Các bệnh như Chikungunya, sốt xuất huyết, Zika và một số bệnh khác do muỗi truyền đang ngày càng gia tăng trên toàn thế giới. Chúng không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng mà còn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch tễ nếu không được ngăn chặn kịp thời. Bên cạnh các yếu tố di truyền và ô nhiễm, các chuyên gia y tế cho rằng thói quen sinh hoạt không đúng cách, đặc biệt là việc để muỗi phát triển và sinh sản trong môi trường sống, là nguyên nhân chính làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh này.
Bệnh Chikungunya
Chikungunya là một bệnh nhiễm virus do muỗi vằn Aedes (loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết) gây ra. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cảnh báo về sự bùng phát mạnh mẽ của virus này trên toàn cầu, với 119 quốc gia ghi nhận các ca mắc bệnh, trong đó có một sự kiện bùng phát tại TP Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc, với hơn 7.000 ca nhiễm.
Virus Chikungunya gây ra các triệu chứng sốt cao đột ngột, đau đầu, đau khớp dữ dội, mệt mỏi và phát ban sau 3-7 ngày kể từ khi bị muỗi đốt. Bệnh có thể tiến triển nghiêm trọng, gây viêm cơ tim, suy tim cấp, tổn thương gan cấp, hoặc hội chứng Guillain-Barré gây yếu cơ, liệt tay chân. Đặc biệt, với trẻ sơ sinh, phụ nữ mang thai, hoặc những người có cơ địa dị ứng, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng và gây nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời.
Sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết, do virus Dengue gây ra và được muỗi Aedes truyền bệnh, là một trong những bệnh dịch phổ biến tại hơn 100 quốc gia, với hơn 50 triệu ca mắc mỗi năm. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2023 đã ghi nhận một kỷ lục mới với hơn 6,5 triệu ca mắc và hơn 7.300 ca tử vong, đặc biệt tại khu vực châu Á. Tại Việt Nam, tính đến tháng 8/2025, đã có hơn 40.000 ca mắc sốt xuất huyết, với ít nhất 10 trường hợp tử vong.
Triệu chứng của sốt xuất huyết thường giống với cảm cúm, bao gồm sốt cao, đau đầu, nhức mỏi cơ xương. Tuy nhiên, vào ngày thứ 4 trở đi, nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành sốc sốt xuất huyết, gây rối loạn đông máu, suy gan, suy thận, phù phổi cấp và suy hô hấp.
Viêm não Nhật Bản
Viêm não Nhật Bản là một bệnh truyền nhiễm do virus lây qua vết đốt của muỗi Culex. Virus này chủ yếu có nguồn gốc từ chim hoang dã và các loài gia súc như lợn, bò, ngựa. Bệnh chủ yếu xảy ra tại các quốc gia châu Á, với khoảng 100.000 ca mắc mỗi năm, trong đó có khoảng 25.000 ca tử vong. Tại Việt Nam, bệnh thường xuất hiện từ tháng 5 đến tháng 7, và trẻ em từ 9 đến 15 tuổi có nguy cơ mắc bệnh cao.
Bệnh nhân viêm não Nhật Bản ban đầu có triệu chứng sốt, đau đầu, sau đó có thể lơ mơ, gồng cứng cơ, co giật và hôn mê. Di chứng nặng nề nhất là tổn thương não, có thể dẫn đến tình trạng mất trí nhớ vĩnh viễn và phụ thuộc vào sự chăm sóc của người khác.
Sốt vàng da
Sốt vàng da là một bệnh do virus gây ra, lây truyền qua muỗi Aedes và có thể lan qua đường máu từ người và động vật mắc bệnh. Các quốc gia châu Phi và Trung, Nam Mỹ hiện vẫn có nguy cơ cao về bệnh này. Sốt vàng da có thể gây tử vong với tỷ lệ lên đến 50% ở thể nặng. Các triệu chứng ban đầu bao gồm sốt cao, rét run, đau đầu, vàng da nhẹ, và sau đó có thể tiến triển thành chảy máu cam, nôn ra máu, suy đa tạng.
Ở giai đoạn phục hồi, người bệnh có thể gặp bội nhiễm vi khuẩn như viêm phổi hoặc nhiễm trùng máu. Những người sống sót có thể tiếp tục bị mệt mỏi và vàng da trong quá trình hồi phục.
Zika
Virus Zika, lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes, có thể gây dị tật bẩm sinh ở thai nhi khi mẹ nhiễm trong thai kỳ, đặc biệt là dị tật đầu nhỏ. Zika bùng phát mạnh mẽ ở châu Mỹ vào năm 2015-2016, khi WHO tuyên bố tình trạng khẩn cấp y tế công cộng quốc tế. Các triệu chứng bệnh Zika gồm phát ban, sốt nhẹ, viêm kết mạc, đau cơ và khớp.
Zika có thể liên quan đến hội chứng Guillain-Barré ở người lớn, gây yếu cơ và liệt tứ chi. Đặc biệt, bà bầu nhiễm Zika có nguy cơ sinh non, sảy thai hoặc sinh con có dị tật bẩm sinh.
Biện pháp phòng ngừa
Các bệnh này hiện chưa có thuốc đặc trị, chủ yếu điều trị triệu chứng và giảm thiểu biến chứng. Để phòng ngừa, bác sĩ khuyến cáo các gia đình dọn dẹp các vật dụng chứa nước đọng như chậu cây, lốp xe cũ, bể nước không đậy nắp và thay nước bình hoa thường xuyên. Ngoài ra, nên sử dụng lưới chắn, đóng cửa sổ và cửa ra vào, ngủ màn kể cả ban ngày và mặc quần áo dài tay.
Một trong những biện pháp hiệu quả nhất là tiêm vaccine. Hiện tại, Việt Nam đã triển khai các loại vaccine phòng ngừa sốt xuất huyết, viêm não Nhật Bản và sốt vàng da. Vaccine sốt xuất huyết giúp bảo vệ cả bốn loại virus Dengue với hiệu quả lên tới 80% và có thể giảm 90% nguy cơ nhập viện.
Việc tiêm phòng đúng lịch và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa sẽ giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ mắc các bệnh do muỗi truyền và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Giang Lam - CTV