họ cảm thấy an tâm hơn khi biết phần lớn điện mình sử dụng đến từ gió và mặt trời, trong khi chi phí lại có thể dự đoán được.

Câu chuyện tại New York đã cho thấy một thực tế: ngày càng nhiều quốc gia, khu vực mở cửa thị trường điện, phá vỡ mô hình “độc quyền tự nhiên” vốn gắn chặt với các tập đoàn nhà nước hay công ty quốc doanh. Mục tiêu không chỉ là giảm giá thành, mà còn là trao thêm quyền lựa chọn cho người dân và thúc đẩy tiến trình chuyển dịch sang năng lượng sạch.

Cơ chế “lựa chọn bán lẻ”

Tại Mỹ, mô hình lựa chọn điện bán lẻ cho phép khách hàng cuối cùng, bao gồm hộ gia đình, doanh nghiệp thương mại và cơ sở công nghiệp, được quyền mua điện từ các nhà cung cấp khác nhau thay vì chỉ phụ thuộc vào công ty điện lực truyền thống.

Nhà cung cấp thay thế có thể là doanh nghiệp sản xuất hoặc đơn vị tiếp thị, thường được gọi chung là “nhà bán lẻ điện”. Một số còn là công ty con của chính tập đoàn phân phối.

Nhiều nhà cung cấp chào bán điện từ các nguồn năng lượng cụ thể như gió hay tái tạo. Tuy nhiên, bất kể khách hàng chọn ai, điện vẫn sẽ được truyền tải qua lưới điện của công ty phân phối, vốn chịu trách nhiệm đưa điện đến công tơ của từng hộ và thu phí dịch vụ này.

Biểu đồ các bang của Mỹ hiện cho phép người dân được lựa chọn đơn vị cung cấp điện. Biểu đồ: REAL.

Tính đến năm 2023, Washington DC và 17 bang - gồm California, Connecticut, Delaware, Illinois, Maine, Maryland, Massachusetts... - đều cho phép người dân lựa chọn nhà cung cấp điện.

Trong đó, nhiều bang như New York, California, Illinois, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Ohio và Rhode Island còn triển khai chương trình “cộng đồng lựa chọn điện” CCA như trường hợp tại hạt Westchester.

Chương trình cho phép chính quyền địa phương đứng ra mua điện từ các nhà cung cấp thay thế để phục vụ người dân, doanh nghiệp và cơ quan công quyền trong khu vực, trong khi dịch vụ truyền tải và phân phối vẫn do công ty điện lực hiện hữu đảm nhận.

Nhờ tập hợp nhu cầu sử dụng điện của cả cộng đồng, chính quyền địa phương có thể thương lượng mức giá tốt hơn với các nhà cung cấp cạnh tranh, đồng thời ưu tiên nguồn năng lượng tái tạo. Theo đó, điện trong CCA có thể rẻ hơn 15-20% so với giá bán lẻ thông thường nhờ sức mua tập thể và điều kiện thị trường thuận lợi.

Trong khi đó, Vương quốc Anh là một trong những quốc gia tiên phong trong cải cách thị trường điện. Từ thập niên 1990, ngành điện Anh đã được tư nhân hóa và mở cửa thị trường. Người tiêu dùng có thể chọn giữa những “ông lớn” như Octopus Energy, British Gas, EDF Energy, E.ON hay hàng chục nhà cung cấp nhỏ hơn.

Octopus Energy là nhà cung cấp điện lớn nhất về số hộ gia đình tại Anh trong năm 2024-2025. Ảnh: Octopus Energy.

Theo báo cáo của Cơ quan quản lý năng lượng Anh (Ofgem), năm 2023 có hơn 50 nhà cung cấp điện hoạt động, cung cấp các gói dịch vụ đa dạng từ điện tái tạo đến điện giá rẻ. Đến năm 2025, có 23 nhà cung cấp năng lượng cho hộ gia đình và 72 nhà cung cấp cho doanh nghiệp hoạt động trên thị trường.

Ofgem còn triển khai hệ thống Supplier of Last Resort (SoLR) đảm bảo điện không bị gián đoạn nếu một nhà bán lẻ phá sản. Chi phí cứu trợ/tiếp nhận khách hàng được cơ chế Ofgem xử lý, có tham vấn công khai hàng năm. Đồng thời, trần giá bán lẻ sẽ đặt giới hạn đơn giá/ phí cố định trên gói biến động.

Bên cạnh đó, người dân cũng tham gia sản xuất điện thông qua các chương trình khuyến khích điện mặt trời như Feed-in Tariff (FiT) và Smart Export Guarantee (SEG). Những chương trình này cho phép hộ gia đình bán điện dư thừa từ hệ thống năng lượng tái tạo vào lưới điện quốc gia, với hơn 1 triệu hộ gia đình tham gia tính đến năm 2024.

Nhật Bản cũng bước vào “kỷ nguyên điện mở” sau cuộc cải cách toàn diện năm 2016. Chỉ trong vòng 2 năm, hơn 600 công ty được cấp phép bán lẻ điện, trong đó nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp tập trung vào năng lượng tái tạo như Looop hay Minna Denryoku. Người dân có thể ký hợp đồng dùng điện 100% từ gió hoặc mặt trời, thay vì bị bó buộc trong lựa chọn từ 10 công ty điện lực khu vực truyền thống.

