Cải cách thị trường vàng: Từ sửa đổi Nghị định 24 đến xây dựng hệ sinh thái tài chính hiện đại

13 giờ trướcBài gốc

Trọng tâm là xây dựng hệ sinh thái dịch vụ vàng hoàn chỉnh, bao gồm sở giao dịch tập trung, công cụ phái sinh và dữ liệu minh bạch. Thị trường vàng không thể chỉ là nơi tích trữ tài sản mà cần trở thành một phần hữu cơ của hệ thống tài chính quốc gia.

Một trong những bất cập cần xử lý là khoảng cách quá lớn giữa giá vàng trong nước và quốc tế. Ảnh: LÊ VŨ

Sau hơn một thập niên thi hành, yêu cầu sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng đã trở nên cấp thiết và thu hút sự quan tâm sâu sắc từ giới chuyên gia, doanh nghiệp và người dân. Dự thảo nghị định sửa đổi Nghị định 24 (dự thảo nghị định) đặt mục tiêu xóa bỏ độc quyền sản xuất vàng miếng đồng thời mở rộng quyền nhập khẩu có kiểm soát. Một trong những bất cập cần xử lý là khoảng cách quá lớn giữa giá vàng trong nước và quốc tế.

Tuy nhiên, nếu chỉ thay đổi cơ chế cung cầu vàng vật chất thì chúng ta mới chỉ giải quyết được một phần của vấn đề. Muốn thị trường vàng phát triển ổn định, minh bạch và hội nhập hiệu quả, nhất thiết phải có một tầm nhìn dài hạn. Quan trọng hơn, Nhà nước cần có giải pháp huy động nguồn lực vàng lớn đang nằm trong dân để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tầm nhìn đó chính là việc xây dựng một hệ sinh thái dịch vụ tài chính toàn diện xoay quanh thị trường vàng.

Làm rõ khái niệm “kinh doanh vàng khác” để phát triển dịch vụ tài chính

Dự thảo nghị định mới tiếp tục kế thừa quy định về “hoạt động kinh doanh vàng khác” từ Nghị định 24. Tuy nhiên, việc duy trì quy định này đang đặt ra nhiều vấn đề pháp lý và kỹ thuật cần được xem xét kỹ lưỡng, đặc biệt trong việc xác định nội hàm và phạm vi điều chỉnh.

Trước hết, cụm từ “hoạt động kinh doanh vàng khác” hiện chưa được định nghĩa cụ thể. Cách diễn đạt theo hướng loại trừ, tức bao gồm mọi hoạt động không được liệt kê rõ ràng, khiến quy định dễ bị hiểu theo nhiều cách khác nhau trong quá trình áp dụng. Điều này không chỉ gây khó khăn trong tổ chức thực hiện mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý, nhất là khi phát sinh tranh chấp hoặc trong công tác kiểm tra và giám sát.

Dù thách thức đặt ra là không nhỏ, từ yêu cầu về công nghệ, pháp lý cho đến năng lực vận hành, việc thành lập một sở giao dịch vàng quốc gia là bước đi chiến lược mà Việt Nam cần theo đuổi. Không chỉ để tăng cường hiệu quả quản lý, mà còn để từng bước hình thành một hệ sinh thái tài chính hiện đại, minh bạch và phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế.

Ngoài ra, theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), phạm vi điều chỉnh chưa rõ ràng có thể dẫn đến việc một số giao dịch dân sự thông thường như cho mượn, cho vay hoặc giữ hộ vàng giữa các cá nhân không thu phí bị hiểu nhầm là hoạt động kinh doanh. Nếu không có hướng dẫn cụ thể, quy định có nguy cơ bị áp dụng máy móc, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của người dân và tổ chức không có hoạt động kinh doanh vàng.

Đối với các loại hình như kinh doanh vàng trên tài khoản và giao dịch phái sinh, dự thảo nghị định hiện tại chưa đưa ra cơ chế quản lý cụ thể. Khoảng trống pháp lý này khiến các chủ thể liên quan không rõ điều kiện cấp phép, quy trình thủ tục hoặc phương thức thực hiện giao dịch, làm giảm tính khả thi khi triển khai trên thực tế.

