Cảnh báo từ EU và bước ngoặt của ngành thủy sản Thái Lan

3 giờ trướcBài gốc

Cảnh báo từ EU và bước ngoặt của ngành thủy sản Thái Lan

Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng chú trọng đến phát triển bền vững và bảo vệ tài nguyên biển, việc kiểm soát hoạt động khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) đã trở thành tiêu chuẩn bắt buộc đối với các quốc gia xuất khẩu thủy sản. Năm 2015, Thái Lan – một trong những nhà cung cấp thủy sản lớn nhất thế giới – bị Liên minh châu Âu (EU) áp dụng “thẻ vàng” cảnh báo do chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về quản lý nghề cá. Đây không chỉ là lời cảnh báo về nguy cơ mất thị trường xuất khẩu chủ lực, mà còn là động lực thúc đẩy cải cách toàn diện ngành thủy sản. Trước thách thức đó, Thái Lan đã triển khai một chương trình cải cách sâu rộng, mang tính hệ thống và lâu dài.

Một cảng cá nhỏ trên đảo Koh Samed, Thái Lan. Ảnh: Ngọc Diệp

Nguyên nhân bị cảnh báo: Lỗ hổng trong quản lý nghề cá

Trước khi bị cảnh báo, Thái Lan tồn tại nhiều bất cập trong quản lý nghề cá. Hệ thống pháp luật chưa đầy đủ, thiếu chế tài nghiêm khắc khiến việc xử lý vi phạm không hiệu quả. Cơ chế giám sát tàu cá còn lỏng lẻo, đặc biệt là với các tàu đánh bắt xa bờ. Việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm thủy sản chưa minh bạch, dễ tạo điều kiện cho sản phẩm IUU lọt vào chuỗi cung ứng. Ngoài ra, tình trạng lao động cưỡng bức và buôn người trong ngành khai thác biển cũng là vấn đề nghiêm trọng khiến EU đặc biệt quan tâm.

Cải cách toàn diện: Từ luật pháp đến công nghệ

Cục Thủy sản Thái Lan (trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã) cho biết, để đáp ứng yêu cầu của EU, Thái Lan đã tiến hành cải cách toàn diện trên nhiều lĩnh vực. Về pháp lý, nước này ban hành Luật Thủy sản Hoàng gia năm 2015 và sửa đổi năm 2017, đưa ra khung pháp lý nghiêm ngặt về cấp phép, kiểm tra, xử phạt và bảo vệ nguồn lợi biển. Trung tâm Chỉ huy Chống khai thác IUU (CCCIF) được thành lập để điều phối liên ngành giữa lực lượng Hải quân, Cảnh sát biển, Bộ Lao động và Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan.

Đồng thời, Thái Lan đã lần lượt phê chuẩn các công ước quốc tế quan trọng nhằm nâng cao năng lực quản lý nghề cá và bảo vệ quyền lợi người lao động biển như UNCLOS, UNFSA, PSMA và Công ước ILO C188. Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) được Thái Lan phê chuẩn vào ngày 15/5/2011, đánh dấu cam kết tuân thủ các quy định quốc tế về quyền tài phán và bảo tồn tài nguyên biển. Tiếp đó, vào ngày 9/1/2016, Thái Lan trở thành quốc gia Đông Nam Á đầu tiên phê chuẩn Hiệp định về Biện pháp của Quốc gia có Cảng (PSMA), nhằm ngăn chặn sản phẩm khai thác IUU xâm nhập vào chuỗi cung ứng thông qua kiểm soát cảng. Đến ngày 14/6/2019, Thái Lan tiếp tục phê chuẩn Hiệp định về Trữ lượng Cá Di cư và Cá Biển Xa (UNFSA), thể hiện cam kết quản lý bền vững nguồn lợi cá xuyên biên giới. Đặc biệt, trong lĩnh vực lao động, Thái Lan đã phê chuẩn Công ước ILO C188 về lao động trong nghề cá vào tháng 1/2019, và công ước này chính thức có hiệu lực tại Thái Lan từ tháng 1/2020, góp phần cải thiện điều kiện làm việc và bảo vệ quyền lợi người lao động trong ngành khai thác biển.