Không chỉ Mỹ, Anh, Nhật, mà Đức, Australia, Na Uy... cũng đang áp dụng mô hình cung ứng điện đa đơn vị và tạo điều kiện để người dân có thể lắp đặt hệ thống điện mặt trời hoặc điện gió nhỏ và bán điện dư thừa vào lưới.

Lợi ích kinh tế và môi trường

Theo Tổ chức Retail Energy Choice (Mỹ), cơ chế "lựa chọn bán lẻ" này trao cho người tiêu dùng quyền chủ động lựa chọn nhà cung cấp phù hợp với ngân sách, ưu tiên và giá trị của mình. Người dân không chỉ mua “điện” mà còn lựa chọn được “sản phẩm điện”: gói giá cố định, giá linh hoạt theo thị trường, hoặc điện từ nguồn tái tạo.

Ví dụ, có nhà cung cấp đưa ra các gói 100% năng lượng tái tạo, miễn phí sạc xe điện vào cuối tuần, hoặc cung cấp dịch vụ quản lý năng lượng thông minh cho gia đình như đồng hồ đo điện thông minh, bộ điều nhiệt thông minh, hay giải pháp dự phòng điện.

Tại Nhật Bản, theo thống kê của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp (METI), chỉ trong 2 năm sau cải cách (2016-2018), khoảng 10% hộ gia đình đã chuyển sang nhà bán lẻ mới, nhiều trong số đó chọn gói điện “xanh” 100% tái tạo.

Điều này cho thấy mô hình đa nhà cung cấp có thể thúc đẩy quá trình chuyển dịch năng lượng.

Ngày càng nhiều người dân Nhật Bản lựa chọn các đơn vị cung cấp điện là những doanh nghiệp năng lượng tái tạo như Minna Denryoku. Ảnh: Minna Denryoku.

Sự tham gia của nhiều nhà cung cấp tạo ra cạnh tranh, buộc các công ty phải cải thiện chất lượng dịch vụ và giảm giá. Tại Đức, các nền tảng so sánh trực tuyến như Verivox giúp người dân dễ dàng chuyển đổi nhà cung cấp, với hơn 50% khách hàng thay đổi nhà cung cấp ít nhất một lần trong 5 năm.

Một nghiên cứu của OECD về thị trường Bắc Âu cho biết việc mở cửa bán lẻ điện đã giúp giảm giá điện khoảng 5-15% trong giai đoạn đầu, đồng thời gia tăng đáng kể tỷ trọng điện gió và thủy điện trong hệ thống.

Báo cáo của Ofgem cũng chỉ ra kết quả tương tự khi tại Anh, người tiêu dùng có thể tiết kiệm trung bình 200-300 bảng Anh/năm bằng cách chuyển đổi nhà cung cấp.

Rủi ro về điều tiết thị trường

Dù lợi ích lớn, song mở cửa thị trường điện cũng kéo theo không ít rủi ro. Sự phụ thuộc vào nhiều nhà cung cấp có thể gây ra rủi ro về ổn định cung ứng nếu thiếu sự điều phối hiệu quả.

Điển hình như sự cố mất điện tại Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha vào tháng 4/2025, gây thiệt hại 1,6 tỷ euro, được cho là xuất phát từ thiếu phối hợp trong một thị trường cạnh tranh nhiều tầng nấc.

Thị trường cạnh tranh đòi hỏi cơ chế giám sát chặt chẽ. Nếu thiếu điều tiết, nguy cơ thao túng giá và khủng hoảng năng lượng có thể xảy ra. Vụ Enron thao túng thị trường điện California năm 2001 - khiến giá điện tăng gấp nhiều lần và gây mất điện diện rộng - là một ví dụ.

Sự cố mất điện diện rộng tại Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha vào tháng 4/2025 cho thấy sự phối hợp yếu kém giữa nhiều nhà cung cấp có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Ảnh: Reuters.

Việc quản lý nhiều nhà cung cấp và đảm bảo tính minh bạch đòi hỏi một cơ quan quản lý mạnh mẽ. Tại Anh, Ofgem đã phải tăng cường các quy định để ngăn chặn hành vi thao túng giá của một số nhà cung cấp.

Hạ tầng cũng là thách thức không nhỏ. Lưới điện thông minh, hệ thống đo đếm tiên tiến, công nghệ lưu trữ,… đều cần khoản đầu tư khổng lồ. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), một quốc gia muốn chuyển đổi sang thị trường điện cạnh tranh phải bỏ ra trung bình 10-15 tỷ USD chỉ để nâng cấp hạ tầng trong giai đoạn đầu.

Ngoài ra, sự đa dạng gói dịch vụ đôi khi khiến người tiêu dùng bối rối. Tại Texas (Mỹ), khảo sát cho thấy nhiều khách hàng “ngợp” trước hàng trăm gói điện khác nhau, dẫn đến việc vô tình ký hợp đồng dài hạn với phí chấm dứt cao.

Phương Linh

Nguồn Znews : https://znews.vn/cach-cac-nuoc-cho-nguoi-dan-tu-chon-nha-cung-cap-dien-post1583063.html