Bên cạnh đó, việc xếp các hoạt động này vào danh mục hàng hóa và dịch vụ hạn chế kinh doanh cũng đặt ra vướng mắc. Danh mục này đã không còn được áp dụng và chính thức bị bãi bỏ từ khi Nghị định 173/2024/NĐ-CP có hiệu lực. Luật Đầu tư hiện hành chỉ điều chỉnh ngành, nghề kinh doanh với ba phân loại: ngành nghề bị cấm, ngành nghề có điều kiện và ngành nghề được tự do kinh doanh.

Trước những bất cập nêu trên, nhiều cơ quan cùng với VCCI và các ngân hàng thương mại (NHTM) đã kiến nghị cần làm rõ khái niệm và xây dựng cơ chế pháp lý đầy đủ cho các hoạt động liên quan. Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho biết dự thảo nghị định hiện tại chưa sửa đổi nội dung về hoạt động kinh doanh vàng khác nhưng cơ quan này sẽ tiếp tục nghiên cứu để ban hành hướng dẫn khi triển khai sở giao dịch vàng tập trung.

Riêng với hoạt động phái sinh liên quan đến vàng, NHNN cho biết sẽ rà soát và điều chỉnh các quy định liên quan, trong đó có Thông tư 40/2016/TT-NHNN, nhằm tạo cơ sở pháp lý cho các NHTM triển khai sản phẩm. Về lâu dài, NHNN khẳng định sẽ tích hợp các nội dung này vào quá trình sửa đổi Luật Đầu tư để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành.

Công cụ phái sinh: chìa khóa quản trị rủi ro giá vàng

Một trong những rủi ro lớn nhất mà các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu vàng phải đối mặt là sự biến động khó lường của giá vàng trên thị trường thế giới. Nếu không có các công cụ phòng ngừa phù hợp thì doanh nghiệp sẽ phải tự gánh chịu toàn bộ rủi ro về giá trong suốt quá trình từ nhập khẩu vàng cho đến khi đưa sản phẩm ra thị trường. Chính vì vậy, phát triển thị trường phái sinh vàng là một yêu cầu cấp thiết để bảo vệ doanh nghiệp và ổn định hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực này.

Dự thảo nghị định đã bước đầu mở ra hướng đi phù hợp khi cho phép các NHTM thực hiện hoạt động phái sinh theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng. Trong quá trình góp ý xây dựng chính sách, nhiều doanh nghiệp và hiệp hội cũng đã nhiều lần đề xuất nội dung này. Nếu được thiết kế và triển khai đúng hướng, các công cụ như hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, quyền chọn và hoán đổi liên quan đến vàng sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho thị trường.

Các công cụ phái sinh đóng vai trò quan trọng trong việc giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó với rủi ro giá cả. Đây là giải pháp giúp doanh nghiệp cố định giá mua hoặc bán vàng trong tương lai. Nhờ đó, họ có thể bảo vệ kế hoạch sản xuất và kinh doanh trước những biến động bất lợi của thị trường, đồng thời duy trì biên lợi nhuận ở mức ổn định. Đối với nhà đầu tư, công cụ phái sinh giúp đa dạng hóa danh mục. Đồng thời, đây cũng là lựa chọn hiệu quả để phòng ngừa rủi ro hoặc tìm kiếm lợi nhuận từ biến động giá vàng.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích rõ rệt, thị trường phái sinh cũng tiềm ẩn không ít rủi ro nếu bị lạm dụng cho mục đích đầu cơ. Việc sử dụng các công cụ này một cách thiếu kiểm soát có thể gây mất ổn định thị trường và ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái tài chính liên quan. Do đó, việc phát triển thị trường phái sinh vàng phải luôn đi kèm với một cơ chế quản lý và giám sát chặt chẽ từ phía cơ quan chức năng.

Trong giai đoạn đầu, quyền tham gia thị trường phái sinh nên được giới hạn cho các NHTM và doanh nghiệp đã được cấp phép sản xuất hoặc nhập khẩu vàng. Mục tiêu cần được xác định rõ là phòng ngừa rủi ro, không phải đầu cơ.

Cùng với đó, NHNN và Bộ Tài chính cần phối hợp xây dựng hành lang pháp lý cụ thể. Trong đó, cần quy định rõ các sản phẩm phái sinh được phép triển khai, yêu cầu về vốn, cơ chế ký quỹ, quản trị rủi ro và chế độ báo cáo minh bạch.

