Cần bổ sung nguyên tắc chịu trách nhiệm giải trình về tác động đạo đức, xã hội của hệ thống AI

2 giờ trướcBài gốc

Trưởng Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh điều hành phiên thảo luận tổ. Ảnh: Lâm Hiển

Tiếp tục Kỳ họp thứ Mười, sáng nay, 21/11, ngay sau khi nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, Quốc hội đã thảo luận tại tổ về dự luật này.

Luật phải đạt được cả 2 mục tiêu: quản lý và phát triển

Tại Tổ 11 (gồm Đoàn ĐBQH thành phố Cần Thơ và tỉnh Điện Biên), nhiều đại biểu bày tỏ sự đồng tình và ủng hộ việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), nhấn mạnh đây là một lĩnh vực mới, cần có luật mang tính chất dẫn đường, tạo điều kiện và kiểm soát để chủ động và phục vụ cho sự phát triển của con người, xã hội và quốc gia.

ĐBQH Tô Ái Vang (Cần Thơ) bày tỏ sự tán thành với việc ban hành Luật AI; khẳng định đây là Luật rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu phát triển của quốc gia và phù hợp với xu hướng chung của thế giới.

ĐBQH Tô Ái Vang (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Đại biểu dẫn một số mục tiêu đã được nêu tại các Nghị quyết của Đảng như: duy trì xếp hạng về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu thuộc 3 nước dẫn đầu trong khối ASEAN; kinh tế số chiếm khoảng 20% GDP; định hướng về phát triển ứng dụng AI thuộc 3 nước dẫn đầu khu vực ASEAN; tối thiểu có 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm các nước tiên tiến và từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số như AI...

"Với những mục tiêu đó thì bắt buộc chúng ta phải có những quy định trên cơ sở pháp luật để làm tiền đề cho việc thực hiện đạt mục tiêu mà Đảng đã định hướng. Và đặc biệt là nhằm bảo đảm sự phù hợp với công lệ quốc tế và trong khu vực, tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập, hợp tác quốc tế và phát huy việc ứng dụng AI phù hợp với quy định chung của pháp luật", đại biểu Tô Ái Vang nêu rõ.

ĐBQH Đào Chí Nghĩa (Cần Thơ) cũng đánh giá dự án Luật AI là "rất cần thiết" và cần được tập trung xem xét để thông qua tại Kỳ họp này.

ĐBQH Đào Chí Nghĩa (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Tuy nhiên, các đại biểu cũng bày tỏ băn khoăn về một số nội dung của dự thảo Luật. Trong đó, việc ban hành luật này cần đạt được cả 2 mục tiêu là quản lý và phát triển, nhưng theo ĐBQH Lò Thị Luyến (Điện Biên), ở góc độ quản lý thì dự luật "chưa thấu đáo, chưa đạt như chúng ta mong muốn và dự liệu được những vấn đề trong tương lai", còn ở góc độ phát triển thì dự luật "lại mang tính định tính thôi, chưa cụ thể".

"Về phát triển hạ tầng và đảm bảo quản lý rủi ro... dự thảo Luật cũng có nói là Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội sẽ đầu tư, kết nối, cung ứng... Nhà nước sẽ làm chủ cốt lõi của việc chúng ta phát triển công nghệ AI. Nhưng kinh phí như thế nào thì chưa nói cụ thể mà chỉ nêu là thành lập quỹ. Quỹ do ngân sách Nhà nước phân bổ, do các tổ chức tài trợ, kêu gọi xã hội hóa...", đại biểu Lò Thị Luyến nêu ví dụ.

