Cắt giảm chi phí đang là tâm điểm của các công ty chứng khoán

một ngày trướcBài gốc

Mảng môi giới chứng khoán từng là nguồn lợi nhuận tiềm năng của các công ty chứng khoán trong giai đoạn trước. Ảnh: T.L

Trong hai năm vừa qua, ngành chứng khoán đã chứng kiến sự cải thiện đáng kể, ghi nhận mức doanh thu và lợi nhuận cao nhất lịch sử. Động lực tăng trưởng này chủ yếu đến từ việc cho vay ký quỹ được tận dụng tối đa với tốc độ mở rộng quy mô dư nợ nhanh chóng. Bên cạnh đó, hoạt động tự doanh cũng được hưởng lợi từ diễn biến tích cực của thị trường trong những quí gần đây.

Tuy nhiên, trong bức tranh khởi sắc chung đó, môi giới là mảng kinh doanh duy nhất đang đối mặt với khó khăn do xu hướng miễn phí môi giới. Nếu như trong giai đoạn trước, môi giới đóng góp một phần lớn vào tổng lợi nhuận, thì nay, với mức phí phổ biến chỉ còn 0,1-0,15% và thậm chí là “zero fee”, biên lợi nhuận từ hoạt động này đã bị đẩy xuống mức rất thấp. Để có thể tối ưu tăng trưởng, công ty chứng khoán (CTCK) không chỉ dựa vào mảng cho vay margin và tự doanh, mà còn phải cải thiện hiệu quả mảng môi giới, đặc biệt là tối ưu chi phí.

Xu hướng giảm phí giao dịch vẫn nối dài

Mảng môi giới chứng khoán từng là nguồn lợi nhuận tiềm năng của các CTCK trong giai đoạn trước. Trong các chu kỳ thị trường tăng trưởng mạnh mẽ và thanh khoản dồi dào, như giai đoạn 2021-2022, hoạt động này đóng góp trung bình khoảng 25% vào tổng doanh thu và 17% vào tổng lợi nhuận hoạt động, thậm chí có những thời điểm bùng nổ, tỷ trọng lợi nhuận đạt tới 20%. Tuy nhiên, sự xuất hiện của nhiều đối thủ mới cùng với áp lực cạnh tranh gay gắt trong ngành dẫn đến xu hướng giảm phí trên diện rộng.

Xu hướng giảm phí gây áp lực lên kết quả kinh doanh của mảng môi giới. Theo ước tính số liệu toàn ngành tại quí 2-2025, mặc dù doanh thu môi giới vẫn chiếm khoảng 15% tổng doanh thu, nhưng tỷ trọng đóng góp vào tổng lợi nhuận chung đã sụt giảm nghiêm trọng, chỉ còn khoảng 4,5%. Sự chênh lệch đáng kể giữa tỷ lệ đóng góp doanh thu và lợi nhuận này minh chứng cho sự xói mòn biên lợi nhuận một cách nhanh chóng. Đáng chú ý, số liệu báo cáo tài chính từ các CTCK đã phản ánh sự thu hẹp lợi nhuận môi giới một cách rõ rệt và liên tục kể từ đầu năm 2023.

Mặc dù diễn biến thị trường kém khả quan cũng là một phần nguyên nhân giải thích cho sự sụt giảm doanh thu môi giới sau năm 2022, nhưng một khía cạnh mang tính chiến lược hơn đang tạo ra thay đổi sâu rộng trong ngành: xu hướng “zero fee”. Hiện tượng này bắt đầu nổi lên rõ rệt từ đầu năm 2023, với TCBS là đơn vị tiên phong. Theo chính sách này, công ty miễn hoàn toàn phí giao dịch cổ phiếu niêm yết (phần phí do công ty thu), mặc dù nhà đầu tư vẫn phải thanh toán 0,03% phí cho sở giao dịch chứng khoán theo quy định. Sự khởi đầu của TCBS đã nhanh chóng tạo xu hướng trên toàn ngành. Tương ứng với bối cảnh này, phí giao dịch bình quân của ngành đã giảm đột ngột từ mức 0,26% vào cuối năm 2022 xuống chỉ còn khoảng 0,19% trong quí 1-2023.

Không dừng lại ở đó, cuộc đua phí tiếp tục sâu hơn. Đến quí 2-2025, mặc dù thanh khoản thị trường có cải thiện, mức phí môi giới bình quân của ngành vẫn duy trì ở 0,15%. Mức phí thấp kỷ lục này cho thấy sức ép giảm phí giao dịch giữa các CTCK vẫn tiếp diễn đến hiện tại. Đặc biệt xu hướng này diễn ra trong bối cảnh nhà đầu tư ưu tiên giao dịch chủ động hơn để tiết kiệm chi phí bỏ ra. Vì khi nhà đầu tư yêu cầu sự tư vấn từ môi giới viên, mức phí thường cao hơn đáng kể, dao động từ 0,25-0,35%. Tuy nhiên, việc duy trì phí thấp lại là một bài toán quản trị khó khăn. Các CTCK phải xem xét chiến lược kỹ càng để đảm bảo rằng, ngay cả với mức phí chỉ 0,15%, họ vẫn có thể duy trì được một phần lợi nhuận hợp lý, tránh biến mảng môi giới thành một gánh nặng chi phí.