Về lâu dài, các giao dịch phái sinh nên được thực hiện thông qua một sở giao dịch hàng hóa hoặc một sàn giao dịch chuyên biệt. Cách làm này giúp bảo đảm tính công khai, minh bạch và giảm thiểu rủi ro từ phía đối tác. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để hình thành một thị trường phái sinh vàng vận hành hiệu quả và góp phần ổn định toàn bộ hệ sinh thái vàng trong nước.

Sở giao dịch vàng quốc gia: Bước tiến cần thiết cho một thị trường minh bạch

Chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc nghiên cứu thành lập sở giao dịch vàng quốc gia cho thấy quyết tâm cải cách thị trường vàng một cách bài bản và có chiều sâu. Trong bối cảnh hiện nay, hoạt động mua bán vàng vẫn chủ yếu diễn ra theo hình thức phi tập trung, thiếu kiểm soát và mang tính tự phát. Điều này không chỉ khiến giá cả biến động khó lường mà còn gây khó khăn cho việc điều hành chính sách tiền tệ và quản lý thị trường.

Việc hình thành một sở giao dịch vàng quốc gia theo mô hình đã được triển khai ở các thị trường phát triển sẽ giúp tạo ra một đầu mối giao dịch tập trung, công khai và minh bạch. Sở giao dịch vàng này sẽ thiết lập mức giá tham chiếu thống nhất trên toàn quốc, phản ánh sát cung cầu thực tế, từ đó góp phần thu hẹp khoảng cách giá giữa các thương hiệu và tăng tính liên thông với thị trường quốc tế. Tính thanh khoản của thị trường cũng sẽ được cải thiện rõ rệt khi hoạt động mua bán được thực hiện thông qua một hệ thống khớp lệnh tập trung và hiệu quả.

Không chỉ dừng lại ở yếu tố giao dịch, sở giao dịch vàng quốc gia còn là nơi ghi nhận và lưu trữ toàn bộ thông tin thị trường, tạo điều kiện để cơ quan quản lý có cái nhìn toàn diện và đưa ra chính sách điều hành kịp thời. Đây cũng là công cụ quan trọng để ngăn chặn hoạt động rửa tiền, buôn lậu và các hành vi vi phạm liên quan đến vàng.

Ngoài vàng vật chất, sở giao dịch vàng quốc gia còn có thể là nơi phát triển các công cụ tài chính khác. Việc đa dạng hóa sản phẩm và chuẩn hóa quy trình giao dịch sẽ tạo đà cho sự phát triển chuyên nghiệp và bền vững của thị trường vàng trong nước.

Do đó, đề xuất thành lập sở giao dịch vàng quốc gia đang thu hút sự quan tâm lớn từ giới chuyên gia và các nhà hoạch định chính sách. Nhiều ý kiến cho rằng cần nghiên cứu một lộ trình phù hợp để hình thành mô hình này nhằm huy động nguồn lực vàng trong dân và tăng cường khả năng kết nối với thị trường quốc tế. Bên cạnh đó, cũng có những đề xuất về việc xây dựng hành lang pháp lý cho phép triển khai các sản phẩm hỗ trợ thanh khoản như vàng kỳ hạn, chứng chỉ vàng...

Tuy nhiên, việc thành lập sở giao dịch vàng quốc gia được đánh giá là một nhiệm vụ phức tạp, cần có sự phối hợp chặt chẽ và đồng bộ giữa nhiều cơ quan chức năng. Hiện nay, các phương án đang được xem xét bao gồm: xây dựng một sở giao dịch vàng tập trung, đưa vàng vào giao dịch tại sở giao dịch hàng hóa hoặc phát triển một sàn giao dịch vàng trong khuôn khổ các trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam. Dù lựa chọn theo hướng nào, đây đều là những nội dung lớn, vượt ra ngoài phạm vi điều chỉnh của dự thảo nghị định hiện tại và sẽ cần được triển khai theo một lộ trình riêng. Việc kinh doanh vàng trên tài khoản cũng được định hướng sẽ đi cùng tiến trình này.

Việc sửa đổi Nghị định 24 là cơ hội để tái cấu trúc thị trường vàng theo hướng hiện đại, minh bạch và hiệu quả.

(*) Trường Đại học Kinh tế - Luật, ĐHQG TPHCM.

Lưu Minh Sang (*)

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/cai-cach-thi-truong-vang-tu-sua-doi-nghi-dinh-24-den-xay-dung-he-sinh-thai-tai-chinh-hien-dai/