ĐBQH Lò Thị Luyến (Điện Biên) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Đồng tình quan điểm này, ĐBQH Nguyễn Tuấn Anh (Cần Thơ) cho rằng, nội hàm của quan điểm tiếp cận “cân bằng” là chưa rõ và chưa thật sự phù hợp. Khái niệm “cân bằng” thường được hiểu theo nghĩa đối xứng, ngang bằng; trong khi thực tế, đối với mỗi cấp độ rủi ro của AI, mỗi lĩnh vực và mỗi nhóm chủ thể liên quan, chính sách quản lý và thúc đẩy cần được thiết kế khác nhau, linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tiễn và mục tiêu phát triển của từng giai đoạn. Quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập; quản lý hiệu quả chính là nền tảng để thúc đẩy phát triển bền vững.

Phân loại theo mức độ rủi ro là "chưa rõ về quản lý"

Một nội dung khác cũng khiến các đại biểu băn khoăn là, dự thảo Luật chưa giới hạn việc trẻ em tiếp cận với AI như thế nào. Theo đại biểu Lò Thị Luyến, một số nước trên thế giới đã thông qua quy định trẻ em 13 tuổi mới được tiếp cận với AI, một số nước xung quanh chúng ta chưa cấm việc này, nhưng đây là "việc rất là lo ngại".

Phân tích chi tiết hơn, đại biểu chỉ rõ, Điều 7 quy định mức độ rủi ro gồm: rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình, rủi ro thấp là "chưa rõ về mặt quản lý".

Các đại biểu tại phiên thảo luận tổ. Ảnh: Lâm Hiển

"Với thế hệ trẻ hiện nay ở một số nước chưa quy định về độ tuổi tiếp cận với AI thì báo chí đưa tin trẻ em nghe theo AI, làm bạn với AI, thậm chí là chỉ yêu AI và kết hôn với AI. Nếu bây giờ chúng ta không giới hạn độ tuổi tiếp cận AI khi mà những đứa trẻ chưa có nhận thức đầy đủ, như tờ giấy trắng là rất nguy hiểm trong tương lai. Vậy vấn đề này sẽ tính toán như thế nào?", đại biểu đặt câu hỏi.

Liên quan đến việc phân loại hệ thống AI, dù đánh giá cao cơ quan soạn thảo đã phân loại hệ thống AI, nhưng đại biểu Đào Chí Nghĩa còn băn khoăn về tên gọi của hệ thống AI "có rủi ro không chấp nhận được".

Thực chất, đại biểu cho rằng, đây là hệ thống AI vi phạm pháp luật, bị nghiêm cấm. "Chúng ta xác định luôn như vậy chứ không ghi là rủi ro không chấp nhận được. Đây là hệ thống AI mà chúng ta sẽ không tiếp cận, không được chấp nhận tại Việt Nam và phải bị nghiêm cấm. Chúng ta xác định rõ như vậy và điều chỉnh tên gọi sẽ phù hợp hơn. Còn các hệ thống AI bảo đảm phục vụ cho đời sống của người dân, cho các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội khác mà có độ rủi ro thì chúng ta đánh giá từ cao đến trung bình đến thấp", đại biểu Đào Chí Nghĩa nhấn mạnh.

ĐBQH Nguyễn Mạnh Hùng (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Cần bổ sung nguyên tắc chung về đạo đức, giao Chính phủ quy định chi tiết

Một nội dung được các đại biểu Quốc hội Tổ 11 hết sức quan tâm là quy định về đạo đức trong hoạt động AI. Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cho biết, tại nhiều quốc gia, quá trình xây dựng chính sách về trí tuệ nhân tạo thường bắt đầu bằng việc ban hành các khung đạo đức và nguyên tắc hướng dẫn, sau đó mới đánh giá thực tiễn để hoàn thiện và tiến tới xây dựng luật.

Ví dụ, Liên minh châu Âu (EU) trước khi hình thành Đạo luật AI đã công bố Bộ hướng dẫn đạo đức cho AI đáng tin cậy (2019) và thí điểm thực tế tại các doanh nghiệp. Singapore triển khai “Mô hình quản trị AI đáng tin cậy” từ năm 2019 như bộ nguyên tắc mềm trước khi xem xét quy định pháp lý.