Cảng cá Bang Pao, đảo Koh Chang, Thái Lan: Ảnh: Ngọc Diệp

Về mặt kỹ thuật, Thái Lan triển khai hệ thống giám sát tàu cá qua vệ tinh (VMS) cho tàu thương mại trên 30 GT, thiết lập 30 trung tâm kiểm tra cảng ra – cảng vào (PIPO), và áp dụng nhật ký điện tử, camera CCTV, cảm biến hầm lạnh và cảm biến lưới kéo. Hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử toàn chuỗi (Tạo bài viếtTFCC, PSM, PSE) giúp kiểm soát từ khâu khai thác đến chế biến và xuất khẩu, đảm bảo tính minh bạch và khả năng kiểm tra từ xa.

Quản lý nguồn lợi và lao động: Hướng tới phát triển bền vững

Trong lĩnh vực quản lý nguồn lợi thủy sản, Thái Lan tiến hành đánh giá sản lượng khai thác bền vững tối đa (MSY), phân bổ hạn ngạch khai thác (TAC) theo vùng biển và loại tàu. Chính phủ dừng cấp phép tàu cá thương mại mới, kiểm kê và đánh dấu hơn 56.000 tàu cá thủ công. Các dự án cải thiện nghề cá (FIP) được triển khai cho cua ghẹ, cá ngừ, lưới kéo và lưới vây, với sự tham gia của khu vực tư nhân.

Đặc biệt, Thái Lan chú trọng cải thiện điều kiện lao động và phòng chống buôn người. Là quốc gia châu Á đầu tiên phê chuẩn Công ước ILO C188, Thái Lan ban hành Luật Bảo vệ Lao động trong Nghề cá năm 2019, thiết lập hệ thống đăng ký lao động nhập cư, kiểm tra điều kiện làm việc tại cảng và trên biển. Các chương trình hợp tác với ILO, USAID, EJF và các tổ chức quốc tế khác giúp nâng cao năng lực giám sát và bảo vệ quyền lợi người lao động.

EU gỡ “thẻ vàng”: Ghi nhận nỗ lực và cam kết

Ngày 8/1/2019, EU chính thức gỡ bỏ “thẻ vàng” cho Thái Lan, ghi nhận nước này đã đạt chuẩn quốc tế về quản lý nghề cá, truy xuất nguồn gốc và bảo vệ lao động. Đây là thành quả của một quá trình cải cách sâu rộng, giúp Thái Lan khôi phục quyền xuất khẩu thủy sản vào EU, nâng cao uy tín quốc tế và tạo nền tảng cho phát triển nghề cá bền vững.

Duy trì cải cách và mở rộng hợp tác: Từ cơ chế lâm thời đến thể chế bền vững

Sau khi được EU chính thức gỡ bỏ “thẻ vàng” vào năm 2019, Thái Lan không dừng lại ở việc duy trì các biện pháp hiện có mà tiếp tục củng cố và thể chế hóa toàn bộ hệ thống phòng chống khai thác IUU. Một trong những bước đi quan trọng là việc chuyển giao vai trò của Trung tâm Chỉ huy Chống khai thác IUU (CCCIF) – vốn được thành lập như một cơ chế lâm thời trong giai đoạn khủng hoảng – về cho các cơ quan thường trực, đặc biệt là Cục Thủy sản. Việc này nhằm đảm bảo tính liên tục, ổn định và lâu dài trong công tác quản lý nghề cá.