Chiến lược kiểm soát chi phí hoạt động đang là tâm điểm

Câu chuyện “zero fee” dẫn đến sự phân hóa rõ rệt trong ngành về bức tranh kinh doanh mảng môi giới. Đa số các công ty trong tốp 10 đều đạt được biên lợi nhuận cao hơn trung bình ngành. TCBS là trường hợp điển hình về mô hình không có nhân viên môi giới, tại quí 2-2025, TCBS dẫn đầu về biên lợi nhuận môi giới, đạt khoảng 62%. Điều này đạt được do TCBS sở hữu quy mô khách hàng đủ lớn để tận dụng được hiệu quả kinh tế theo quy mô - tương đương vị trí thứ 3 với khoảng 7,45% thị phần môi giới trên HOSE. TCBS đang thể hiện lợi thế vượt trội cả về hiệu quả hoạt động lẫn hiệu quả sinh lời so với CTCK khác. Mô hình hoạt động môi giới dựa trên nền tảng công nghệ đã đầu tư trong suốt nhiều năm qua giúp công ty này kiểm soát chi phí tốt hơn so với phần còn lại.

Ngược lại, Công ty cổ phần Chứng khoán VPS (mã: VPSS) dù dẫn đầu thị trường với thị phần giá trị môi giới gấp đôi TCBS (cho thấy ưu thế tuyệt đối về quy mô), nhưng lại chấp nhận mức biên lợi nhuận thấp hơn trong nhóm tốp 10. Điều này hàm ý VPSS đang chi mạnh vào các chính sách ưu đãi để giữ chân khách hàng hiện hữu cũng như đẩy mạnh chiêu mộ khách hàng mới. Điều này thể hiện một chiến lược ưu tiên quy mô (thị phần môi giới) thay vì tập trung tối đa hóa lợi nhuận ròng trên từng giao dịch - đây cũng là chiến lược của công ty từ trước đến nay.

Nếu tốp 10 duy trì được biên lợi nhuận, thì nhóm dưới cùng lại đối diện với một bức tranh kinh doanh đối lập sắc nét. Khi quan sát 10 CTCK có doanh thu môi giới thấp nhất, khó khăn trong việc duy trì lợi nhuận ròng được phản ánh. Với quy mô doanh thu quá nhỏ, nhiều công ty trong nhóm này đang ghi nhận tình trạng lỗ ròng gấp đôi doanh thu từ môi giới. Sự tương phản này cho thấy một thực tế rõ ràng: các CTCK lớn dù phải chấp nhận giảm sâu biên phí nhưng vẫn đảm bảo có lãi ròng, trong khi các công ty nhỏ lẻ đang phải chấp nhận thua lỗ. Đây là minh chứng rõ nhất cho sự cạnh tranh khắc nghiệt của thị trường.

Trước sự bào mòn biên lợi nhuận môi giới, các CTCK không thể chỉ tập trung vào giảm phí một cách trực tiếp, vì qua đó sẽ ảnh hưởng năng lực cạnh tranh trong dài hạn. Thay vào đó, tối ưu hóa nguồn lực trở thành lựa chọn sống còn. Các CTCK gốc ngân hàng (như HDBS, TCBS, AGR, VCBS, CTS) tận dụng lợi thế mạng lưới khách hàng dồi dào từ công ty mẹ, giúp họ giảm đáng kể chi phí thu hút khách hàng và thực hiện các quy trình bán chéo sản phẩm khác như cho vay ký quỹ hay tư vấn đầu tư chứng khoán, tư vấn tài chính. Đây là một phương thức tối ưu hóa chi phí tinh gọn. Bên cạnh đó, nhiều công ty cũng sử dụng hệ thống công nghệ để tự động hóa vai trò môi giới, cho phép một nhân viên phục vụ một tệp khách hàng lớn hơn, gián tiếp cắt giảm chi phí nhân sự.

Tuy nhiên, tối ưu hóa không chỉ là cắt giảm chi phí triệt để. Trường hợp của VPSS minh chứng cho chiến lược quy mô nhân viên môi giới vượt trội. Dù phải chấp nhận biên lợi nhuận môi giới thấp, chiến lược này đã giúp VPSS duy trì vị thế thị phần môi giới lớn nhất trên HOSE suốt giai đoạn 2021 đến nay. Việc giữ chân quy mô khách hàng dẫn đầu ngành giúp VPSS tăng cơ hội bán chéo, đặc biệt là hoạt động cho vay ký quỹ. Tại quí 2-2025, VPSS đứng thứ 3 về lãi cho vay ký quỹ toàn ngành, cho thấy tổng thể lợi nhuận hoạt động của công ty vẫn tăng trưởng tích cực nhờ bù đắp từ các mảng dịch vụ có biên lợi nhuận cao khác.

Trong giai đoạn cạnh tranh khốc liệt về phí giao dịch, tối ưu hóa nguồn lực là lựa chọn phổ biến của các CTCK. Tuy nhiên, việc giảm thiểu chi phí cần phải ăn khớp với chiến lược cốt lõi và điểm mạnh riêng của từng công ty. Thị trường chứng khoán Việt Nam đang trong giai đoạn dịch chuyển quan trọng để tạo ra các phân khúc rõ rệt. Đó là các phân khúc phí thấp hoạt động hiệu quả trên nền tảng công nghệ và các phân khúc phí cao hoặc sẽ được thu phí tư vấn về sau đối với các nhóm khách hàng đang kỳ vọng các giải pháp quản lý đầu tư một cách đa dạng và chất lượng tư vấn cao hơn.

(*) CFA
(**) Wiresearch

Lê Hoài Ân (*) - Nguyễn Thị Ngọc An (**)

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/cat-giam-chi-phi-dang-la-tam-diem-cua-cac-cong-ty-chung-khoan/