"Cách tiếp cận theo hướng “đạo đức trước - luật sau” giúp thử nghiệm, điều chỉnh linh hoạt và giảm rủi ro khi ban hành quy định mang tính ràng buộc". Nhấn mạnh điều này, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đánh giá, Điều 27 dự thảo Luật đã bước đầu xác định các nguyên tắc cơ bản, tuy nhiên, cần nghiên cứu bổ sung nguyên tắc chung về đạo đức để giao Chính phủ quy định chi tiết, trong đó có tham chiếu các giá trị của các tổ chức quốc tế.

ĐBQH Tráng A Tủa (Điện Biên) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

"Tôi cũng đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu việc bổ sung nguyên tắc “chịu trách nhiệm giải trình của các bên liên quan về tác động đạo đức và xã hội của hệ thống AI trong suốt quá trình từ nghiên cứu đến sử dụng hệ thống”; làm rõ mối quan hệ giữa quy tắc đạo đức (tính khuyến nghị) và nghĩa vụ pháp lý (tính bắt buộc).

Bên cạnh đó, Điều 28 dự thảo Luật mới chỉ quy định trách nhiệm đạo đức đối với khu vực nhà nước, trong khi các ứng dụng AI của khu vực tư nhân (như y tế, tài chính, giáo dục…) cũng có thể gây ra tác động xã hội và đạo đức tương tự. Đề nghị nghiên cứu, cân nhắc bổ sung nội dung quy định về trách nhiệm đạo đức trong khu vực tư nhân, bảo đảm tính toàn diện trong quy định của Luật", đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị.

Đại biểu Tô Ái Vang cũng đề nghị dự thảo Luật "rất cần bổ sung một khoản riêng quy định cụ thể về các hành vi bị nghiêm cấm".

ĐBQH Lê Minh Nam (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Lý giải đề xuất này, đại biểu chỉ rõ, AI là một lĩnh vực mới, phát triển nhanh chóng và có nhiều tiềm ẩn rủi ro, nên cần thiết phải quy định cụ thể về các hành vi bị nghiêm cấm để cung cấp ranh giới pháp lý minh bạch cho các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân, giúp họ biết được những hoạt động nào được phép và những hoạt động nào không được phép, từ đó định hướng phát triển và ứng dụng AI một cách có trách nhiệm.

Theo đại biểu, đây cũng là căn cứ quan trọng để các quy định của pháp luật có liên quan làm cơ sở xử lý khi có vi phạm. Mục đích là để bảo vệ người dân và ổn định xã hội; giúp các cơ quan quản lý Nhà nước có căn cứ pháp lý vững chắc để tiến hành các cuộc thanh tra, kiểm tra và xử phạt các hành vi vi phạm, bảo đảm việc triển khai AI trong tầm kiểm soát một cách an toàn. Thậm chí là AI cũng có thể bị một số đối tượng xấu lợi dụng để tấn công mạng, xâm phạm bí mật Nhà nước, gây mất an toàn hệ thống thông tin.

ĐBQH Lê Thị Thanh Lam (Cần Thơ) phát biểu. Ảnh: Lâm Hiển

Đặc biệt, Hiến pháp và pháp luật Việt Nam luôn xác định nguyên tắc lấy con người làm trung tâm. "Nếu dự thảo Luật AI bổ sung điều khoản cụ thể về hành vi bị nghiêm cấm sẽ góp phần cụ thể hóa nguyên tắc này bằng việc ngăn chặn các hệ thống AI thao túng nhận thức, hành vi sai lệch", đại biểu Tô Ái Vang nhấn mạnh.

Quỳnh Chi

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/can-bo-sung-nguyen-tac-chiu-trach-nhiem-giai-trinh-ve-tac-dong-dao-duc-xa-hoi-cua-he-thong-ai-10396511.html