Tàu cá neo đậu tại khu vực cảng biển giáp các đảo Koh Chang, Koh Kut và Koh Mak của Thái Lan. Ảnh: Ngọc Diệp

Chính phủ Thái Lan cũng chính thức hóa chính sách “IUU-Free Thailand” như một cam kết quốc gia, thể hiện quyết tâm duy trì các tiêu chuẩn cao về giám sát, truy xuất nguồn gốc và thực thi pháp luật trong lĩnh vực thủy sản. Kế hoạch hành động quốc gia về chống khai thác IUU (NPOA-IUU) được cập nhật sang phiên bản thứ hai, không chỉ tiếp tục các biện pháp cốt lõi đã triển khai mà còn tích hợp các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), đặc biệt là Mục tiêu số 14 về bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương và tài nguyên biển. Đồng thời, kế hoạch này cũng nhấn mạnh vai trò của Thái Lan trong việc thúc đẩy hợp tác khu vực, đặc biệt trong khuôn khổ ASEAN.

Trên bình diện quốc tế, Thái Lan đã chủ động mở rộng vai trò của mình bằng cách trở thành trung tâm điều phối của Mạng lưới ASEAN chống khai thác IUU (AN-IUU). Đây là một sáng kiến khu vực nhằm tăng cường chia sẻ thông tin, phối hợp kiểm tra tàu cá và thúc đẩy các tiêu chuẩn chung trong quản lý nghề cá giữa các quốc gia Đông Nam Á. Ngoài ra, Thái Lan tiếp tục tham gia tích cực vào các tổ chức quản lý nghề cá khu vực (RFMOs) và các hiệp định quốc tế như Hiệp định về các biện pháp quốc gia có cảng (PSMA), nhằm kiểm soát chặt chẽ tàu cá nước ngoài cập cảng và ngăn chặn sản phẩm IUU thâm nhập vào chuỗi cung ứng.

Thái Lan kiên quyết ngăn chặn sản phẩm IUU thâm nhập vào chuỗi cung ứng thủy sản. Ảnh: Ngọc Diệp

Về mặt đầu tư, chính phủ Thái Lan đã phân bổ thêm hơn 110 triệu USD để nâng cao năng lực thực thi các biện pháp chống IUU. Một phần ngân sách này được sử dụng để phát triển các công cụ công nghệ cao, trong đó nổi bật là hệ thống kiểm tra cảng (Port State Measures Tool – PSM Tool) hợp tác cùng tổ chức OceanMind - một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Vương quốc Anh, chuyên hỗ trợ các chính phủ và doanh nghiệp trong việc giám sát và thực thi các quy định nhằm bảo vệ nghề cá và đại dương. Công cụ này cho phép Thái Lan tự động phân tích dữ liệu tàu cá quốc tế, đánh giá rủi ro và ra quyết định kiểm tra tàu nước ngoài một cách chủ động và hiệu quả hơn.

Những bước đi này phản ánh nỗ lực của Thái Lan trong việc duy trì thành quả sau khi được gỡ “thẻ vàng”, đồng thời thể hiện mong muốn trở thành quốc gia đi đầu trong khu vực về quản trị nghề cá minh bạch, có trách nhiệm và bền vững.

Từ cảnh báo đến hình mẫu khu vực

Thái Lan đã chuyển mình từ một quốc gia bị cảnh báo sang hình mẫu khu vực về quản trị nghề cá bền vững. Câu chuyện cải cách của Thái Lan là minh chứng cho việc cam kết chính trị mạnh mẽ, cải cách thể chế và hợp tác quốc tế có thể giúp một quốc gia vượt qua khủng hoảng, khôi phục niềm tin và phát triển lâu dài. Việc duy trì các tiêu chuẩn cao về pháp luật, giám sát, truy xuất và bảo vệ lao động không chỉ giúp bảo vệ nguồn lợi biển mà còn củng cố vị thế quốc tế và phát triển kinh tế bền vững.

Ngọc Diệp/VOV-Bangkok

Nguồn VOV : https://vov.vn/kinh-te/canh-bao-tu-eu-va-buoc-ngoat-cua-nganh-thuy-san-thai-lan-post1244630.vov